۱۴تیرماه مصادف با سالروز درگذشت عباس کیارستمی است. کسی که بسیاری سینمای او را ناشی از تلفیق با ادبیات میدانند. عباس بهارلو منتقدی است که کتابهای زیادی درحوزه سینما دارد و به خصوص درباره سینمای کیارستمی کتابهایی منتشر کرده است. به همین مناسبت خبرگزاری کتاب گفت وگویی با او انجام داده که در ادامه میخوانید.
بسیاری معتقدند خاستگاه عباس کیارستمی از کانون پرورش فکری کودکان بوده، شما چهقدر به این موضوع باور دارید؟ کیارستمی و سینمای او چه میزان میتواند از کتابهای آن دوره و جو کانون تأثیر پذیرفته باشد؟
در این موضوع تردیدی نیست که کیارستمی پروردۀ «کانون» و فضای فیلمسازی آن سالها است. چنانکه میدانیم و من هم در کتابم دربارۀ کیارستمی (که توسط «نشر قطره» منتشر شده) گفتهام فیروز شیروانلو، که مسئولیت داشت «امور سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» را فعال کند، یکی از نخستین مخاطبان فیلمهای تبلیغاتی کیارستمی بود، و در اواخر دهۀ ۱۳۴۰ از کیارستمی برای همکاری دعوت کرد. کیارستمی در مدت هشت نه ماه تنها کارمند قسمت سینمایی «کانون» بود و بهتدریج افراد دیگری به جمع دو نفری او و شیروانلو پیوستند؛ مثل آراپیک باغداساریان، فرشید مثقالی، بهرام بیضایی و محمدرضا اصلانی. نخستین فیلم «کانون» را کیارستمی در سال ۱۳۴۹ ساخت، که موضوعش بیارتباط به اساسنامه و برنامهریزیهای «کانون» نبود. فیلمهای دیگری هم که کیارستمی در «کانون» ساخت در همان حال و هوای فیلم اولش بودند. مضمون اغلب این فیلمها با کتابهایی که «کانون» برای کودکان و نوجوانان منتشر میکرد بیارتباط نبود.
نقش قصه و داستان در سینمای کیارستمی چیست؟ آیا میتوان گفت سینمای او قصهگو نیست؟
کیارستمی در اغلب فیلمهایش ـ به شیوه خود ـ اعتنایش را به سینمای قصهپرداز نشان داده است، چه در فیلمهای اولیهاش مثل «نان و کوچه»، «مسافر»، «تجربه» و مهمتر از همۀ اینها «گزارش»، و چه در فیلمهای بعدیاش «خانۀ دوست کجاست؟»، «زندگی و دیگر هیچ»، «طعم گیلاس»، «کپی برابر اصل» و «مثل یک عاشق». البته او در فیلمهایی که در اواخر عمرش ساخت (مثل « ABCآفریقا»، «جادهها»، «پنج» و «۲۴ فریم») اعتنای کمتری به قصهگویی نشان داده است. راست این است که در چهارپنج سالِ آغاز قرن بیستویکم رواج فنآوری دیجیتال فرصتی برای کیارستمی فراهم کرد که پارهای از ایدههایش را بدون حضور عوامل فنی گسترده ثبت و ضبط کند. تعدد فیلمهایی که در این سالها ساخته گویای آن هستند که او بیش از سایر فیلمسازان همسن و سال خود از گسترش و رواج این فنآوری مشعوف بود. درواقع تجربههای بعد از «ABC آفریقا» و بهویژه «ده» کیارستمی را به این نتیجه رساند که دنیا برای او از زاویۀ دوربین دیجیتال دیدنیتر و جذابتر شده است؛ زیرا با این دوربین ذهناش سیالتر از گذشته عمل میکرد. آشکار است که کیارستمی در فیلم های «پنج» و «۲۴ فریم» میلی به قصهگویی و کارگردانی ندارد و دستبالا قاببندیهای او در هر فصل چیزی شبیه به انتخاب زاویه برای گرفتن یک عکس است. بهعبارت دیگر، به جای آن که قاب ثابتِ عکس او را به تصویر متحرک بیشتر علاقهمند کند، تصویر متحرک است که او را به انتخاب قاب ثابت ترغیب میکرد. طبعاً کیارستمی انتظار نداشت که مجموعۀ عکسهای ثابت او در هر فصل از «پنج» یا «۲۴ فریم» معناهای بیشوکم یکسانی داشته باشند؛ اما انتظار داشت که مخاطبان با دیدن سوژههای متحرک در قابهای ثابت او در واقعیتی که مورد نظر او است سیر کنند.
