سینماسینما، یزدان سلحشور- گاهی مشکل است که درباره یک فیلم بگوییم خوب است، بد است، متوسط است یا هر چه؛ نه فقط بهخاطر موضوع انتخابشده برای آن فیلم، بهخاطر خاطرهانگیز شدنش که امری جدا از کیفیت آن در تاریخ سینماست؛ همه ما از این دست فیلمها را چندتایی در حافظه داریم، فیلمهایی که گاه کادرهای درستی هم ندارند، فیلمنامههای شتابزده یا حتی اشتباهی دارند، اما حافظه یک نسل را با خود همراه کردهاند. در سینمای ایران هم از اینگونه فیلمها داریم؛ چه در دهه ۳۰، چه در دهه ۴۰ و چه در روزگار اوج سینمای موج نو؛ در سینمای دهه ۶۰ هم از این فیلمها داریم. مخصوصا در سینمایی که اولش آیینی بود، بعد دفاع مقدسی شد، بعد هر دو. «هیهات» آشکارا متعلق به چنین رویکردی است. البته نمیتوان به قطعیت گفت که نسل جدید را با خود همراه میکند، چون به گمانم نه روایتش روایت نسل جدید است، نه از زندگی آنها میگوید. اما روایت نسل قدیمتر هست، یعنی برای نسل ما درک انگیزه شخصیتها در رسیدن به نقطه «تصمیم نهایی»شان آسانتر است تا برای نسل اخیر کافیشاپی، تلگرامی و اغلب با تکیهکلامی شبیه به این: «خب که چی؟!»
از اینها که بگذریم، اشاره به یک نکته ضروری است: «هیهات»، فیلم تهیهکننده است، یعنی ساخته محمدرضا شفیعی است. این حرف به آن معنا نیست که چهار کارگردان فیلم، از تخصص خودشان در آن استفاده نکردهاند، بلکه به این مفهوم است که «امضای شخصی» غایب است در فیلم. چهار اپیزود فیلم [اگر بیخیال نمابندیهای زیباتر اپیزود سوم شویم، آن هم در صحنههای بلمرانی روی شط] انگار ساخته یک نفر است و از این نظر، یادآور نوعی سازوکار حرفهای است که در مجموعههای تلویزیونی شاهدش هستیم. اگر بخواهم از سریالهای دهه ۱۹۵۰مثال بزنم، مثلا امضای کارگردانهای اسم و رسمدار در سریال «دود اسلحه» غایب است، یا در سریالهای متاخر، گاه کارگردانی هر قسمت را یک کارگردان بر عهده گرفته، اما سبک بصری مجموعه، تغییری نکرده. تنها تفاوت در این میان، این است که در آثار تلویزیونی، کار توسط فیلمنامهنویسان و تهیهکننده به نتیجه نهایی میرسد، اما در «هیهات»، کارگردانهای هر اپیزود، نویسنده قسمت خود هم هستند. اما باز از امضایشان در کار خبری نیست.
روایت اول: غزلی در نتوانستن
ایده هادی ناییجی برای روایت اول، سرخوردگی یک پسر است که نتوانسته آرزوی مادرش را برای رفتن به کربلا برآورده کند و مادر دارد میمیرد و ضریح جدید حرم امام حسین(ع) هم به نزدیک دهشان رسیده و همین ایده، کارگردان را به سمت ساختن فیلمی جادهای سوق میدهد؛ یعنی پسر با بازی حامد بهداد (که به شکلی گذرا، شاهد عبورش از خطوط قرمز قانون هم هستیم، در آن سکانسی که کتک خورده و پولش را هم ندادهاند) ماشین حامل ضریح را برمیدارد و به سمت دهشان میرود تا مادرش در آخرین لحظات، آرزویش را برآوردهشده ببیند. سکانس تعقیب ماشینِ حامل ضریح توسط پلیس در جاده، میتوانست بدل به یکی از بهیادماندنیترین سکانسهای تاریخ سینمای ما شود اگر ناییجی در نوشتن فیلمنامه، اینقدر شتابزده و سهلگیر نبود و بیشتر، به قواعد ژانر وفادار میماند. با این همه، باز هم باید در این مجموعه به متن او نمره بهتری داد، لااقل به دلیل روشنی روایت و انسجام کلاسیکش.
