پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

شهرام مکری امسال برای دومین بار با فیلمش در جشنواره فیلم ونیز حضور دارد. بار اول با فیلم سینمایی «ماهی و گربه» به این جشنواره رفت و توانست جایزه ویژه بخش افق‌های جشنواره ونیز را بدست بیاورد.

به گزارش سینماسینما و به نقل از روزنامه سازندگی ،او امسال با تازه‌ترین فیلمش «جنایت بی‌دقت» در همین بخش حضور دارد فیلمی که با دیگر آثارش متفاوت است و داستانی درباره موضوعات اجتماعی دارد. امسال برنامه ویژه‌ای به میزبانی اتحادیه اروپا با عنوان «آینده سینمای جهان» در این جشنواره برگزار شد. این برنامه شامل دو میزگرد بود که با تمرکز بر تولیدات مشترک بین قاره آسیا و آفریقا با سایرکشورهای دنیا با مجموعه‌ای سخنرانی برگزار شد. در بخش آسیایی، شهرام مکری به عنوان نماینده ایران برای سخنرانی به این میزگرد دعوت شد که درباره مشکلات سینمای ایران برای دستیابی به تولیدات مشترک سخنرانی کرد. جرجیو فیکارلی رییس بخش فرهنگی اتحادیه اروپا میهمانان این بخش را با مشورت البرتو باربرا مدیر جشنواره انتخاب کرد و سخنرانان را دارای ایده‌هایی خوب برای آینده سینمای کشورشان دانست.
مکری در این میزگرد هشت دلیل برای‌اینکه چرا ایران کشوری مناسب و جذاب برای تولید مشترک است و چهار دلیل برای اینکه چرا تا به حال این جذابیت‌های کارکرد نداشته، برشمرد.
او قدمت ایران در خاورمیانه و جهان و دارا بودن داستان‌های اسطوره‌ای و قدیمی را به عنوان اولین دلیل خود برای اینکه ایران دارای ظرفیت خوبی برای تولید مشترک است، دانست و گفت: « ایران یکی از قدیمی‌ترین کشورهای خاورمیانه و جهان است و ادبیاتش پر از داستان‌هایی است که ریشه‌های قدیمی دارند. ویژگی داستان‌های قدیمی این است که مخاطبان مشترک پیدا می‌کنند و ریشه مشترک آنها باعث می‌شود وقتی به سینما برگردانده می‌شوند، مخاطب وسیع‌تری پیدا کنند. درواقع ما در داستان‌های ایرانی از افسانه، شاه، امپراطور، انقلاب، موجودات فراواقعی، شهرزاد، هزار و یک‌شب، جنگ‌های معاصر مانند ایران و عراق، عشق‌های انسانی، لیلی و مجنون و همه نوع داستانی داریم. این داستان‌های قدیمی خیلی کمک می‌کنند برای این‌که ما به کشورهایی که تمایل تولید مشترک با ایران دارند، نشان بدهیم که چقدر دستمان برای گفتن داستان در دل فرهنگِ قدیمیِ ایرانی پر است. ممکن است شکل‌های مختلفی از این داستان‌ها در تمام کشورهای دنیا وجود داشته باشد، اما هر کدام با طعم و رنگ آن کشور خاص است که می‌توانند مخاطب‌های جدیدی پیدا کنند.»
با این حال مکری این داستان‌ها را دارای مرزهای مشترک با دیگر کشورها دانست که همین مرزها می‌تواند به افزایش مخاطب محصولات مشترک کمک کند: «این داستان‌ها مرزهای مشترکی بین کشورهای اطراف دارند، خیلی از داستان‌های ما با تاجیک‌ها، افغان‌ها، هندی‌ها، عراقی‌ها با اعراب مشترک است، البته تفاوت‌های کوچکی دارند. وقتی چنین داستان‌هایی را به تصویر می‌کشیم، می‌توانیم مخاطب‌های گسترده‌ای در کشورها مختلف به دست بیاوریم.»

