پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی – فیلم مستند: «لکنت» ساخته ی منصوره میر معرب

پرداختن به بیماری های گوناگون چه از نوع جسمی و چه از گونه ی های روحی – روانی و رفتاری در بسیاری از فیلم های مستند  به گونه یی مستقیم و یا به شیوه یی غیر مستقیم  در آثار مختلف سینمایی، کاری عادی و معمول است که چه در سینمای ایران و چه در میان آثار تولیدشده در سینمای جهان، با نمونه های متنوعی روبه بوده ایم. در این میان اما دست کم در ایران ، شاید برای نخستین بار است که فیلمسازی به سراغ ساختن فیلم مستندی با موضوع “لکنت زبان”  (Stutter) یا “زبان پریشی”  Aphasia)) از ریشه ی لاتین ( ( Phasis به معنای “فقدان قدرت گفتار” به عنوان یکی از دشواری های دیر آشنا در گفتار، رفته است که به ویژه نشانه های بارز آن را در کودکان خردسال، بیش از دیگر گروه های سنی می توان مشاهده کرد.

“منصوره میر مُعرَب” با صرف حدود سه سال کار ، ضمن انجام پژوهش های لازم، در مستند لکنت، به دشواری عارضه ی زبان پریشی پرداخته و به سراغ کسانی رفته است که از این نابهنجاری زبانی رنج می برند.

زبان پریشی یکی از سرفصل های مهم مورد نظر بسیاری از زبان شناسان در موضوع زبان آموزی کودکان است که در علم زبان شناسی(Linguistics) از آن به عنوان یکی از دشواری های زبان آموزی یاد می کنند.

امروزه به روشنی دریافته اند که ریشه های اصلی این دشواری را باید در مغز انسان جست وجو کرد. این واقعیت از دیر باز در میان پزشکان امری پذیرفته شده و بدیهی به نظر می رسید  اما به گفته” دکتر محمد رضا باطنی” چهره ی صاحب نام زبان شناسی در ایران ، شاید برای نخستین بار بود که یک پزشک فرانسوی به نام ” مارک داکس” (Mark Dax) در سال ۱۸۳۶ بار دیگر ضمن تاکید بر وجود ارتباط بین زبان پریشی با عوارض و ضایعات مغزی ، مدعی شد که پدیده ی اختلال در تکلم یا زبان پریشی ،تنها در صورتی بروز پیدا می کند که نیمکره ی چپ مغز انسان آسیب دیده باشد. در واقع کشف بزرگ این پزشک فرانسوی را باید در همین نکته ی مهم جست و جو کرد. وگرنه ، همه ی پزشکان از دیربازبه خوبی می دانستند که میان  این مشکل گفتاری با مغز ، ارتباطی انکار ناپذیر وجود دارد. شاید به همین دلیل است که به طور معمول بسیاری از کسانی که دچار سکته ی مغزی می شوند، ممکن است به زبان پریشی یا اختلال گفتاری نیز دچار شوند.هرچند در بسیاری از عوارض مغزی نیز با پیامدی از نوع زبان پریشی رو به رو نمی شویم و چه بسا که فرد سکته کرده دچار لکنت زبان نشود.

شاید ریشه های اصلی عارضه ی زبان پریشی را باید در عوامل ژنتیکی و محیطی جست وجو کرد که بسیاری از عوامل دیگر، از جمله فشارها و تنش های عصبی و وجود اظطراب و تشویش در زندگی مبتلایان به این عارضه ، می تواند برشدت بیماری آنان بیافزاید. زبان پریشی ، صد البته  از بیماری های قابل درمانی است که  با کمک پزشک و گفتار درمانی و با راهنمایی های مناسب و تمرین های عملی یک گفتار درمانگر ماهر و ورزیده می تواند تا حدود زیادی به کاهش میزان زبان پریشی و حتی درمان قطعی آین دشواری گفتاری منجر شود.البته نباید فراموش کرد که درمان این عارضه ،چندان هم آسان نبوده و گاه به یک دهه زمان و به شکیبایی و صبر و حوصله ی فراوانی نیاز دارد.

در فیلم مستند لکنت ، با انتخاب نمونه هایی از میان گروه مبتلایان به این عرضه ی گفتاری، از میان دو جنس زن ومرد، در سن و سال های متفاوت ، از کودکان ونوجوانان گرفته تا بزرگسالان،،با نشان دادن گونه های مختلف این عارضه ( تلفظ تکراری حروف، کشیدن آواهای مشخص، تلفظ دشوارآواهای انسدادی و مشدد و….) فیلمساز بیش تر به نگاه کسانی پرداخته است که از برخوردهای  اطرافیان با آن ها یا دشواری های ملموس  موجود بر سر راه خود در زندگی شان سخن گفته اند. در کنار این افراد، گاه نیز فیلمساز به سراغ متخصصان گفتار درمانی و پزشکانی رفته است که به ویژگی های این اختلال گفتاری و راه های درمان و توصیه های ضروری به اولیا و مربیان در رویارویی با کسانی که دچار مشکل زبان پریشی هستند ، اشاره می کنند.

در صحنه هایی کوتاه از فیلم لکنت ، از طریق ارتباط تصویری راه دور و گفت وگوهای دو نفره میان افراد مبتلا به لکنت زبان ، با استفاده از فضای مجازی ،  یا با استفاده از چند نمای آشنا از فیلم معروف : ” سخنرانی پادشاه ”   (The King ,s speech)ساخته ی” تام هوبر” محصول سینمای انگلستان، آشکارا درمی یابیم که این عارضه در میان افراد مختلف در جای جای جهان امکان بروز دارد و ارتباط چندانی به شرایط زیستی و رفاهی یا رنگ پوست ، نژاد و زادگاه و طبقه ی اجتماعی آنان ندارد.

لکنت از آن دسته مستندهایی است که به مخاطب خود اطلاعات تازه یی ،از طریق پژوهش های پیش از تولید و یا طرح چالش هایی که به دلیل وجود عارضه ی لکنت زبان میان یک زبان  فرد زبان پریش با آدم ها ی اطرافش به وجود می آید، ارایه می دهد و به همین دلیل، می تواند آن ها را تا پایان به دنبال خود بکشاند.ازجمله ی این اطلاعات می توان به فراوانی بیش تر نسبت این عارضه ی گفتاری در میان پسران در مقایسه با دختران و همچنین کودکان به نسبت بزرگسالان اشاره کرد.

فیلم در نمایش میزان تاثیرات مثبت تمرین های مناسب گفتاردرمانی و تلاش های خود افراد مبتلا به این عارضه ، از کسانی که در سن ورود به مدرسه یا رفتن به سربازی و ازدواج و تشکیل خانواده و پیدا کردن کار هستند ، با همه ی مشکلاتی که با  بر سراه راه این دسته از آدم ها قرار دارند، در مجموع تصاویر امید بخشی ارایه می دهد و به خوبی می تواند به ویژه در دل کسانی که گرفتار چنین دشواری گفتاری هستند، نور امیدی بتاباند و برای اولیا و مربیان و نزدیکان این گونه افراد نیز امید آفرین باشد.

بسیاری از سفارش ها و توصیه های کاربُردی و عملی افراد متخصص حاضر در فیلم  از جمله زیان مداخله ی اطرافیان ناآشنا با عارضه ی لکنت زبان، که گاه دخالت هایشان به تشدید بیماری در افراد مبتلا به زبان پریشی نیز منجر خواهد شد ، به ویژه در شناساندن ابعاد روانی این عارضه به مخاطبان فیلم بسیار موفق عمل می کند.

صد البته ، پیداکردن افرادی  که با وجود چنین عارضه یی حاضر به ایستادن در برابردوربین یک فیلم مستند باشند ، کاربسیار دشواری است و ازاین جهت، کار منصوره میر معرب برای یافتن چند نمونه از این افراد – به ویژه دختر جوانی که به خوبی نقش واقعی خودش را در برابر دوربین باز آفرینی کرده است – بسیار ستایش انگیز به نظر می رسد.

به نظر می رسد که بها دادن به چنین اثری به ویژه از سوی نهادهایی چون “انجمن لکنت ایران” که بی تردید دغدغه ی کاهش عوارض روانی این عارضه ی گفتاری در میان گروه زبان پریش های جامعه را دارد، می تواند به سود همه ی مبتلایان به این عارضه و خانواده هایشان تمام شود و چه بسا با حمایت و پشتیبانی جدی تر از چنین مستندسازانی ، به آنان فرصت داده شود که با جلب همکاری های بهتر و بیش تربرخی از افرادی که دارای لکنت زبان هستند، بتوانند فیلم هایی مفصل تر و دقیق تر بسازند.

کار سازنده ی فیلم مستند لکنت، به عنوان پیشگامی در انتخاب موضوع و تاکید بر ایده ی محوری اثر مبنی بر شناساندن این عارضه ی کم تر شناخته شده ،به افراد جامعه و ایجاد این باور که لکنت زبان عارضه یی قابل درمان است ، به ویژه به عنوان فیلمی که  به شیوه یی غیر معمول، بدون استفاده از عوامل تولید گروهی ، تنها به شکل یک کار فردی و تک نفره و با سرمایه ی شخصی به ثمر رسیده است ، به راستی می تواند کاری درخور اعتنا  و شایان تقدیرتلقی شود.