روایت دوم: ساعت را به عقب برگردان
دانش اقباشاوی، در شکلگیری روایت دوم، کمتر متکی است به متنی کلاسیک؛ اگرچه به دلیل ارجاعات فرامتنی به «کهنالگوها» و ورود «نشانههای بینامتنی روایت عاشورا» به کار، به گمان من بهتر بود به سمت روایت کلاسیک میل میکرد. با این همه، او هم از شتابزدگی در شکلگیری کل فیلم، به بخش روایتش بسنده کرده، گرچه نسبت به باقی همکاران خود، در رسیدن به اثری تاثیرگذار (از نظر جمع کردن بصری کار) موفقتر است.
حمید فرخنژاد، جانبازی است که میخواهد به زیارت کربلا برود، اما در منطقه مرزیای که او زندگی میکند، مردم مشکل آب دارند و راه نهر هم باز نمیشود، چون در مسیر، میدان مین است. او به کربلا نمیرود و با ماشین سنگین لایروبی به میدان مین میزند و درنهایت، پس از انفجارهای مکرر، آب او را در ماشین لایروبی در بر میگیرد. سکانس نهایی، زیباترین سکانس کل فیلم است: پای مصنوعی او در آب نهر شناور است و مثل عقربه ساعتی که معکوس میچرخد، به مخاطب یادآور میشود که «ماشین زمان»، همیشه یک تخیل نبوده و گاهی، اینگونه به واقعیت بدل میشود.
روایت سوم: نئورئالیسم در عراق
روحالله حجازی، در میان این چهار کارگردان، چهره پرکارتر و آشناتری است. با این همه، نه فیلمنامهاش از خصوصیات آثاری که از او دیدهایم چندان بهرهای برده و نه سبک بصری خاصی را از او در این کار شاهدیم؛ حتی روایت او از یک پایانبندی قاطع و ضربهدار هم بیبهره است، همچنانکه از بازیگران حرفهای آشنا (که در آثار شاخص او، به شکلگیری نهایی کار بسیار کمک کردهاند). روایت او دو امتیاز دارد: اول نمابندیهای زیباتر، آن هم در صحنههای شط و دوم پرداختن به وجوه کمتربیانشده تبعات اجتماعی جنگ در عراق. شتابزدگی در جمع کردن کار، در اپیزود حجازی، نمایانتر از دو اپیزود پیشین است.
روایت چهارم: جنگ با داعش
اپیزود هادی مقدمدوست، آشکارا فیلمی تلویزیونی است، آن هم از نوع «B» یعنی با بودجه ساخت کم. نه در نوشتن فیلمنامه، روایت مجال پختگی یافته و نه شکلگیری بصری کار، حاکی از صبر و حوصله کارگردان است. با این همه به دلیل استفاده مقدمدوست از تلگرام و اینستاگرام و فیلمهای موبایلی، شمایل مدرنتری به کار بخشیده شده و بهعنوان نویسنده هم، بالاخره توانسته قصه را ببندد(با ارجاع به حرف آن شاعر عراقی در اواسط اپیزود، که بهتر است خطبه معروف حضرت زینب(س) توسط یک زن خوانده شود). بهترین سکانس این روایت، سکانسی است که بابک حمیدیان بالای منار میرود و به پایین نگاه میکند که یک جنگجوی سیاهپوش داعش، در پلکان پایینی دارد بلندگو میگذارد(یعنی همان کاری که او میخواهد انجام دهد) و با گلوله، داعشی را میزند؛ سکانسی زیبا و تاثیرگذار از لحاظ بصری. شاید بهتر بود این اپیزود، با همین سکانس شروع میشد و کل کار با فلاشبک پیش میرفت؛ لااقل ارزانی کار اینقدر به چشم نمیآمد. به یاد داشته باشیم که مهم نیست یک اثر، چقدر کمهزینه ساخته شده باشد، اما مخاطب نباید این را حدس بزند! این بخشی از جادوی سینماست!
