سینماسینما، یاسر ایرانپور
کریستوفر نولان پس از تجربیات متعدد در ساخت موضوعات و ژانرهای مختلف همچون سه گانهی «شوالیهی تاریکی» (در حیطهی ابرقهرمانی)، «یادگاری» و «تلقین» (در حیطهی روانکاوی)، «میان ستارهای» و «تنت» (در حیطهی علمی-تخیلی) و «دانکرک» (در حیطهی جنگی)، این بار به دنبال ماجراجویی تازهای میگشته است.
شخصیت پدر بمب اتم یعنی «جی. رابرت اوپنهایمر»، به هر لحاظ دارای جذابیتهای لازم است که نولان را برای ماجراجویی جدیدی اقناع کرده باشد. چرا که میتوان از آن روایتی داشت با در بر گرفتن تمام حیطههای مورد علاقهی مذکور فیلمساز؛ از علم فیزیک گرفته تا پروسهی شکلگیری تا افول یک قهرمان.
فیلم «اوپنهایمر» در وادی نخست، بستهای بی نقص مینمایاند. عواملی شهیر، سوژهای جذاب و فیلمنامهای مبتنی بر کتاب «پرومتهی آمریکایی» که بر اساس زندگینامهی رابرت اوپنهایمر که در سال ۲۰۰۵ به رشتهی تحریر درآمده است. اما در سکانس آغازین، چندین نقطهی ضعف برجسته به چشم میخورد که اتفاقا تا پایان، فیلم از آنها لطمهای اساسی میبیند.
نمای نخست فیلم با قطرات بارانی شروع میشود که گویی تماشایش برای اوپنهایمر، بیش از لذت تداعی کنندهی امواج انفجاریای باشد که خودش را مقصر آن میداند. واژهی «گویی» به این علت به کار رفته که نوع نگاه «کیلین مورفی» بیش از آنکه بیانگر این قِسم از احوالات درونی باشد، مدیوم کلوزی چشم نواز از بازیگری است که پس از همکاری ششم خود با کارگردان، وقتش رسیده که دین خودش را از قِبل شهرتش به فیلم او بپردازد. بدین معنا که مخاطب بیش از آنکه اضمحلال دانشمندی مردد را ببیند، بازیگر جذاب و محبوب این روزها را مشاهده میکند.
سپس نقل قولی از تراژدی «پرومته در زنجیر» نمایان میشود. پرومتهای که به علت گذاشتن آتش (آگاهی) در اختیار عوام مردم، باید شکنجهای ابدی را توسط زئوس متحمل شود. معضل بعدی فیلم نیز از نبود پرومتهای شکل میگیرد که باید بسیاری از مسائل بیرون متنی فیلم را برای مخاطبان تشریح کند!
اساسا فیلمهایی که یک ماجرای واقعی را روایت میکنند، میبایست فارغ از تمام اطلاعات موجود، جهان خودشان را بسازند. زبان روایی فیلم اوپنهایمر نه کاملا داستانگو است و نه کاملا مستند. ردپای این بلاتکلیفی توامان در شیوه و تکنیک فیلم نیز هویدا میشود. نولان که همواره نقطهی قوت فیلمهایش در نوع نگاه و نسبتهایش با موضوعات گوناگون بوده، هدف غاییاش در این فیلم سردرگم است.
فیلمی در حدود سه ساعت که شخصیت اصلیاش در بیشتر سکانسها نقش ایفا میکند، تا پایان برای مخاطب گنگ و ناشناس باقی میماند. ناشناسیای نه از بابت پیچیدگی یا درونگرایی اوپنهایمر حقیقی؛ بلکه از عدم تعمق و روشن شدن لایههای شخصیت اصلی فیلم. سکانس رویارویی «ژنرال لسلی گرووز» با اوپنهایمر را به خاطر بیاورید. چنان نظامیای بد عنق و دگم که سرهنگ زیردستش را تحقیر میکند، چگونه همچون شاگردی حرف گوش کن به پای صحبتهای علمی اوپنهایمر مینشیند؟ این توانایی یا کاریزمایی که اوپنهایمر در متقاعد کردن همهی افراد دارد، بیشتر از جانب فیلمساز دیکته میشود تا در روندی دراماتیک شخصیت پردازی شده و جا بیافتد.