کیارستمی پس از انتشار گزیده شعرهای سعدی با انتقادات زیادی مواجه شد نظر شما راجع به این موضوع چیست؟
کیارستمی هنرمندانی پُرشور، سرزنده و تجربهگرا بود، اهل ذوقورزی و آزمایشگری بود و انتشار گزیدۀ اشعار شاعران ایرانی را هم بایستی در امتداد همین ذوقورزیها ارزیابی کرد. مهمتر از همۀ اینها او هنرمندی پُرمدعا نبود. انتشار گزیدۀ شاعران نامآور ایرانی را از سوی او بایستی خوانش یا انتخاب کیارستمی از شعرهای شاعران قدیم دانست. قدر مسلم این است که او سعدیشناس یا حافظشناس نبود، و ادعایی هم در این خصوص نداشت، و مسلماٌ کتابهای گزیدۀ اشعارش در ردیف آثار تحقیقی (مثلاً آنطور که دیوان سعدی به تصحیح غلامحسین یوسفی یا محمدعلی فروغی اهمیت دارد) قرار نمیگیرند.
به نظر شما شاعرانگی و ادبیات چه تاثیری بر سینمای کیارستمی گذاشته است؟
تعلق خاطر کیارستمی در فیلمهای «خانۀ دوست کجاست؟» و «باد ما را خواهد برد» به سپهری و فروغ و خیام آشکار است؛ آنجا که سپهری میگوید: «خانۀ دوست کجاست/ در فلق بود که سوار پرسید»، یا عنوان فیلم «باد ما را خواهد برد» از شعری به همین نام از مجموعه «تولدی دیگر» وام گرفته شده است. لایه ظاهری و بیرونی پارهای از فیلمهای او مثل «زندگی و دیگر هیچ…»، «طعم گیلاس…» و «باد ما را خواهد برد » مسئله مرگ است؛ اما لایه پنهانی و درونی این فیلمها بر شور و حرارت زندگی دلالت دارد. این شور و حرارت زندگی از نوع خیامی است؛ بهویژه در حرفهایی که «دکتر» (در فیلم «باد ما را خواهد برد») خطاب به بهزاد، موقعی که او بر ترک موتورش سوار است، میزند: «روزی که گذشته است از او یاد مکن/ فردا که نیامده است، فریاد مکن/ بر نامده و گذشته بنیاد منه/ حالی خوشباش و عمر بر باد مکن.» و فصل اختتامیه فیلم، صحنهای که بهزاد استخوان شخصِ مُردهای را در آب روان میاندازد، اگر چه بر تداوم حیات و زندگی تأکید دارد، این رباعیخیام را نیز واگویی میکند: «این یک دو سه روز نوبت عمر بگذشت/ چون آب به جویبار و چون باد به دشت.»
آیا کتابشناسی کاملی دربارۀ کیارستمی وجود دارد یا خیر؟
تا آنجا که من دیدهام دستکم دو کتابشناسی مفصل و بیشوکم دقیق از کتابهایی که دربارۀ کیارستمی در ایران و جهان منتشر شده تهیه شده که در ویژهنامههایی که فصلنامۀ «سینما حقیقت» و ماهنامۀ «فیلم» دربارۀ کیارستمی منتشر کردهاند درج شده است.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- نمایش «طعم گیلاس» در قزاقستان
- در بخش ۱۰ فیلم برتر؛ «کلوزآپ» عباس کیارستمی در جشنواره ایدفا اکران میشود
- کیارستمی در آثار خود بیشتر به دنبال راه حل بود/ فرم برای کیارستمی همیشه اهمیت داشت
- معرفی نامزدهای دریافت گیلاس طلای جشنواره فیلم عباس کیارستمی
- افسون «کلوزآپ»/ یادداشت محمد حقیقت به مناسبت زادروز عباس کیارستمی
- در مراسم نکوداشت «عباس کیارستمی» مطرح شد: کیارستمی آبرودار واژه کار بود/ فیلمسازی کیارستمی در مسیر عکاسی او است
- رونمایی از پوستر اولین جشنواره بینالمللی فیلم کوتاه عباس کیارستمی
- باشگاه سینمایی «جاده ابریشم» برگزار میکند؛ بزرگداشت عباس کیارستمی در پاریس
- معرفی هیات داوران اولین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه عباس کیارستمی
- عیاری یک شگفتی در سینمای ایران است/ کیارستمی و عیاری پیش از هنر سینما، خود را کشف کردند
- هوتن شکیبا: دوست داشتم به جای همایون ارشادی در «طعم گیلاس» باشم
- تمجید هانکه از سینمای بیهمتای کیارستمی
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- «شیرین»، مثل عشق زنانه
- «طعم گیلاس» در سینماتک موزه هنرهای معاصر تهران
نظر شما
پربازدیدترین ها
- با حضور ۵۰۰ هزار تماشاگر در پنج هفته اتفاق افتاد/ استقبال غیرمنتظره فرانسویها از «دانه انجیر معابد»
- چند کلمه دربارهی فساد و فحشا و ابتذال و «کیک محبوب من»
- «آنها مرا دوست داشتند»؛ گوشهنشینانِ فراموش شده!
