پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

سینما طی بیش از ۱۲۰سالی که از ایجاد نخستین نمونه ایرانی اش توسط «میرزا ابراهیم خان صحاف باشی» می گذرد به بخشی از خاطره جمعی ایرانیان تبدیل شده است، به ویژه در شهرهایی چون تهران و مشهد که نسل نخست سینماها در یک محدوده جغرافیایی مشخص شهری ساخته شده و به بخشی از گذشته نوستالژیک مردم این مناطق تبدیل شده است؛ آن گونه که لاله زار تهران هنوز نزد مردم به خیابان سینماها شناخته می شود و خیابان ارگ هم لاله زار مشهد است. آن هم درحالی که در عمل نه دیگر لاله زار، مرکز سینمایی پایتخت است و نه خیابان ارگ (امام خمینی ره)، میزبان سینمایی فعال. البته در هر دوی این خیابان ها و فرعی های مهم آنها هنوز تک و توک بناهایی هستند که روزگاری برای خود سینمایی بزرگ و معروف بودند و اکنون از آن همه عظمت، فقط سالنی بزرگ یا حتی تنها دری و فضایی خالی باقی مانده است؛ فضاهایی پر از خاطره که بار نوستالژیکی و هویتی برای شهر و شهروندان شان دارند. با این همه اما روند تخریبی این فضاهای هنری هم مثل بسیاری از بناهای تاریخی دیگر در این سرزمین چندی است آغازشده و ظاهرا همچنان ادامه دارد.گواه این ادعا، تخریب بیشتر سینماها در خیابان لاله زار تهران طی سال های گذشته و در آستانه تخریب قرار گرفتن سینما ایران لاله زار و همچنین تخریب دو سینمای پرخاطره در خیابان ارگ مشهد است. سینماهای آسیا و آریا یا به عبارتی فلسطین و قدس در خیابان ارگ مشهد در آخرین روزهای خرداد امسال تخریب شدند درحالی که هنوز علت تخریب شان معلوم نیست و هریک از نهادها تقصیر این تخریب تاریخی را به گردن دیگری می اندازد تا خود را همچنان دوستدار فرهنگ و هنر و تاریخ نشان دهد. متاسفانه تخریب هر دو سینمای پرخاطره مشهد در حالی رقم خورد که یکی از آنها هنوز سالم و قابل استفاده بود و دیگری هم به روایت کارشناسان میراثی و شهرداری با هزینه ای اندک قابلیت بازسازی و تبدیل به موزه سینمای شرق کشور را داشت.

«سینما آسیا» پس از سینما «رادیوسیتی» دومین سینمای ایجاد شده در مشهد توسط عضوی از خانواده اسکوئیان بود. این بار عباس اسکوئیان در ۱۱مهر۱۳۳۹ سینما آسیا را در کوچه ارگ که دو خیابان خاکی و ارگ را به هم پیوند می داد و از طریق کوچه خامنه ای به حرم مطهر راه داشت با اکران فیلم «بزن بریم هالیوود» افتتاح کرد. این سینما به چند دلیل در بین مردم مشهد محبوب شد. نخست آن که اولین سینمای دارای پرده مخمل جداکننده سن از سالن در مشهد بود. دیگر این که نخستین هفته جهانی فیلم مشهد به میزبانی این سینما برگزار شد و سرانجام نزدیک ترین فاصله با حرم رضوی در بین سینماهای شهر را داشت و به همین دلیل زائران هم می توانستند به تماشای فیلم های آن بنشینند.دیواربه دیوار بودن با کنسولگری انگلستان هم باعث شده بود تا تبعه های این کشور اقبال خوبی نسبت به آن داشته باشند و سینما آسیا یک مرکز تبادل اخبار بین غیرایرانیان مشهد شود. سرانجام این که در دوره ای داشتن سالن تابستانی امتیاز ویژه این سینما بود که بعدها با ایجاد سالن تابستانی بزرگ تر در رادیوسیتی، فضای قبلی، سالن ورزشی کارکنان سینماهای وابسته به خاندان اسکوئیان شد. سینما آسیا اندکی پس از انقلاب هم فعالیت کرد تا این که سال ۱۳۵۹ مصادره شد و در اختیار کمیته امداد امام خمینی (ره) قرار گرفت. پس از آن مدتی با نام «آزادی» و چندی با نام «فلسطین» فعالیت کرد تا این که با تخریب قسمتی از اتاق های طبقه اولش در سال ۱۳۶۴ تعطیل شد. از آن تاریخ تا هنگام تخریب کامل، گاهی اخباری درباره بازسازی  یا تبدیلش به موزه سینمایی مشهد منتشر می شد. اخباری که با توجه به در اختیار حوزه هنری بودن مجموعه، گمان می شد یکی از آن دو درنهایت اجرایی شود و به همین دلیل پخش خبر تخریب این سینما از سوی حوزه هنری شوکی بزرگ به اهل هنر خراسان وارد کرد.