کارگردان «جنایت بی‌دقت» جغرافیای ایران و طبیعت منحصر به فرد آن را هم یکی دیگر از دلایل جذابیت تولید مشترک دانست و آن را سرزمین دارای ظرفیت‌های بالقوه برای فیلمبرداری با هزینه کم دانست: «ایران ویژگی‌های منحصربه‌فردی به عنوان یک سرزمین دارد که آن را به کشور چهارفصل معروف کرده است. اگر برای هر کشوری نامی می‌گذارند، ایران به لحاظ موقعیت جغرافیا و طبیعت کشور خیلی عجیبی است. با اینکه در منطقه خاورمیانه واقع است اما در آن به طور طبیعی پیست اسکی، صحرا، کوهستان و جنگل‌هایی با قدمت ۳هزار سال وجود دارد. مجموعه این‌ها در یک کشور جمع شده است که می‌توان به عنوان لوکیشن‌های قابل ارائه برای تولید ارائه داد. گروه‌های تولید احتیاجی به سفر کردن به چند کشور و درگیر شدن با قوانین جاری در کشورهای مختلف ندارند و ایران می‌تواند تمام این تنوع لوکیشنی را در یک اقلیم به گروه‌های فیلمسازی بدهد. ایران دریای خزر (بزرگ‌ترین دریاچه دنیا) و خلیج فارس را دارد. از طرف دیگر صحراهایی دارد که بالاترین درجه حرارت هوا در آن ثبت شده و دو رشته کوه بلند آن را محاصره کرده‌اند، کوهی به نام دماوند دارد که به خاطر ارتفاع زیادش در این منطقه معروف است، از طرف دیگر دشت‌های وسیعی در غرب کشور وجود دارد. همان‌طور که گفتم برای این‌که بخواهیم در یک فیلم مجموعه‌ چنین لوکیشن‌هایی داشته باشیم، احتیاج به این داریم که گروه تولید فیلم‌مان را به چند کشور مختلف ببریم، اما همه این‌ها در ایران موجود است و یک‌جا قرار گرفته.»
حضور نیروهای متخصص و سابقه بسیار سینمای ایران یکی دیگر از دلایل مکری برای جذابیت ایران برای تولید مشترک سینمایی است. او به سابقه صد وده ساله ایران در زمینه سینما اشاره می‌کند که از دیرباز تا به امروز پیشرفت‌های زیادی هم در صنعت سینمای ایران حاصل شده است:« در ایران نسبت به تمام کشورهایی که در منطقه هستند، نیروهای متخصص سینما آدم‌های باسابقه‌تری‌اند. ایران سابقه صدوده‌ساله در زمینه سینما دارد که سبب شده ما در انواع تخصص‌ها در تمام این سال‌ها رشد زیادی بکنیم. ما صنعت دوبله خیلی قوی و محکمی داشتیم، همین‌طور لابراتوارهایی برای چاپ و کپی گرفتن فیلم‌ها از سال‌ها پیش داریم. فیلم صامت تولید کردیم و از آن دوره در این کشور فیلم می‌سازیم و طی سال‌های اخیر فیلم سه‌بعدی تولید کردیم. مجموع این‌ها نشان می‌دهد که ما افراد متخصصی در زمینه سینما در ایران داریم که عمدتاً هم در بین نسل جوان هستند، کسانی که می‌توانند با آخرین برنامه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری دنیا کار کنند و از این نظر می‌توانم بگویم که حداقل در منطقه خاورمیانه ما جزو استثناءها هستیم.»
نیروی کار ارزان به اعتقاد شهرام مکری یکی دیگر از مزیت‌های سینمای ایران در میان دیگر کشورها برای تولید مشترک است که در نهایت به تولید یک محصول ارزان و پایین آمدن هزینه‌ها منجر می‌شود: «یکی از ایده‌هایی که در تولید مشترک وجود دارد این است که محصول نهایی تولید شده ارزان در بیاید. مثلاً می‌دانیم که کشورهای مختلف در تولیدات صنعتی روی نیروی کار ارزان برنامه‌ریزی زیادی انجام می‌دهند. نیروی کار ارزان در زمینه سینما در ایران سبب شده ما فیلمی بالاتر از تولید یک میلیون دلار نداشته باشیم. پرهزینه‌ترین فیلمِ ایرانیِ تولیدشده، بودجه‌اش به زحمت به یک میلیون دلار می‌رسد. این نشان می‌دهد که نیروی کار بسیار در ایران ارزان است و وقتی نیروی کار متخصص، ارزان باشد شما می‌توانید از آن بهترین بهره و استفاده را ببرید. به نظرم ایران می‌تواند با توجه به مقدار نیروی کار و تخصصی که در زمینه سینما دارد به یکی از بهترین کشورها برای سپردن کارهای تخصصی تبدیل شود.»
