پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

سینماسینما ـ علی نعیمی، امسال مستندهای حاضر در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر در سالن اصلی مرکز همایش‌های برج میلاد روی پرده می‌روند. این اتفاق می‌تواند گام موثری در توجه بیشتر سیاستگذاران جشنواره فیلم فجر به آثار مستند داشته باشد. اتفاقی که به درخواست مستندسازان حاضر در جشنواره فیلم فجر صورت گرفت و سبب دیده شدن مستندهای این دوره شده است.

این اتفاق اگرچه از سال گذشته رنگ جدی‌تری به خود گرفته است اما از طرفی برخی از مستندسازان معتقدند که سینمای مستند هنوز آنچنان که باید و شاید مورد توجه دست‌اندرکاران سینمای ایران قرار نمی‌گیرد.

مرتضی رزاق کریمی مدیر بخش مستند جشنواره فیلم فجر با تاکید بر اینکه دست‌های پشت‌پرده برای حذف مستند در جشنواره فجر وجود ندارد،گفت: فیلم مستند یکی از ویژگی‌های بارز سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر است که امسال، ۱۱ اثر مستند جذاب روی پرده خواهد رفت.

رزاق کریمی درباره برگزاری بخش مستند در جشنواره فیلم فجر گفت: نگاه ما به برگزاری پنل‌های تخصصی مستند، دقیقاً در راستای سیاست‌های جشنواره است. موضوع نشست‌ها، نقش مستندهای سینمایی در مناسبات و تحولات اجتماعی- سیاسی- فرهنگی و همچنین تولید، توزیع و نمایش مستندهای سینمایی با نگاه به اکران است. بعد از یک سال و اندی که گروه هنر و تجربه آثار مستند را در معرض نمایش قرار داده، ثابت شده در این آثار ظرفیت‌هایی برای اکران وجود دارد که از آن کمتر استفاده شده است. این کارگاه‌ها با همکاری انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند و انجمن مستندسازان خانه سینما برگزار می‌شود. ضمن اینکه جلسات نقد و بررسی نخواهیم داشت اما به شکل مکتوب در ویژه نامه هفت صبح، نقدهای منتقدان باتجربه درباره فیلم های مستند بخش سینمای حقیقت منتشر می‌شود.

وی درباره نگاه بازدارنده در پیشرفت سینمای مستند می‌گوید: من معتقدم دست‌های پشت پرده وجود ندارد و همه چیز رو است. البته سینمای مستند تعدادی مخالف دارد که شاید این مخالفان ذاتاً با سینمای مستند مخالف نیستند. فرصت و ظرفیت نمایش فیلم در دهه فجر محدود است و یک عده گمان می‌کنند با نمایش آثار مستند، ظرفیت نمایش آثار داستانی محدود می‌شود. گروه دیگری که از دوستان نزدیک ما هم هستند هم معتقدند حالا که فیلم کوتاه از جشنواره فجر حذف شده، مستند هم باید حذف شود! البته همه‌ی این مسائل را می‌توان با گفت و گو، همدلی و هم‌اندیشی برطرف کرد.

نگاه دوگانه به فیلم‌های یک بخش باعث دلخوری می‌شود

مهدی گنجی کارگردان مستند «من می‌خوام شاه بشم» که سال گذشته در اولین روز از برگزاری جشنواره روی پرده رفت و توجه منتقدان و اهالی رسانه را به خود جلب کرد، درباره نمایش آثار مستند در جشنواره فجر معتقد است: «در همه جشنواره های سینمایی معتبر دنیا، فیلم مستند در درجه دوم اهمیت قرار دارد؛ این مساله امری کاملا طبیعی است، اما اینکه فیلمی در بخشی حضور داشته باشد و امتیاز برابری نسبت به فیلم‌های همان بخش نداشته باشد، کمی عجیب است. مستندهای «آتلان» و «من می‌خوام شاه بشم» در گروه هنر و تجربه پذیرفته شده‌اند و تمام فیلم‌های این بخش فرش قرمز دارند و پوسترهایشان را به در و دیوار سینماها می‌زنند اما این دو فیلم چون مستند هستند این اتفاق برایشان نمی‌افتد؛ حتی برای روز جمعه بلیت این فیلم‌ها را در اختیار فیلمساز نگذاشته‌اند. پس این نگاه دو‌گانه به فیلم‌های یک بخش است که باعث دلخوری می‌شود.»

وی در ادامه به صمت گفت: «بسیاری از منتقدان معتقدند فیلم «من می‌خوام شاه بشم» از باقی آثار به نمایش در آمده در روز اول جشنواره در برج میلاد بهتر بود. من فکر می‌کنم همین نظرات به معنی اهمیت سینمای مستند است. هر سال این آثار در سالن‌های جنبی برج میلاد و همزمان با آثار داستانی روی پرده می‌رفت، اما خوشبختانه امسال با همراهی مستندسازان توانستیم سنگر سینمای مستند را کمی جلوتر ببریم و آقای رضاداد هم ما را یاری کرد. همین که آثار مستند سی و سومین جشنواره فیلم فجر در سالن اصلی برج میلاد به نمایش درمی‌آید، قدم موثری است و به نظرم سینمای مستند ناچار است با همین قدم‌های کوتاه جلو برود.»

گنجی درخصوص نقدها و نظراتی که درباره‌ی مستند خود شنیده است، خاطرنشان کرد: «نظر عمومی درباره فیلم من خوب بود. طبق نظرسنجی‌های صورت گرفته، «من می‌خام شاه بشم» یکی از بهترین فیلم‌های جشنواره است، اما آنچه اهمیت دارد تحلیل فیلم است که می‌تواند به کارگردان کمک کند. نظرات کلی هیچ دیدی به فیلمساز نمی‌دهد. منتقد باید ببیند چه فکری پشت فیلم است. مثلا ما نیاز داریم با کمک رشته‌های دیگری چون روان‌شناسی و جامعه‌شناسی درباره فیلم‌ها حرف بزنیم. یکی از کارکردهای فیلم مستند ایجاد گفت‌و‌گو میان رشته‌های دیگر است. من به شخصه خیلی دوست دارم درباره مستند «من می‌خوام شاه بشم» این اتفاق بیفتد.»

گنجی ادامه داد: «هدی هانیگمان در جشنواره سینماحقیقت درباره گفت‌و‌گو حرف جالبی زد. او گفت: من در فیلم‌هایم گفت‌و‌گو می‌کنم نه مصاحبه! در گفت‌و‌گو کشف صورت می‌گیرد و این تفاوت گفت‌و‌گو و مصاحبه است. ما باید یاد بگیریم درباره فیلم‌ها گفت‌و‌گو کنیم که یادگیری‌مان از مسائل بیشتر شود.»

او درباره تفاوت نگاه تماشاگران در جشنواره سینماحقیقت و فیلم فجر خاطرنشان کرد: «در سینماحقیقت نگاه به مسائل و فیلم تخصصی‌تر و انسانی‌تر است. اینکه به فیلم من ستاره بدهند اهمیت چندانی ندارد؛ ما بیشتر دنبال رد کردن و تصدیق کردن فیلم‌ها هستیم اما این نگاه چیزی به فیلمساز اضافه نمی‌‌‌کند. گفت‌و‌گو باید از دو سطح متعادل شکل بگیرد.»

نمایش مستند در ساعت مرده اتفاق ویژه‌ای نیست!

محسن خان‌جهانی کارگردان مستند «آزاد راه»، با بیان اینکه اگر مستندهای جشنواره سی و سوم فیلم فجر در ساعات مناسب در برج میلاد به نمایش دربیاید، مخاطبان بیشتری را همراه خود می‌کند، به صمت گفت: « خوشبختانه این اتفاق امسال در حال رخ دادن است و مستند در زمان مناسبی روی پرده می‌رود و بر عکس سال گذشته در زمان مرده جشنواره نمایش داده نمی‌شود.»

وی افزود: «در اختتامیه جشنواره فیلم فجر سیمرغ‌های بخش مستند در کنار بخش سینمای داستانی اهدا می‌شود و این دو بخش را از هم تفکیک نمی‌کنند، یعنی مستند بخشی از کنداکتور اختتامیه است. پس برای نمایش این آثار هم می‌توانستند به همین نحو رفتار کنند. مثلا مستندها را لابه‌لای آثار داستانی و در ساعت‌های مختلف در برنامه قرار می‌دادند که بهتر دیده می‌شد. اتفاقاً «آزادراه» را در سینما آزادی دیدم و باور کنید سالن پر بود. اگر برنامه‌ریزی مناسب‌تری صورت می‌گرفت، سینمای مستند هم به جایگاه واقعی‌اش در جشنواره فیلم فجر می‌رسید. خیلی‌ها می‌گویند مستند «من می‌خوام شاه بشم» که روز اول در برج میلاد روی پرده رفت، به مراتب از دیگر آثار نمایش داده شده در همین روز، بهتر بود.»

جشنواره فجر، مستند را رها نکند!

محمد کارت کارگردان جوان مستند و سازنده مستند «بختک»، درباره نمایش محدود آثار مستند گفت: «به نظر جشنواره فیلم فجر باید مستند را رها کند. عقلانی این است که جشنواره فجر ویترین سینمای داستانی است. تا زمانی که در آیین‌نامه جشنواره مستند نیز حضور داشته باشد، من فیلمساز فیلمم را با کمال میل به جشنواره می‌‎دهم. تا زمانی که مستندها در جشنواره فجر حضور دارند هم باید احترامشان حفظ شود و جزء بخش‌های اصلی این جشنواره باشد. امسال خوشبختانه مستندها را در سالن اصلی برج میلاد نمایش می‌دهند و این جای خوشحالی دارد. این قدم اول است. اگرچه ممکن است باز هم مستندها با استقبال از سوی مخاطبان مواجه نشود، اما همین که در حاشیه جشنواره نیست، اتفاق خوشایندی است.

وی ادامه داد: «با این کار اهالی رسانه هم متوجه شدند بخش مستند مهم است و نمی‌توانند آن را ندیده بگیرند. البته زمان نمایش آثار مستند در برج میلاد با زمان استراحت تلاقی دارد و فارغ از همه این‌ها از آنجایی که اولین نمایش سینمای داستانی در جشنواره فیلم فجر است، مخاطب علاقه بیشتری برای دیدن این آثار دارد. خوشبختانه دبیر جشنواره سی و سوم همکاری لازم را با مستندسازان داشت و ما به همین قدم‌های کوچک دلخوشیم.»

او درباره تفاوت جشنواره سینماحقیقت با جشنواره فیلم فجر، عنوان کرد: «سینمای مستند معبری به جز سینماحقیقت ندارد. تمام اعتبار و عیار جشنواره سینماحقیقت به تخصصی برگزار کردن آن است. داوری جشنواره حقیقت برای سینمای مستند باید معیار باشد. جشنواره سینماحقیقت نباید دولتی باشد و در این هشت سال هم همین را نشان داده است. هیچ جشنواره‌ای نمی‌تواند از مناسبات فرار کند اما این مناسبات در حقیقت کمتر است. در این چند سال جشنواره سینماحقیقت معتبر رفتار کرده و امیدوارم هوشمندانه داوری را از سلیقه‌های شخصی جدا کند.