- نگاهی به فیلم «کیک محبوب من»/ عشق را در پستوی خانه نهان باید کرد
- اعضای شورای پروانه فیلمسازی سینمایی معرفی شدند
آخرین ها
- «دانه انجیر معابد» در میان نامزدهای جایزه بهترین فیلم اروپا
- نشست خبری اپرای عروسکی مولوی / گزارش تصویری
- جشنواره فرانسوی به «کشیم عاشق» جایزه داد
- رایان رینولدز و هیو جکمن در یک فیلم غیرمارولی همراه میشوند
- درباره نمایش و اجرای متفاوت «قلاده ای برای یک سگ مرده»
- موسیقی نمایش آوای پارسی / گزارش تصویری
- اکران مردمی فیلم شبگرد / گزارش تصویری
- «آنها مرا دوست داشتند»؛ گوشهنشینانِ فراموش شده!
- بدون حضور جانی دپ؛ دو فیلم جدید از «دزدان دریایی کاراییب» سال آینده تولید میشود
- چند کلمه دربارهی فساد و فحشا و ابتذال و «کیک محبوب من»
- معرفی داوران و آثار راهیافته بخش «هنرهای نمایشی» جشنواره چندرسانهای میراثفرهنگی/ اعلام برنامه بخش بینالملل
- نمایش «آخرین کوسه نهنگ» در جشنواره اسپانیایی
- جایزه طلای جشنواره ژاپنی به «زمین بازی» رسید
- برگزاری نخستین بوتکمپ مدیریت محصول آکادمی همراه اول
- درباره «بازنده» / لبه تاریکی
- نقدی به مدل فیلمسازی در ایران/ سینما بدون ساختار مشخص و قوانین دقیق
- «قهوه پدری» مهران مدیری از در شبکه نمایش خانگی
- «تَرَک عمیق» دو جایزه جشنواره بارسلون را گرفت
- گزارشی از گیشه سینماها؛ «زودپز» صدرنشین فروش فیلمهای هفته گذشته
- ۲ فیلم جدید در راه اکران سینماها
- پیوستن رضا بابک و شیرین اسماعیلی به «با خشم به گذشته نگاه کن»
- با یک کمپین کوچک برای فیلم ایستوود؛ کمپانی برادران وارنر «هیئت منصفه شماره۲» را وارد اسکار میکند
- پیمان معادی بازیگر فیلم جنایی هالیوودی شد
- «نادره رضایی» معاون هنری وزیر ارشاد شد
- اعضای شورای پروانه فیلمسازی سینمایی معرفی شدند
- از ۱۶ آبان؛ «خورشید آن ماه» ساخته ستاره اسکندری آنلاین اکران میشود
- حضور همراه اول در نمایشگاه کیشاینوکس با هدف گسترش فرصتهای جدید سرمایهگذاری
- ادعای سازندگان پربازدیدترین سریال تاریخ نتفلیکس؛ چالشهای فصل دوم «بازی مرکب» جذابتر است
- تهیهکننده سینما مطرح کرد: کوچ سینماگران حرفهای به پلتفرمها و فیلمهایی که تعطیل میشوند
- «فصل فرار اسبها» آماده نمایش شد