او تاکید کرد که توان نیروهای متخصص و کاربلد در زمینه سینما ثابت شده و جواب خود را پس داده است و در حال حاضر این نیروها در کشورهای دیگر در حال کار هستند،:«در این زمینه ما توانایی خود را ثابت کرده‌ایم. در تاریخ سینمای ایران دو اسکار وجود دارد، جوایز کَن، برلین، لوکارنو، ونیز و… در ایران جایزه‌هایی از این کشورها در ویترین جوایز سینماگران و موزه سینما وجود دارد. از طرف دیگر هم نیروهای متخصص ایرانی در کشورهای مختلف همسایه در حال فعالیت هستند، مثلاً فیلمبرداران، آهنگ‌سازان، گیریمورها و… در سریال‌های ترکی، عربی و فیلم‌هایی که در کشورهای دیگر تولید می‌شود به عنوان نیروی متخصص ارزان کار می‌کنند. اگر تولید مشترکی در ایران اتفاق بیفتد حتماً می‌شود از این ظرفیت‌ها استفاده خیلی زیادی کرد.»
از سوی دیگر به اعتقاد مکری مردم ایران هم به سینما و ستاره‌های آن علاقه زیادی دارند و احترام زیادی برای آنها قائلند. منزلت اجتماعی این افراد برای مردم جذابیت زیادی دارد و آنها به این دلیل همکاری زیادی با گروه‌های تولید فیلم‌های سینمایی دارند: «مردم در ایران خیلی به سینما علاقه‌مند هستند یعنی بزرگ‌ترین استارهای مملکت آدم‌هایی هستند که در حوزه سینما کار می‌کنند. منظورم این است که برای سینماگرها احترام ویژه‌ای قائل هستند، منظور از این احترام ویژه چیزی بیشتر از منزلت شغلی و حرفه‌ای آنهاست، آن‌ها یک منزلت اجتماعی در ایران دارند و این خیلی نکته مهمی است که سبب می‌شود مردم ایران به تولید فیلم کمک کنند. یعنی شما به عنوان یک فیلم‌ساز دری به رویتان بسته نیست و آدم‌ها در جهت همکاری و انجام کار با شما برمی‌آیند نه در جهت جلوگیری کردن از انجام کار. شوخی درباره تعداد بالای متخصصان سینما در ایران هست که می‌گویند همه ایرانی‌ها شغل دوم‌شان منتقد است، آن‌ها هیچ‌وقت به شما نمی‌گویند چرا دوربین‌ات را این‌جا گذاشته‌ای و فیلم‌برداری می‌کنی، مگر این‌که بخواهند به تو بگویند که دوربین‌ات را جای غلطی گذاشتی و از لنز اشتباهی استفاده می‌کنی. درست است که سرانه رفتن به سینما در کشور ما خیلی پایین است، اما دلیل آن عدم علاقه مردم به سینما نیست و یا اینکه بخواهیم بگوییم فیلم دیدن و تصویر از زندگی ایرانی‌ها حذف شده است، اتفاقاً علاقه‌مندی آن‌ها به سینما را می‌شود از علاقه‌مندی آن‌ها به سینماگرهای مختلفی که در این کشور فعالیت می‌کنند، دید و فهمید.»

این کارگردان ظرفیت بالای بازار سینما در ایران را یکی دیگر از دلایل مناسب بودن کشور ما برای تولید مشترک سینمایی عنوان کرد و گفت: «، یکی از اهدافی که تولیدات مشترک دارند این است که فیلم‌شان بتواند در کشورهایی که تولید در آنها اتفاق افتاده بازار خوبی داشته باشد، در این مورد ایران بازار خوبی دارد. به دلیل این‌که تشنه وضعیتی است که می‌تواند آن سوی دنیا را ببیند. به خاطر سیاست‌های موجود در کشورمان مرزبندی‌ای بین ایران و سایر کشورها به وجود آمده است و این سبب شده جهان داخل ایران برای مخاطب خارجی کنجکاوی‌برانگیزی باشد، البته به نظرم این کنجکاوی‌برانگیز بودن از سوی تماشاچی خارجی به ضرر سینمای ایران تمام شده و یک نوع نگاه توریستی به سینمای ایران را به وجود آورده است. اما از طرف دیگر اگر می‌خواهید در مورد تولیدات مشترک حرف بزنیم باید از آن طرف نگاه کنیم، باید ببینیم که برای مخاطبی که در داخل ایران هست آن طرف دیوارها چطور به نظر می‌رسد.»