سینما آریا حدود ۱۰سال بعد از سینما آسیا و البته باز هم توسط دکتر اسکوئیان که درآمد سینما را بیشتر از حوزه تخصصی خود می دید به خانواده سینماهای مشهد پیوست. وی پس از آن که با افتتاح سینما دیاموند آن دوران و هویزه کنونی توسط خاندان پطروسیان و شرکای ارمنی آنها، شرایط را برای ادامه تسلط خاندان خود بر سینماهای مشهد نامساعد دید، ضمن تغییراتی در سینما آسیا، «سینما آریا» را هم ۴ اسفند ۱۳۴۸ در خیابان جم یکی از خیابان های انشعابی از خیابان ارگ، افتتاح کرد. این سینما که با پخش فیلم «دنیای فیلیپ» افتتاح شد مدتی گل سرسبد سینماهای شرق کشور بود. با افتادن آتش به جانش در ۲۹ آذر ۱۳۵۰ نابود شد و هرچند هشت ماه بعد بازسازی شد اما برای بار دوم و یک روز قبل از فاجعه سینما رکس آبادان یعنی ۲۶مرداد ۱۳۵۷، دوباره آتش گرفت. البته این بار هم توسط مالک بازسازی شد اما سال۱۳۵۹ به دلیل بدهی مصادره و در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و به سینما قدس تغییر نام داد. سینما قدس به دلیل ناامن بودن سازه حدفاصل سال های ۱۳۶۲تا ۱۳۶۸ تعطیل بود و در مرداد این سال با اکران فیلم «لنگرگاه» فعالیت مجدد خود را آغاز کرد. این سینما سال ۱۳۷۶ بار دیگر توسط مالک جدید یعنی حوزه هنری بازسازی و بالکن سابق آن به سالن دوم سینما تبدیل شد تا نخستین سینمای دوسالنه مشهد لقب گیرد. سینما قدس تا اسفند ۹۹ کجدارومریز به فعالیت ادامه داد و سپس برای همیشه تعطیل شد. مدیرکل امور حقوقی حوزه هنری کشور در همان هنگام درباره این تعطیلی گفت کارگروه ویژه حوزه هنری پس از بررسی یک ساله به این نتیجه رسیده که سینما قدس دیگر امکان فعالیت ندارد.

و اما بخش نخست سکانس آخر سینماهای سابق عباس اسکوئیان در روز ۲۸خرداد سال جاری اکران شد. در این روز یکباره کارگران به جان باقیمانده سینما آسیا (فلسطین) یعنی سالم ترین فضای سینمایی مانده خیابان ارگ مشهد  افتادند و آن را نابود کردند. امری که درست سه روز بعد و درحالی که هنوز برخی مسوولان میراثی و شهری در حال سبک و سنگین کردن این واقعه بودند، دیگرباره درباره سینما قدس (آریا) انجام شد تا سکانس آخر سینماهای اسکوئیان هم تخریب باشد. این تخریب ها با واکنش و اعتراض های بسیاری از سوی میراث دوستان مواجه شد و آنها خواستار توضیح مسوولان مربوط شدند. حسن پهلوانی، مدیر امور سینمایی حوزه هنری خراسان رضوی مدعی شد چون سینما آسیا در اختیار حوزه هنری کشور بوده، حوزه هنری خراسان درباره آن مسوولیتی ندارد. مدیر امور سینمایی ارشاد خراسان رضوی هم گفت حوزه هنری برای تخریب، مکاتبه ای با این اداره کل نداشته و در این رابطه فعلا فقط می تواند ابراز تاسف کند. البته وی درباره ماجرای سینما قدس نوعی دیگر اظهار نظر کرد و گفت که گرچه سینما قدس هم متعلق به حوزه هنری بوده اما آنها به جای آن می خواهند سینمای مهر کوهسنگی را تاسیس کنند و بر این اساس این تخریب قابل تحمل است. مرجان اکبری، معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی هم بدون این که به تخلف مالک اشاره کند، مدعی شد شهرداری مشهد هیچ گونه مجوزی برای تخریب سینما آسیا از این مجموعه نگرفته است. وی تاکید کرد، هرچند سینماهای تخریب شده ثبت ملی نبودند اما چون اثر هویتی بودند و در بافت تاریخی خیابان ارگ قرار داشتند برای هر اقدام ساختمانی در آنها باید از میراث فرهنگی استعلام می شد. همین سخنان بود که باعث شد مدیرکل امور حقوقی حوزه هنری کشور مدعی شود کسی برای حفظ این دوسینما این مجموعه را کمک نکرده و سینماها فرو ریخته اند.

محمد ملک ثابت با اشاره به این که در طول این سال ها هیچ تقاضایی برای بازسازی سینماها وجود نداشت، گفت: از سال ۱۳۹۴ تا امروز یک نامه دوخطی به مالک حوزه هنری نداده اند، حال آن که سینما فلسطین شرایط حفظ را نداشت.

سینما قدس هم دو سال پیش همراه املاک دیگری در عوض طبقه ششم مجتمع مهر کوهسنگی در اختیار  مجموعه ای قرار داده شده و هنگام تخریب در تملک حوزه هنری نبوده است.