این معضل برخی مواقع از شخصیتپردازی فراتر میرود و شیوهی روایت نیز دچار چنین خللی میشود. نولان فیلمی با موضوع پدر بمب اتم را در اختیار داشته و از پس آن میخواسته بسیاری از دغدغههایش را در باب فیزیک کوانتوم در آن بگنجاند. از این رو با وجود دیالوگهای زیاد و تمپوی گاه کند و کسالتآورش، برای سکانسهایی وقت کم میآورد که میبایست بیشتر به آنها پرداخته میشد. در نتیجه فیلمی سه ساعته برای سکانسهایی همچون روند اقبال و شلوغی کلاسهای اوپنهایمر، زمان کم میآورد.
از طرفی دیگر جلسات بازجویی که با کات و اینسرتهای مکرر همراه است، مجالی برای نزدیک شدن به افول دانشمندی که دولتمردان از او استفادهی ابزاری کردهاند را باقی نمیگذارد و ناچار باید این نکته از زبان شخصیت انیشتین در قالب جملهای شعاری بیان شود. جلسات دادگاهی که بی دلیل از زاویهی دید شخصیت «لوئیس استراوز» سیاه و سفید و از زاویهی دید اوپنهایمر رنگی است، پا را فراتر میگذارد و در حضور همسر اوپنهایمر به نمایی شبه سورئال میرسد. مسائلی که نه تنها فیلم از وجودشان طرفی نمیبندد، که باعث خلل در حس همزادپنداری مخاطب میشود.
در پایان باید افزود که ایدئولوژی و طرز تفکر فیلمساز از معدود ردپاهای ملموس در این فیلم است. چرا که اساسا بمب اتم بیش از هر کشوری ژاپن را تحت تاثیر قرار داده است. اما در طول فیلم به جای کوچکترین اشارهای به مخاطرات ژاپن، مدام از مخاطرات ایدئولوژی کمونیستی شوروی سخن به میان میآید. از قضا تدقیق و تعمق در بحث کمونیسم، به علت ماجرای عاطفی اوپنهایمر با دختری کمونیست، برای شخصیتپردازی دقیقتر او ایجاب میکند؛ اما به علت پراکندگی خردهپیرنگهایی که اشاره شد، در همین مسئله نیز عاجز میماند. پلان مرگ «تتلاک» را در نظر بگیرید. حتی نولان برای نحوهی مرگ او نیز قطعیت ندارد و با نمایی، دوگانگی قتل یا خودکشی را نامکشوف باقی میگذارد.
فیلم اوپنهایمر دارای سکانسهای چشم نواز بوده که نسبت به دو فیلم اخیر نولان گامی رو به جلو محسوب میشود. اما برای فیلمسازی که در کارنامهاش سه گانهی شوالیهی تاریکی به چشم میخورد، قطعا انتظارات کافی را برآورده نکرده است. علیالخصوص هنگامی که موضوعی به این میزان از جذابیت در میان باشد، نولان میتوانست فیلمی بسیار ماندگارتر و عمیقتر را به یادگار بگذارد. اما به علت غلبهی حاشیه بر متن، در بسیاری از لحظات، حوصلهی مخاطبان به مانند «ادوارد» در مباحث سر میرود!