مکری با اشاره به فیلم‌های ایرانی موفقی که در خارج از ایران ساخته شده‌اند اما نمی‌توان آنها را تولید مشترک به حساب آورد، گفت: «در سینمای جریان اصلی ایران بعضی از کارگردان‌ها با هوشمندی متوجه این نکته شدند و تولیداتی را در خارج از کشور کلید می‌زنند، تولیدات ایرانی که لوکیشن آن خارج از کشور است و همین سبب شده پرفروش‌ترین فیلم‌های سال در ایران مدل‌هایی از فیلم بشوند که با حضور هنرپیشه‌ها و شخصیت‌های ایرانی در خارج از کشور کار می‌شوند. نام این‌ها را نمی‌شود تولید مشترک گذاشت، چون ما همه می‌دانید که تولید مشترک درواقع تعریف حرفه‌ای خاص خود را دارد، اما به هر حال می‌خواهم بگویم این ایده که لوکیشن‌ها، کاراکترها و قهرمان‌های داستان‌ها بتوانند در بین چند جامعه حضور داشته باشند، می‌تواند برای مخاطب ایرانی بسیار کنجکاوی‌برانگیز باشد.»
او به فیلم «ردکارپت» به کارگردانی رضا عطاران اشاره کرد و توضیح داد: «چند سال پیش یک فیلم در ردکارپت فستیوال کن ساخته شد که البته یکی از بهترین هنرپیشه‌های کمدین سینمای ایران در آن بازی می‌کرد و آن فیلم را تولید کرد، اما یکی از دلایل موفقیت فیلم دیدنِ ایده حضور یک ایرانی در جریان ردکارپت فستیوالی شبیه فستیوال ونیز بود، دیدن چنین ایده‌هایی برای بازار ایران می‌تواند خیلی جذاب به نظر برسد.»
تلفیق تولید فیلم دولتی و خصوصی در ایران هم یکی دیگر از دلایل این کارگردان برای توفیق در زمینه تولید مشترک است: «ایران از هر دو مدل سرمایه‌گذاری برای فیلم استفاده می‌کند یعنی هم سرمایه‌گذاری‌ای که اسپانسرهای دولتی و وابسته به دولت دارند هم سرمایه‌گذاری‌ای که در بخش خصوصی اتفاق می‌افتد. دلیل این‌که این را نکته مثبتی برای تولید مشترک می‌دانم این است که اگر به وضعیت سینمای اروپا نگاه کنیم، می‌بینیم که به عنوان منطقه‌ای که توانسته بیشترین تولیدات مشترک را در خود شکل بدهد و برنامه سینمایش بر پایه تولیدات مشترک پیش می‌رود آن هم از هر دوی این روش تولید فیلم استفاده می‌کند، البته در ایران الگوهای ناقصی از این مدل سرمایه‌گذاری در حال اجراست، اما اگر الگوهای اروپایی الگوهای موفقی در این زمینه باشند، فکر می‌کنم ایران به خاطر مدلی که در طول همه این سال‌ها سرمایه‌گذاری فیلم در آن اتفاق افتاده است می‌تواند خیلی سریع و ساده خودش را به این مدل‌ها نزدیک کرده و بتواند از ایده‌های مختلفش استفاده کند.»
سرعت بالای تولید فیلم هم یکی از مزیت‌های ساخت آثار سینمایی در ایران است که مکری روی آن تاکید می‌کند: «سرعت تولید فیلم در ایران برای تولیدات سینمایی به نسبت همه‌جای دنیا سرعت بالایی است. این‌جا در اروپا تولیدات پروسه تولید ممکن است ۳ سال زمان ببرد، از لحظه‌ای که شما مطمئن می‌شوید که این فیلم ساخته خواهد شد، جذب اسپانسرهای مختلف، پیدا کردن پول، جزئیات تولید، استانداردهای مختلفی که برای تولید در نظر گرفته می‌شود همه و همه سرعت تولید فیلم را در اروپا پایین می‌آورد، از طرف دیگر در آمریکا هم همین‌طور است، با وجود برنامه‌ریزی‌های دقیق برای اکران فیلم در آمریکا و اروپا اما سرعت تولید فیلم بالاست. این سرعت تولید مثل کارخانه‌ای است که با نیروهای ارزان، متخصص، کاربلد و حرفه‌ای می‌تواند تولید را سریع به نتیجه و ثمر برساند. فکر می‌کنم در ایران کار کردن برای تیم‌ها و گروه‌های خارجی جذاب است تا بفهمند که ما چطور در دل این ظاهر بی‌نظمی که از بیرون می‌بینید کارهای خودمان را پیش ببریم و فیلم‌مان را به سرانجام برسانیم.»
