سینماسینما، عباس نصراللهی
گمان میکنم تاریخ سینما و در اندازهی خیلی کوچکتر تاریخ فیلمسازی شخص ابراهیم حاتمیکیا به عنوان کارگردانی پر کار در سینمای ما، به او ثابت کرده باشد که این مدیوم به هیچوجه مدیوم خوبی برای شعار دادن و سخن گفتن در سطح نیست و هر حرفی که بخواهد با استفاده از سینما گفته شود، هرچه به سمت زیرمتنهای درست برود و جایگذاریهایش دقیقتر باشد، قطعا نتایج بهتری خواهد داشت. اما اصرار حاتمیکیا همچنان بر این است که حرفهایش را در عیانترین سطح فیلم مطرح کند و حتی یک زیرمتن درست هم در فیلمهایش وجود نداشته باشد. این شکل از فیلمسازی (فارغ از اینکه او اعلام کرده که چه تفکراتی دارد و با نگاه مستقل به او و فیلمهایش) مانند تمام اشارات سطحی درون فیلم، از یک مرحلهی خاصی توانایی بالاتر رفتن را ندارد و حالا هرچهقدر هم فیلمساز در ثبت قابها، گرفتن بازی از بازیگران و رنگ و لعاب دادن به فیلمش تلاش کند، نتیجه چیزی جز سرخوردگی برای مخاطبی که فیلم را تماشا کرده نخواهد بود.
اگر فرم را به زبان ساده در میزانسنی خلاصه کنیم که در یک قاب خاص، در لحظهای خاص از فیلم میبینیم و این میزانسن همهچیز را در خود جای داده است (اعم از دکوپاژ کارگردان و تمام فاکتورهای دیگر تصویر و حتی چیزی که در متن فیلمنامه بوده و حالا تبدیل به تصویر شده است و هماهنگی اینها با یکدیگر تشکیل یک ساختار درست را دادهاند) و در نهایت ما با این مجموعهی فاکتورها در شکل میزانسن طرف باشیم، فیلم «خروج» دچار مشکلات عدیدهای در پیادهسازی فرم خواهد بود. زیرا تنها حرکت دوربین و اندازهی نمای درست نیست که اثر را به فرم میرساند بلکه پیش از این، فیلمنامه و تمام ریزهکاریهایش و دیگر عوامل نیز، تاثیر مستقیمی در نائل آمدن به این موضوع دارند. خروج دقیقا با المانهای یک فیلم وسترن آغاز میشود. مردی تنها و کمحرف به نام رحمت (فرامرز قریبیان) در مزرعهی شخصی خود و خانهی محقرش زندگی میکند (مانند شخصیت ویلیام مانی (کلینت ایستوود) در فیلم «نابخشوده»). او کاریزمای خاصی برای اطرافیان دارد و ظاهرا خود را به دلایلی از همین اطرافیان جدا کرده است. نمایش اکستریم لانگشات و لانگشاتهای پیاپی از این فضا، نمایش حرکت او با تراکتور و نمایش کلوزآپهای گاه و بیگاه از او، شروعی جذاب را برای فیلم «خروج» رقم میزند. و ما را با او و جغرافیای زندگیاش بهتر آشنا میکند. این فضای خلوت از لحاظ میزانسن میتواند نوید بخش یک اثر خوب و درخور در زیرژانرهایی از سینمای وسترن/اکشن باشد و اتفاقی که در همان دقایق ابتدایی رخ میدهد این فرضیه را قویتر نیز میکند. راه افتادن آب شوری از سد نزدیک به مزرعه و روستای رحمت، و خراب کردن محصولات او و دیگران، ایدهی محرک اصلی پیرنگ را شکل میدهد. حالا ما با شخصیتی طرفیم که پتانسیل شورش/مبارزه را دارد، فضای فیلم برایمان شبیه به فضایی از فیلمهای وسترن است که در آن جنگ و حقطلبی ویژگی اصلی است و آمادهایم تا طوفانهای پس از این اتفاق را ببینیم. همین ده دقیقهی ابتدایی (اگر آن فلشبک بیمورد، که در آن آمدن رییس جمهور به مزرعهی رحمت را میبینیم، نادیده بگیریم) کافی است که بخواهیم ادامهی فیلم را با همین آغاز (اوپنینگ فیلم) مقایسه کنیم. از همینجا و شروع حقطلبی رحمت و سایرین، فیلم با سرعت بسیار زیادی رو به سقوط میرود. اشارات سطحی فیلمنامه آغاز میشوند و هرچه روبه جلو میرویم امیدمان برای نجات فیلم کمتر و کمتر خواهد شد. آن قابهای جذاب و درست ابتدای فیلم جای خود را به قابها و حرکات اشتباه دوربین میدهند (دقت کنید به حرکات بی دلیل دوربین در هنگام مشایعت تراکتورها در مسیر رسیدنشان به تهران) و شخصیت کمحرف و کاریزماتیک ابتدای فیلم تبدیل به شخصیتی از یک فیلم کمدی میشود که حرفهای بیسر و ته میزند، بسیار کمرمق ظاهر میشود و آرمانش به هیچوجه نمیتواند حسی را در مخاطب برانگیخته کند و به طور کامل آن کاریزما را از دست میدهد. حال این جغرافیای پر از شعار و فاقد زیرمتن در پرداخت شخصیتها، حتی