سینماسینما: سحر عصرآزاد در روزنامه هممیهن نوشت:
فیلم سینمایی «لیلا»، سومین اثر در سهگانه داریوش مهرجویی با محوریت و نامهای زنانه بعد از «سارا» و «پری» است. چهبسا اگر «بانو» هم ۷سال در محاق توقیف نمیماند و در زمان خود دیده میشد، بههمپیوستگی این ۴زن بیشتر و دقیقتر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و دچار انقطاع بهخصوص در نقدها نمیشد.
زنانی با دغدغههای متفاوت و دور از هم که پیوندی ناگسستنی با ادبیات جهان دارند، در عین حالیکه ریشههایشان در جامعه معاصر ایران با کشمکشهایی برآمده از تقابل سنت و مدرنیته است. وامداری «بانو» به «ویریدیانا» بونوئل، «سارا» به «خانه عروسک» ایبسن، «پری» به «فرانی و زوئی» سالینجر و «لیلا» به رمانی برآمده از واقعیت به قلم مهناز انصاریان، به این زنان نامدار سینمایی در طول سهدهه ماندگاری فراتر از پرده نقرهای داده است.
«لیلا» در سال ۱۳۷۵ شمسی ساخته شد و در جشنواره پانزدهم فیلم فجر حضور پیدا کرد که اکران عمومی در مهرماه ۱۳۷۶ را در پی داشت. تأکید بر این تاریخ از آنجا اهمیت مییابد که فیلم را بهواسطه تشابه مضمونی به قیاسی ناخواسته با سریال تلویزیونی پرمخاطب سال ۱۳۷۵؛ «در پناه تو» حمید لبخنده وا میدارد.
مضمون مشترک هر دو اثر؛ تبعات نازایی بر درام زندگی دو زن از جامعه روز ایرانی است که بر بستر قصههایی متفاوت در ساختار هنری، زاویه نگاه و جهانبینی به تصویر درمیآیند. دو درام که بهرغم کیفیت و استانداردهای مختلف، در مدیوم خود نزد مخاطبانشان محبوب و پرطرفدار شدند، بیآنکه کسی آنها را تکرار یا شبیه به هم بداند.
درواقع تمایز نگاه مهرجویی به کاراکتر، موقعیت و قصهای کلیشهای و آشنا (بهخصوص در همان مقطع زمانی) منجر به خلق اثری شد که نهتنها تکراری جلوه نکرد، بلکه با سازوکاری متفاوت، درام زندگی این زن را به سطحی تازه و غیرقابل پیشبینی ارتقاء داد که انتظارش نمیرفت.
خوانش خاص مهرجویی از شخصیت یک زن عاشق که بهیکباره با بحران نازایی مواجه میشود، تشخص و تمایزی به کاراکتر لیلا داد که همچنانکه در راستای سیمای متداول زن در سینمای دهههای ۶۰ و ۷۰ قرار گرفت اما شمایلی تازه از عشق، صبر، پذیرش، سکوت، انفعال و کنشمندی ثبت کرد.
زنی ساده و معمولی که سرراست نیست و عشق، او را در هزارتویی از تناقضات و کشمکشهای درونی غرق میکند که منجر به کنشی تعیینکننده حتی در راستای خودآزاری و تخریب خویشتن میشود. زنی که گویی به کشتن خود برخاسته است!
در فیلم، لیلا در فاصله بین دو مراسم شلهزردپزان، قصه زندگی خود را با تکیه بر نریشنی افشاگرانه روایت میکند. دختر/زنی از خانوادهای پرجنبوجوش با اعتقاد و باوری مخصوص به خود، به مذهب، سنت و… که به عشق رضا (علی مصفا) بله میگوید و این بلهی بیرونی و درونی، او را تا ذوب در معشوق پیش میبرد.
نکته در همین طریقت عاشقی است؛ همین جنون، همین نمود منحصربهفرد عشق که لیلا را همچون دیگر کاراکترهای مهرجویی در عین معمولی و آشنا بودن، خاص و متمایز و در ذهن ماندنی میکند. لیلا بهجای ایستادن پای عشق با خوانش متداول انحصارطلبی و حس مالکیت، از خود عبور میکند و همچون پروانه، جسم و جان را به شعله آتش میسپارد.
میتوان به وضوح این سوختن تدریجی را در شمایل بیرونی و درونی لیلا به نظاره نشست که چگونه از مقاومت در برابر نگاه سنتگرای مادرجون (جمیله شیخی) که بچهدار شدن را حق رضا، خود و نسلاش میداند، دست برداشته و همسرش را به خواستگاری ترغیب میکند.
آتشی که سر تا پای لیلا را از درون تا برون شعلهور کرده، هر لحظه گسترده میشود و او، این پروسه رنج را خودخواسته طی میکند؛ به این امید که معشوق نیز همپای او تن به آتش بسپارد. اما خوانش لیلا و رضا از عشق متفاوت است و درک عمق این تفاوت است که زن را از پای درمیآورد تا به این خودزنی پایان دهد!