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- ژاپنیها سرانجام «اوپنهایمر» را تماشا کردند/ واکنشهای متفاوت
- برای خدمات ارزنده به صنعت سینما؛ کریستوفر نولان و اما توماس شوالیه میشوند
- همکاری دوباره با یونیورسال؛ کیلین مورفی وارد ماجراهای جنجالی زغال سنگ آمریکا شد
- شروع فیلمبرداری فیلم «پیکی بلایندرز» از ماه سپتامبر با حضور کیلین مورفی
- معرفی برگزیدگان اسکار ۲۰۲۴/ «اوپنهایمر» بهترین فیلم شد
- فیلمبردارها هم به «اوپنهایمر» رای دادند/ تجلیل از اسپایک لی
- اهدا کنندگان جوایز اسکار معرفی شدند
- تهیهکنندگان هم به «اوپنهایمر» رای دادند/ تجلیل از اسکورسیزی
- معرفی بهترین بازیگران سال/ کیلین مورفی و «اوپنهایمر» درخشیدند
- سزار فرانسه تاج را بر سر «آناتومی یک سقوط» گذاشت/ معرفی برگزیدگان
- گوارایی یک فیلم کلاسیک با عناصر تئاتری/ نگاهی به فیلم «دوازده مرد خشمگین»
- حمایت نولان از ژانر وحشت/ «اوپنهایمر» هم ترسناک بود
- معرفی برگزیدگان منتقدان لندن/ «منطقه مورد علاقه» فیلم سال شد/ «اوپنهایمر» و «باربی» دست خالی ماندند
- «اوپنهایمر» پیشتاز نامزدهای اسکار ۲۰۲۴ شد/ انیمیشن ایرانی نامزد شد
پربازدیدترین ها
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
آخرین ها
- ایزابل هوپر رئیس هیات داوران جشنواره ونیز شد
- نگاهی به ظاهر جدید؛شنل پیروز می شود یا دیور؟
- آغاز تولید فصل چهارم «زخم کاری»؛ پخش فصل سوم پس از پایان «قطب شمال»
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
- فیلم کوتاه «یک روایت دقیق» در جشنواره ایتالیایی
- در برنامه خط فرضی مطرح شد؛ سیاست و جنسیت، دوایر ممنوعه اصلی در فیلمهای کمدی
- فراخوان چهاردهمین دورهی جوایز ایسفا منتشر شد
- جایزه نتپک به «گیج گاه» رسید
- حضور «باگ» در جایزه آکادمی دانشجویی اسکار
- صدداستان؛ برنامه تازه سوینا/ انتشار سه داستان کوتاه با صدای باران کوثری
- اعضای سومین دوره هیات مدیره صنف تماشاخانههای ایران مشخص شدند
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- جنون شکسپیری در زمانه ما/ نگاهی به فیلم «شاهلیر»
- «کتاب مستطاب سینما» در نمایشگاه کتاب
- کیانوش عیاری: «۸۷متر» از شبکه یک روی آنتن میرود
- باغ کتاب میزبان جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی شد
- تقدیر ویژه جشنواره اوبرهاوزن از فیلم کوتاه ایرانی
- «عامه پسند» اکران آنلاین میشود
- «عمو ماهیگیر» روی صحنه عمارت نوفللوشاتو
- حضور همراه اول در نمایشگاه بینالمللی اینوتکس ۲۰۲۴
- شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- دعوت گروه «فقر پشت پردهها» برای اعتصاب/ حقوق و بیمه کارکنان، چالش مدیران جشنواره کن
- در «تحریک کنندگان»؛ مت دیمون و کارگردان «بورن» در یک کمدی دزدی همراه شدند
- مدیرکل هنرهای نمایشی استعفا داد
- راهیابی «آمرغ» به جشنواره آسیای جنوبی مونترال
- حضور مرکز گسترش با ۲۲ کتاب در نمایشگاه کتاب تهران
- «دیوان تئاترال» روی صحنه میرود/ آغاز اجرای نمایش «مرگ با طعم نسکافه» با حضور مسعود کیمیایی
- صعود مقاومت ناپذیر و حیرت انگیز آقای کارگردان/ نگاهی به فیلم «چهارشنبه سوری» به مناسبت سالروز تولد اصغر فرهادی