ماهنامه هنروتجربه

لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- مستند «رنج زیر پوست» در گروه هنروتجربه اکران میشود
- کاوه مظاهری کارگردان «بوتاکس» مطرح کرد/ قوانین مربوط به فیلمساز اول باید تغییر کند
- آغاز اکران آنلاین «سبالو» و «اینجا کن است، اینجا کن نیست»
- در آستانه اکران در سینماهای هنروتجربه؛ تیزر «۱۰۸ دقیقه از یک قرن» منتشر شد + تیزر
- اکران «در جستجوی خانه خورشید» در «هنروتجربه» آغاز شد/ ۱۴۰ سال تاریخ در خیابان ناصرخسرو
- ۲ فیلم جدید در سینماهای «هنروتجربه» روی پرده میروند
- سینماسینما/ گفتوگو با نوید صولتی/ «جونده»؛ قصه چیزهایی که انسانها در حال از بین بردنشان هستند
- فهرست فیلمهای روی پرده در سینماهای «هنروتجربه»/ «منگی» از ۱۵ شهریور میآید
- ناگهان پروانه/ نگاهی به فیلم «وقتی پروانه شدم»
- همزمان با اکران در گروه هنروتجربه، تیزر «وقتی پروانه شدم» منتشر شد + تیزر
- لحظههای ناب گفتوگو/ نگاهی به «ملاقاتهای شگفتانگیز»
- یک سانس اکران ویژه «جزیره رنگین» به یاد خسرو سینایی در «هنروتجربه»
- بابک کریمی با «جونده»روی پرده سینماهای هنروتجربه میرود
- کارگردان «صحنههایی از یک جدایی» مطرح کرد/ «هنر و تجربه» اکران آنلاین راهاندازی کند
- برنامه پنج روز اول اکران «یلدا» اعلام شد/ اسامی سالنها و سانسها
نظر شما
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- خانه هنرمندان ایران میزبان «سرزمین خیالی من» میشود/ اعتراضاتی که با بلیت مترو کلید خورد
- در چهارمین نشست «بازیابی» مطرح شد؛ کوک کردن ساز «اعتراض» در جامعه موسیقی/ هیچکس به داد ما نمیرسد
- نخستین تصویر و اطلاعات از فیلم پر بازیگر جشنواره فجر/ «یادگار جنوب» آماده نمایش شد
- آخرین آمار فروش سینماها در فاصله پنج روز تا جشنواره فجر
- پانتهآ پناهیها در نمایی از «کاپیتان»/ اولین تصویر فیلم منتشر شد
- رئیس صداوسیما به رئیسجمهور نامه نوشت/ جدال بر سر «سقوط» بالا گرفت
- انگیزه استفاده از ۵G با مقرراتگذاری هوشمند و حمایتهای دولتی بوجود میآید
- اهدای جایزه همراه اول به پایاننامه سال مهندسی کامپیوتر و فناوری اطلاعات
- بازیگر باید پوست کلفت باشد/گفت وگو با مینا عبدی بازیگر
- اسکار و سزار زنان فیلمساز را فراموش کردهاند یا…
- آن دقایق جانکاه/ نگاهی به سریال «پوست شیر»
- صدایی که کلمات را تبدیل به تصویری واضح میکرد/ در یادبود هوشنگ لطیفپور
- تکملهای بر یادداشت رمانتیسم خونبار
- یک اجرای جنونآمیز/ یادداشت کارگردان «ملاقات خصوصی» درباره بازی پریناز ایزدیار
- جشنوارهای در تسخیر فارابی، اوج و حوزه هنری/ فیلمهای بخش سودای سیمرغ فجر چهل و یکم معرفی شدند
- همراه اول با هدف جذب نخبگان و بهعنوان حامی الماس در «نمایشگاه کار» حضور دارد
- «درب» بعد از جشنواره فجر اکران میشود
- نامزدهای جوایز سزار معرفی شدند/ «معصوم» در صدر
- حساسیتها و دشواریهای تولید و عرضه محتوا در ویاودیها بررسی شد
- عرضه آنلاین «مطرب» و «مادر قلب اتمی»
- سینماهای مردمی جشنواره فجر اعلام شدند
- با حضور مسعود شعاری، مهران مهرنیا و فردین خلعتبری؛ مداخلهی هنرمند موسیقی در صورتبندی امروز و فردا بررسی میشود
- نامزدهای اسکار ۲۰۲۳ اعلام شد
- انیمیشن «خانه» بهترین فیلم کوتاه جشنواره فیکا آرژانتین شد
- عاشقانهای که دچار کماقبالی شد/ نگاهی به فیلم «ملاقات خصوصی»
- نیکی کریمی، کیارستمی را به جشنواره برلین بُرد
- صدور پروانه ساخت سینمایی برای سه فیلمنامه
- مثل یک خانواده بزرگ و صمیمی در دوران طلایی مطبوعات/ در یادبود ابوالحسن مختاباد
- «بیمادر» بهترین فیلم جشنواره بینالمللی داکا شد
- فهرست فیلمهای جشنواره برلین کامل شد / یک کارگردان ایرانی در بخش «مواجهه»