سینماسینما، جمال رهنمایی*
فیلم آخرین جلسه فروید ساخته مت براون در سال ۲۰۲۳ روایتی داستانی از آخرین روزهای زندگی زیگموند فروید پدر روانکاوی است که بازی درخشان آنتونی هاپکینز در نقش زیگموند سالخورده تماشای این فیلم تلخ را امکانپذیر کرده است.
فروید از سرزمین پدری آواره شده است، بیماری و درد او را در بر گرفته و مرگ روی سر همه اروپا سایه افکنده، فیلسوفی که به هزاران انسان دردمند یاری رسانده و نظریات او بر تارک روانشناسی مدرن پشتوانه نظریه شناخت دردهای روانی است خودش در ورطه آزمون مقابله با مرگ افتاده است.
لوئیس یک فیلسوف الهیات و کشیشی شکاک است که این فیلم داستان یک ملاقات طولانی او و فروید در سال ۱۳۳۹ و همزمان با آغاز جنگ جهانی دوم است. ملاقاتی که فیلم آن را آخرین جلسه درمانی فروید نام گذارده است.
درد سرطان امان فروید را بریده است او بدون مصرف مسکنهای قوی قادر به ادامه زندگی نیست اما همچنان با جدیت با کشیش شکاک درباره نظریاتش درباره خدا ،انسان و مرگ گفتگو میکند. گفتگوهای دو طرف بسیار عمیق و صریح است. گفتگوهایی درباره مرگ در ادیان بزرگ و نظریات فلسفی مدرن که درصدد پاسخگویی به این راز بزرگ ذهن آدمی یعنی مرگ پرداختهاند.
در کنار این جدال درونی انسان با مرگ فضای بیرونی این فیلم هم با یک ترس عمومی و بزرگتر از مرگ همراه است، گفتگوهای متحدین و متفقین در آغاز جنگ جهانی دوم به بنبست خورده و در میان این جلسه بیانیه دولت انگلستان که در این ملاقات از رادیو پخش میشود از ورود این کشور به جنگ بزرگ خبر میدهد.
مرگ از درون و بیرون به پیرمرد حمله کرده است.
برقراری ارتباط با روایت فیلم برای تماشاچیانی که با مفاهیم بنیادی نظریه روانکاوی از قبیل ناخودآگاه به معنای آنچه از دسترس آگاهانه ما برای همیشه خارج است و یا لیبیدو به معنای سرمایه گذاری روانی انسان روی سوژهای لذت بخش و یا عقده ادیپ به معنای رنج فرزندان از تحت استیلای روانی والدین بودن آشنا هستند، بسیار راحتتر است و شاید تماشاچیانی که با این مفاهیم آشنایی نداشته باشند از تماشای این فیلم لذت کافی نبرند.
ترس از مرگ بزرگترین ترسی است که انسان در طول عمر خود آن را تجربه میکند و تقریباً تمام رفتارهای انسان ذیل این ترس بزرگ قابل تفسیر و تحلیل است هرچند به ظاهر این ترس میتواند به شکلهای بسیار متفاوتی بروز کند اما ریشه اصلی این رفتارها ترس از مرگ است. تلاشهایی که ما برای تربیت فرزندان، جمع آوری ثروت، آسایش و رفاه به جاگذاشتن میراث و نام نیک، برنامهریزی برای استفاده کامل از فرصت زندگی و بسیاری از فعالیتهای دیگر انجام میدهیم، ذیل ترس و تلاش ما برای مقابله با قطعی بودن پدیده مرگ جای میگیرند تا آنجا که ترس از مرگ مهمترین و اصلیترین میل پناه بردن به آغوش زندگی را برای ما فراهم میسازد.
اینکه انسان به درستی دریافته زندگی فرصت محدودی است که تنها یک بار در اختیار او قرار میگیرد و لحظه پایان این فرصت برای هیچ کس معلوم نیست همان راز بزرگی است که هرچه بیشتر درباره آن سخن میگوییم و میاندیشیم تنها بیشتر در عمق این سوال فرو میرویم و از آنجا که هیچ انسان زندهای در ناخودآگاه خود با تجربه مرگ آشنا نیست، تنها زمانی میتواند این تجربه را درک کند که دیگر وجود ندارد.
اینجاست که فلاسفه و سازمانهای دینی روایتهایی فراهم آورده اند تا بتوانند این نادانی عمیق را ترمیم کنند. روایت هایی که با شکهایی که همواره به سراغ ما میآیند ابطال میشوند.
فروید با غربت، بیماری و درد دست و پنجه نرم میکند و گزارههای فلسفی کشیش را به چالش میکشد و در این مسیر از گزارههای جایگزین روانکاوی که آنها هم را برای تحمل درد و رنج زندگی توصیه شدهاند، استفاده میکند. گویی این گفتگوی دو نفره در واقع گفتگویی یک نفره میان او و خودش است.
واکنشهای او در این میان جالب است او در حالتی میانه خشم و شوخ طبعی با دردی جانکاه کنار میآید. دردی که شباهتی مثال زدنی با رنج حاصل از زندگی انسان دارد. او در حالی که با تنی درد آلود روی کوچ روانکاوی دراز کشیده، خنده کنان راجع به رنجی که زندگی بشری برایمان فراهم میآورد با کشیش صحبت میکند و برای او فاش میسازد که در طول زندگی چگونگی کنار آمدن با مرگ همیشه برایش مسئله اصلی و بنیادین بوده است. این همان نیمکتی است که هزاران بیمار فروید روی آن دراز کشیدهاند و از دردها و رنجهای خود صحبت کردهاند و حالا خود او نیز به عنوان آخرین بیمار گذارش به همان جا افتاده است.