با همه اینها موانعی در ایران وجود دارد که مانع از تولید مشترک می‌شود. اولین مشکل به اعتقاد مکری تحریم‌های اقتصادی و سیاسی است: «تحریم‌ها باعث می‌شوند ما نظام مالی مشترکی با دنیا نداشته باشیم، این‌که نمی‌توانیم با دنیا داد و ستد مالی بکنیم یکی از دلایل عمده‌ای است که نمی‌توانیم تولید مشترک هم داشته باشیم، زیرا تولید مشترک یعنی سرمایه‌گذاری مشترک، یعنی پول باید رفت و آمد داشته باشد و کانال این رفت و آمد پول بانک‌ها هستند و چون بانک‌ها تحت تحریم قرار گرفتند و مراودات مالی در آنها اتفاق نمی‌افتد، نمی‌توانند این نقل و انتقال مالی را انجام بدهند، هرچند که به نظر می‌رسد تحریم‌ها قرار است بر اهداف خاصی گذاشته شود، اما واقعیت این است که تحریم روی هدف خاص باقی نمی‌ماند و تحریم سبب می‌شود در تمام جامعه مرحله به مرحله و پله به پله شاهد رکود باشیم و یکی از آن‌ها رکود در سرمایه‌گذاری است.»
بروکراسی در تولید فیلم و وجود نوعی محافظه‌کاری در آن هم یکی دیگر از موانع تولید مشترک میان ایران و دیگر کشورها به اعتقاد این کارگردان است:« یک بروکراسی برای تولید فیلم در ایران داریم که این بروکراسی مانع سرعت فیلم نمی‌شود، همان‌طور که قبلاً گفتم سرعت فیلم در ایران بالاست، اما این بروکراسی باعث می‌شود کاری که تا الان اتفاق نیفتاده، به سختی اتفاق بیفتد، یعنی قدم‌های اول را برداشتن ممکن است آنقدر تصمیم سختی برای مسئولانی باشد که قرار است آن قدم‌ها را بردارند، که آدم‌ها از خیر آن می‌گذرند، زیرا فکر می‌کنند ممکن است عواقب آن به تصمیمی که دارند می‌گیرند، نیارزد، درواقع یک‌جور محافظه‌کاری در بروکراسی اداری باعث می‌شود ما در ایران به سمت تولید مشترک نرویم.»
به گفته مکری عدم تمایل به خرید محصولات خارجی در ایران و سرمایه‌گذاری در تولید کشورهای دیگر هم از موانع تولید مشترک به حساب می‌آید:« ما در ایران خریدارهای خوبی برای محصولات کشورهای دیگر نیستیم، به خاطر همین فروشنده‌های خوبی برای محصولات خودمان هم نیستیم. منظورم این است که دوست داریم کشورهای دیگر در فیلم‌های ما سرمایه‌گذاری کنند، دوست نداریم خودمان در کشورهای دیگر در فیلم‌هایشان سرمایه‌گذاری کنیم. این داد و ستند نکردن سبب می‌شود چیزی که لازمه تولید مشترک است یعنی به وجود آمدن بازار مشترک هیچ‌وقت تحقق پیدا نکند.»
شرایط پیچیده حاکم بر سینمای ایران به لحاظ تولید محتوا هم یکی دیگر از موانع در ایران است که مکری دراین‌باره توضیح داد: «این شرایط خاص ایران است یعنی سینما با مسائل مختلف اجتماعی در ایران پیچیده شده است، با آن چیزی که مردم ایران به عنوان فرهنگ خودشان می‌شناسند یا آنچه که در دین‌شان می‌شناسند. ما به عنوان فیلمساز ایرانی وقتی راجع به فیلم‌هایمان صحبت می‌کنیم باید تا حدود زیادی راجع به وضعیت فرهنگی‌ای که در فیلم‌هایمان هست حرف بزنیم تا اول مخاطب متوجه شود که در مورد چه طور جامعه‌ای و با چه قوانین تولید فیلمی، این اثر را می‌بیند. این قوانین به‌قدری برای خود ما که در ایران فیلم کار می‌کنیم پیچیده است و فهم و درک جزئیات آن به‌قدری زمان‌بر است و تحلیل آن در ذهن انرژی می‌برد که نمی‌شود از کسی که اصلاً با چنین فرهنگ تولید سینمایی آشنا نیست خواست که بیاید و در چنین فضایی مشارکت کند.»
با همه اینها شهرام مکری به تولید مشترک میان ایران و دیگر کشورها امیدوار است و تاکید کرد: من به تولیدات مشترک بین ایران و کشورهای دیگر خیلی خوشبین هستم و فکر می‌کنم در آینده نزدیک این اتفاق می‌افتد یعنی تولیدات مشترک شکل می‌گیرد و این چهار مشکلی که گفتم در مقابل آن هشت مزیتی که گفتم به نظرم خیلی راحت می‌تواند حل شود و آن هشت مزیت به قدری مزیت‌های بزرگی هستند که در مقابل این چهار مورد سیستم هوشمند تولید فیلم می‌تواند آن‌ها را نادیده بگیرد.»