چهبسا کنش کاراکتر لیلا در ترک خانهای که همه اجزای آن را طی مراسمی آیینی برای شب زفاف شوهر با عروس جدید تدارک دیده، دهنکجی به کلیت مسیری تلقی شود که خودخواسته، خودش و رضا را در آن پیش برده است. اما واقعیت این است که دهنکجی لیلا، به تلقی خود از عشق و آب سردی است که رضا بر آتش عشقاش میریزد.
به گفته بهتر، اعجاز مهرجویی در همین رویکرد نهفته که در عین خوانشی متمایز از جنون دلدادگی، کاراکتر لیلا را در مسیر فروکاستن از خود بهبهای عشق، تا فروپاشی مطلق رها نمیکند بلکه اندکی پیش از خاکسترشدن، به او فرصت بازنگری و ارزیابی خود را میدهد.
جاییکه لیلا بهرغم انتظار خود و رضا، خانه و زندگی و عاشقی را ترک میکند، نقطه تعیینکنندهای در تحول شخصیت اوست؛ نوعی پذیرش شکست در سفر عشقی است که تنها مسافرش بوده. واقعیت این است که حتی با گذر زمان و بازگشت احتمالی او به خانه و رضا و باران، یک لیلای تازه با شخصیت و کیفیتی متفاوت متولد شده است.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- به تو هم سخت میگذرد؟/ نگاهی به فیلم «منطقه تحت نظر»
- مرور آثار داریوش مهرجویی در مسکو
- بزرگداشت بیتا فرهی و یادبود داریوش مهرجویی در پاریس
- «روزهای عالی»؛ روزمرگیهای یک نظافتچی تنها
- یادی از داریوش مهرجویی در بیستوپنجمین نشست ماهانهی «مستندهای ایرانشناسی»
- نمایش مستند «ساختن فیلم گاو» در پاریس
- در «یک سهشنبه کوتاه» مطرح شد: عوامل با فیلم کوتاهیهای کار اول سخت همکاری میکنند
- هفتمین برنامه «یک سهشنبه کوتاه» در خانه هنرمندان ایران
- صدور رای پرونده قتل داریوش مهرجویی و همسرش/ متهم ردیف اول به قصاص محکوم شد
- «تناقض»؛ روایتی از قتل داریوش مهرجویی و چند هنرمند دیگر
- ختم رسیدگی به پرونده قتل داریوش مهرجویی و وحیده محمدیفر
- آنچه در سینما خطرآفرین بوده سانسور عقیده است/ در سینما گرهی افتاده که مدام هم کور میشود/ هیچکس نمیتواند زنان را از تاریخ سینما حذف کند
- گفتوگوی سینمایی نسلها/ نگاهی به مستند «موج نو»
- تعیین وقت در پرونده داریوش مهرجویی/ صدور رای غیابی برای تتلو
- آشنایی با دکتر سناریو با درآمد هفتهای ۳۰۰ هزار دلار
پربازدیدترین ها
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
آخرین ها
- ایزابل هوپر رئیس هیات داوران جشنواره ونیز شد
- نگاهی به ظاهر جدید؛شنل پیروز می شود یا دیور؟
- آغاز تولید فصل چهارم «زخم کاری»؛ پخش فصل سوم پس از پایان «قطب شمال»
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
- فیلم کوتاه «یک روایت دقیق» در جشنواره ایتالیایی
- در برنامه خط فرضی مطرح شد؛ سیاست و جنسیت، دوایر ممنوعه اصلی در فیلمهای کمدی
- فراخوان چهاردهمین دورهی جوایز ایسفا منتشر شد
- جایزه نتپک به «گیج گاه» رسید
- حضور «باگ» در جایزه آکادمی دانشجویی اسکار
- صدداستان؛ برنامه تازه سوینا/ انتشار سه داستان کوتاه با صدای باران کوثری
- اعضای سومین دوره هیات مدیره صنف تماشاخانههای ایران مشخص شدند
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- جنون شکسپیری در زمانه ما/ نگاهی به فیلم «شاهلیر»
- «کتاب مستطاب سینما» در نمایشگاه کتاب
- کیانوش عیاری: «۸۷متر» از شبکه یک روی آنتن میرود
- باغ کتاب میزبان جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی شد
- تقدیر ویژه جشنواره اوبرهاوزن از فیلم کوتاه ایرانی
- «عامه پسند» اکران آنلاین میشود
- «عمو ماهیگیر» روی صحنه عمارت نوفللوشاتو
- حضور همراه اول در نمایشگاه بینالمللی اینوتکس ۲۰۲۴
- شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- دعوت گروه «فقر پشت پردهها» برای اعتصاب/ حقوق و بیمه کارکنان، چالش مدیران جشنواره کن
- در «تحریک کنندگان»؛ مت دیمون و کارگردان «بورن» در یک کمدی دزدی همراه شدند
- مدیرکل هنرهای نمایشی استعفا داد
- راهیابی «آمرغ» به جشنواره آسیای جنوبی مونترال
- حضور مرکز گسترش با ۲۲ کتاب در نمایشگاه کتاب تهران
- «دیوان تئاترال» روی صحنه میرود/ آغاز اجرای نمایش «مرگ با طعم نسکافه» با حضور مسعود کیمیایی
- صعود مقاومت ناپذیر و حیرت انگیز آقای کارگردان/ نگاهی به فیلم «چهارشنبه سوری» به مناسبت سالروز تولد اصغر فرهادی