ایدههایی که به ما وعده جهان بدون رنج و درد ابدی میدهند، چشماندازی خیالی برایمان ترسیم میکنند که فکر کردن به آن برای مدتی ما را از درد و رنج واقعی زندگی خلاص میکند و در نقطه مقابل آن ایدههایی وجود دارند که برای تحمل این درد و رنج ابدی هیچ پاداشی قائل نیستند و آن را بخشی از مسیر طبیعی زندگی بشری میدانند که چاره آن سازگاری است.
*روانشناس تحلیلی
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- «ناپلئون»؛ سه بیماری امپراتور
- نقش خانوادهها در گسترش تبهکاری/ نگاهی به سریال «اوزارک»
- بدون پول و قدرت مرد نیستی/ «مهتاب»؛ اندوه مردانه و ممنوعیت ابراز احساسات
- جنگ ضد مردمی است/ نگاهی به فیلم «۲۰ روز در ماریوپل»
- جنون شکسپیری در زمانه ما/ نگاهی به فیلم «شاهلیر»
- نسخهی آزادیِ لانتیموس/ نگاهی به فیلم «بیچارگان»
- «شیرین»، مثل عشق زنانه
- آنتونی هاپکینز در فیلم «چشمان در درختان» بازی میکند
- وقتی غم، نفس زندگی را بند میآورد/ نگاهی به فیلم «ملانکولیا»
- «روزهای عالی»؛ یک بیانیه تند علیه مدرنیته و کاپیتالیسم
- دست برنده برای فرشته مرگ/ نگاهی روانشناختی به فصل دوم «زخم کاری»
- مرگ رابطههای ناکام کننده؛ چرا نهنگها خودکشی میکنند؟/ نگاهی به فیلم «نهنگ»
- اعترافات آنتونی هاپکینز در تولد ۸۵ سالگی
- اهداکنندگان جوایز اسکار معرفی شدند
- بیزمان و بیمکان
پربازدیدترین ها
- به بهانه تغییر رییس سازمان سینمایی/ باید مدیران را پاسخگو کنیم
- پایان کار جشنواره فیلم کوروش با معرفی برگزیدگان
- سه پوستر فیلم «شهر خاموش» را حذف کردند/ تلاش برخی فیلمسازان برای حذف سینمای ایران از جشنوارههای جهانی
- آل پاچینو چگونه اعتیاد را پشت سر گذاشت تا بازیگر فوقالعادهی ما شود
- با حکم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ رائد فریدزاده رئیس سازمان سینمایی شد
آخرین ها
- «کسری آنلاین» در میان منتخبین جشنواره نوستالژیا
- وزیر ارشاد: در خصوص هنرمندان ممنوع الکار تجدید نظر کلی خواهد شد
- «سکوت و سلام»؛ قابهای خاطره انگیز از آتیلا پسیانی
- با حضور کمرنگ سینمای ایران؛ نامزدهای هفدهمین جوایز سینمایی آسیاپاسیفیک معرفی شدند
- غزل شاکری صداپیشه «ژولیت و شاه» شد
- کنفرانس بینالمللی انجمن رمز ایران با حمایت همراه اول آغاز به کار کرد
- نگاهی به «شیهه»/ به کودکی که هرگز زاده نشد
- همراه اول موفق به دریافت بالاترین نشان مسئولیت اجتماعی ایران شد
- داوری ۲ ایرانی در جشنواره «لوکاس»
- به همت کانون ادبی زمستان؛ بزرگداشت استاد هادی خانیکی برگزار میشود
- آیین بزرگداشت احترام برومند برگزار شد/ حواستان به هنرمندانی که نیستند، باشد
- آل پاچینو چگونه اعتیاد را پشت سر گذاشت تا بازیگر فوقالعادهی ما شود
- «علت مرگ: نامعلوم» بهترین فیلم جشنواره تورین شد
- نمایش «سیمبلین» / گزارش تصویری
- پایان کار جشنواره فیلم کوروش با معرفی برگزیدگان
- نوری بیلگه جیلان و سه سینماگر دیگر در تهران مسترکلاس برگزار میکنند
- اندر احوال کشتیشکستگان سینمای ایران/ عصر فراموشی
- قابهایی از ناگفتهها در گالری ثالث
- سرنوشت نامعلوم سریال کیانوش عیاری/ چرا تلویزیون ۸۷ متر را گردن نمیگیرد؟
- مراسم سالگرد قتل داریوش مهرجویی و همسرش برگزار شد؛ دادخواهی دوباره در سالگرد «شب هولناک سینمای ایران»
- راهیابی «اسکن» به جشنواره آمریکایی
- همکاری دوباره احسان عبدیپور با سروش صحت در «اکنون»
- فوت خواننده پیشکسوت موسیقی ایرانی؛ امینالله رشیدی درگذشت
- اکران «آخرین عاشقانه» از فردا/ «نهنگها» به زودی به سینما میآید
- «کشیم عاشق» به فرانسه میرود
- «مالی سویینی» به تالار وحدت میرود
- نصیریان: سینما را از مهرجویی آموختم/ اولین حضور رئیس جدید سازمان سینمایی در میان هنرمندان
- اختتامیه سومین جشن مهر سینمای ایران / گزارش تصویری
- آغاز دور جدید حراج شمارههای رند همراه اول
- به بهانه تغییر رییس سازمان سینمایی/ باید مدیران را پاسخگو کنیم