لحظهای به کار نخواهد آمد و کارکردی در فیلم نخواهد داشت. اینکه نام روستا عدلآباد است و اینکه هرکس با یک لهجهای از این سرزمین در آنجا صحبت میکند، دقیقا همانچیزی است که جایی در مدیوم سینما ندارد و فیلم سینمایی را تا سطح یک تیزر تبلیغاتی دربارهی همبستگی ایرانیان تقلیل میدهد. در واقع این مشکل فیلمنامهنویسی را در جایجای فیلم میتوان مشاهده کرد. نمونهی بارز دیگر عدم وجود زیرمتن در فیلم را در زمانهایی میتوان مشاهده کرد که کاراکترها قصد میکنند تا اطلاعاتی دربارهی خودشان به ما بدهند. به عنوان مثال، اینکه خواهری در گفتوگوی شخصی با برادرش به او میگوید: «پسر تو داماد من هم بود». آیا برادرش این را نمیدانسته یا تنها برای این بوده که ما به این شکل از روابط سر در بیاوریم. نمونهی این گونه صحبتها و دیالوگها در فیلم به وفور یافت میشوند و اصرار فیلمساز برای حذف زیرمتن و آمدن به سطح، موضوعی است که پس از همان دقایق ابتدایی، فاصلهی ما با اثر را زیاد خواهد کرد. از این رو اگر از فاکتورهای آن میزانسن درست در راه رسیدن به فرم، تصویر را از این فیلم بگیریم، هیچچیز دیگری برایش باقی نخواهد ماند و فیلمی که فیلمنامهاش درست و در حد مدیوم سینما نباشد نیز محکوم به شکست است. استفادهی حاتمیکیا از یک داستان واقعی و وصل شدن او به فیلم «داستان استریت» دیوید لینچ که در آن پیرمردی میخواهد با ماشین چمنزنیاش به دیدار برادر خود برود و تجمیع اینها با آرمانگراییهای خود، «خروج» را تبدیل به اثری کشآمده و بیرمق کرده است که دقایق زیادی از آن صرف پرداختن به حرفهای گلدرشت، اشارات سطحی و گذرا و پرشهای زیاد از این دغدغه به آن دغدغه میشود و در نهایت موضع فیلم به هیچوجه مشخص نخواهد شد. اینکه فیلم دربارهی مصائب یک پدر شهید است، دربارهی مصائب کشاورزان و یا دربارهی عدم توجه دولت و دولتمردان به قشری خاص یا اقشار مختلف جامعه (موضوع دادن نامه به تراکتورسواران برای رساندن آنها به رییس جمهور) است در اثر واضح نیست و از هرکدام تکهای بدون عمق دادن به آنها برداشته شده و پیرنگ نه درست عریض میشود (از لحاظ آمدن خرده داستانها) و نه درست عمیق میشود (از لحاظ نزدیک شدن به ذهن و دغدغه شخصیت اصلی) و این عدم تمرکز فیلم به همراه تمام اشارات سطحی به موضوعات مختلف و نشانهگذاریهای بسیار گلدرشت در اثر، مواردی هستند که قطعا سینما به عنوان مدیومی که در آن فیلمنامه، پرداخت به جزییات، کشمکش و در نهایت فرم روایی درست در آن حرف اول را میزند، نمیتواند چنین چیزی را بپذیرد و به نظر میرسد این فیلم نیز مانند فیلمهای دیگری که شعار دادن را به جای پرداخت به زیرمتنهای درست برگزیدهاند، به زودی فراموش خواهد شد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- تاخیر یک هفتهای در اکران «شب طلایی» حاتمیکیا
- سید محمود رضوی تهیهکننده سریال «حضرت موسی(ع)» شد
- سیمافیلم در اطلاعیهای اعلام کرد: ساخت سریال «موسی(ع)» به کارگردانی حاتمیکیا متوقف نشده است
- شب حسرت ابراهیم حاتمیکیا و حضور مسعود کیمیایی در موزه سینما
- سهمی دیگر برای سینمای ایران از بخش جلوهگاه شرق
- کیوان مقدم مدیر هنری سریال حضرت «موسی» شد
- برشهای کوتاه/ تصاویری از هجدهمین جشنواره فیلم فجر
- ابراز نگرانی فرزندان سلحشور از تغییرات احتمالی در فیلمنامه سریال «حضرت موسی(ع)»
- چرا ابراهیم حاتمیکیا سریال حضرت موسی (ع) را میسازد/ علاقه به ساخت اثری قرآنی؛ ادای دین به فرجالله سلحشور
- اخراجیها/ نگاهی به فیلم «خروج»
- بیحاصل!/ نگاهی به فیلم «خروج»
- جدیدترین خبرها از شبکه نمایش خانگی/ عرضه «خروج» و «سونامی»
- مهدی یزدانی: اکران آنلاین رقیب اکران سینمایی نیست/ پلتفرمها مکمل سینماها هستند
- پس از اکران آنلاین و سینماماشین، «خروج» در سینماها روی پرده میرود
- «خروج» و «طلا» در اکران آنلاین چقدر فروختند؟
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
آخرین ها
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد