پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

علی رستگار در جام جم نوشت:

رئیس جمهور فعلی اینقدر در شورای عالی سینما حضور پیدا نکرد تا وزیر ارشاد وقت و رئیس سازمان سینمایی قبلی، سال گذشته در چنین روزهایی خبر از انحلال این شورا به بهانه طی نشدن مراحل قانونی و رد مصوبه تشکیل شورا در مجلس دادند. شورایی که قرار بود محل تصمیمات مهم و کلان برای سیاستگذاری سینمای ایران باشد، در دولت دهم چند باری با حضور رئیس جمهور پیشین تشکیل جلسه داد، اما در دولت یازدهم هیچ گاه پای آقای رئیس جمهور به این شورای سینمایی باز نشد.
به هرحال فارغ از این موضوع، سینما پیشرفت ها و موفقیت هایی در این مقطع داشت که نمونه اش آشتی دوباره مردم با سینما و فروش های خوب برخی از فیلم ها بود. به بهانه نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری، تصمیم گرفتیم رابطه رئیس جمهور با سینما را در قالبی تازه مرور کنیم و به طور اجمالی و فهرست وار و مصداقی ببینیم رئیس جمهورها چگونه در سینما تصویر شده اند و یا چه فیلم های مطرحی به عنوان شخصیت اصلی یا دست کم یکی از موارد و موضوعات مهم و تعیین کننده قصه پرداخته اند.
در گزارش پیش رو، سراغ علی عطشانی، کارگردان سینما و فیلم «تلفن همراه رئیس جمهور» رفتیم تا بپرسیم چرا سینمای ایران به رئیس جمهورهای دوره های مختلف پس از انقلاب اعتنای چندان و ویژه ای نکرده و آنها را آن طور که در برخی دیگر کشورها شاهدش هستیم، در فیلم ها به تصویر نکشیده است.

حضور کمرنگ رئیس جمهورها در سینمای ایران
تا به حال هیچ فیلمی در سینمای ایران بطور خاص و ویژه و انحصاری به ۷رئیس جمهور ایران نپرداخته است و فیلمی نبوده که شخصیت اصلی آن زندگی و فعالیت های سیاسی رئیس جمهور باشد. دلیل اصلی این کاستی و بی اعتنایی سینمایی را باید محافظه کاری، ملاحظات و دلواپسی های سیاسی دانست و این که فیلمسازان و تهیه کننده ها به دلیل تبعات احتمالی، کمتر به صرافت ساخت فیلم در این زمینه می افتند. ضمن این که آن معدود فیلم های ساخته شده در این زمینه که صرفا اشاراتی گذرا به برخی رئیس جمهورها دارند، به دلیل همان نگاه بسته و نگرانی های بیش از حد، سرنوشت خوبی در اکران پیدا نکردند.

کمی درباره بنی صدر، کمی درباره شهید رجایی
فیلم «ماجرای نیمروز» ساخته محمدحسین مهدویان که به حوادث ملتهب سال ۶۰ می پردازد، به اقتضای قصه و واقعیت، اشاراتی گذرا به دو رئیس جمهور ایران دارد. پس از برکناری ابوالحسن بنی صدر، اولین رئیس جمهور ایران، دشمنی سازمان مجاهدین خلق (گروهک تروریستی منافقین) با نظام جمهوری اسلامی علنی می شود. در ادامه هم فیلم اشاره هایی به رئیس جمهوری محمدعلی رجایی و شهادت ایشان در شهریور ۶۰ دارد.

ماهیت ضدارزشی نامزد ریاست جمهوری
ابوالقاسم طالبی در فیلم «آقای رئیس جمهور» در عنوان فیلم از کلمه رئیس جمهور استفاده می کند که هم کنجکاوی برانگیز است و با این که قصه اش تخیلی و از واقعیت دور است، اما اشاراتی فرامتنی دارد. قصه درباره روزنامه نگاری با سابقه حضور در جبهه و جنگ است و بتدریج از اصلش دور می افتد، اما با همنشینی دوباره با همرزمان جانبازش به مسیر درست برمی گردد. او در ادامه پرده از ماهیت ضدارزشی صاحب امتیاز روزنامه برمی دارد که نامزد ریاست جمهوری شده است.

ترور نافرجام آیت الله
یکی از فیلم های سینمای ایران که اشاره ای گذرا به رئیس جمهوری دارد، «ویرانگر» ساخته ابوالقاسم طالبی (۱۳۷۴) است. قصه فیلم درباره خرابکاری های موساد در ایران است و در سکانس هایی از فیلم، یکی از ماموران سازمان جاسوسی اسرائیل قصد دارد از بالای جرثقیلی در اطراف میدان آزادی، رئیس جمهور وقت آیت الله هاشمی رفسنجانی را ترور کند که با حضور یک افسر اطلاعاتی (جمشید هاشم پور) این عملیات شکست می خورد.

سیمکارت تلفن همراه رئیس جمهور سابق
علی عطشانی فیلم «تلفن همراه رئیس جمهور» را با حضور چهره های سرشناسی چون مهدی هاشمی، نیکی کریمی، اکبر عبدی، آتیلا پسیانی و بهناز جعفری در سال ۹۰ ساخت، اما این فیلم هم بحث انگیز شد و به خاطر عنوان فیلم و اشاراتی ضمنی که درباره رئیس جمهور سابق در آن وجود داشت، سرنوشت چندان خوبی در اکران پیدا نکرد. فیلم ایده جالب و بانمکی دارد و قصه یک پیرمرد باربر را روایت می کند که به طور اتفاقی سیمکارت خاموش سال های گذشته رئیس جمهور را می خرد و این مساله ماجراهایی را برایش به وجود می آورد.

دردسرهای پاداش رئیس جمهور
کمال تبریزی تقریبا همان قدر که فیلم و اثر به نمایش درآمده دارد، به همان میزان هم کار بی سرنوشت و بدسرنوشت دارد! یکی از این فیلم ها «از رئیس جمهور پاداش نگیرید» است که این کارگردان سال ۸۷ آن را ساخت، اما فیلم پس از چند سال توقیف، در نهایت در تابستان۹۴ و پس از حذف و اضافاتی راهی اکران عمومی شد. این در حالی است که فیلم ارتباط مستقیمی با ریاست جمهوری نداشت و قصه یکی از مدیران دولتی را به تصویر می کشد که به سفر حج می رود.

پرزیدنت های سینمای جهان
سینمای جهان و بویژه آمریکا برعکس سینمای ایران کارنامه پروپیمانی درباره رئیس جمهورهای مختلف دارد. جان اف کندی، رئیس جمهور ترورشده آمریکا در ۱۹۶۳ یکی از محبوب ترین رئیس جمهورهای تاریخ سینماست و تا به حال چند فیلم خوب و شاخص به زندگی و قتل مرموز او پرداخته اند؛ از «جی اف کی» ساخته الیور استون تا نمونه متاخر «جکی» با بازی ناتالی پورتمن. ریچارد نیکسون، یکی دیگر از رئیس جمهورهای آمریکاست که به دلیل رسوایی واترگیت در سال ۱۹۷۴ از مقام خود استعفا داد. زندگی و دوران سیاسی او هم دراماتیک بود و در چند فیلم شاخص به آن پرداخته شد؛ از جمله «همه مردان رئیس جمهور» و «فراست/ نیکسون». جورج دبلیو بوش و باراک اوباما هم از رئیس جمهورهای سال های اخیر آمریکا هستند که کارگردانان در فیلم های سینمایی سراغ زندگی آنها رفته اند.
استیون اسپیلبرگ هم در فیلم «لینکلن» سراغ زندگی جذاب آبراهام لینکلن رفت؛ او به عنوان شانزدهمین رئیس جمهور آمریکا به برده داری در این کشور پایان داد. بازی دانیل دی لوئیس به نقش لینکلن از نقاط قوت فیلم اسپیلبرگ است.
نلسون ماندلا، رئیس جمهور فقید آفریقای جنوبی هم دستمایه ساخت چند فیلم قرار گرفته است که فیلم هایی چون ماندلا: راه طولانی به آزادی و شکست ناپذیر از آن جمله اند.
شارل دوگل، رئیس جمهور فرانسه در دهه ۶۰ میلادی هم از چهره های سیاسی مورداستفاده در سینماست. فرد زینه مان در «روز شغال» قصه مردی را با اسم مستعار شغال به تصویر می کشد که برای ترور دوگل اجیر می شود.

دست فیلمسازان بسته است
علی عطشانی، کارگردان فیلم «تلفن همراه رئیس جمهور» درباره چرایی ساخته نشدن فیلم هایی درباره رئیس جمهورهای ایران به جام جم گفت: چیزی که باعث می شود فیلمسازها کمتر سراغ این نوع نگاه بروند و راجع به ریاست جمهوری ها فیلم بسازند، این است که سرگذشت رئیس جمهورها به مسائل سیاسی گره خورده است. فیلمسازی که چنین فیلمی کار کند، ناگزیر به داشتن یک نگاه سیاسی است؛ ضمن این که فیلم سیاسی ساختن در کشور ما مشکلات خودش را دارد.
کارگردان فیلم هایی چون دموکراسی تو روز روشن و پارادایس افزود: فیلم سیاسی ساختن در ایران سخت است. در سال چند فیلم سیاسی در ایران ساخته می شود؟ حتی گاهی چند سال یک بار هم فیلم سیاسی در ایران تولید نمی شود. درباره فضای ساخت فیلم سیاسی، هم از طرف دولتمردان و هم از سمت کسانی که امور سینمایی کشور را در دست دارند، سختگیری می شود. مورد دیگر این که مردم هم برای تماشای این فیلم ها رغبتی ندارند، چون این فیلم ها عموما با یک نگاه سفارشی ساخته می شود و مردم هم چندان فیلم سفارشی را دوست ندارند.
در سینمای ایران خیلی بعید است که به یک فیلمساز و تهیه کننده اجازه بدهیم تا با یک نگاه آزاد به یک مقوله سیاسی نگاه کند؛ مثلا فرض کنید فیلمسازی بخواهد درباره بنی صدر فیلم بسازد؛ بنی صدر خیلی اشتباهات فاحشی انجام داده است. اما اگر فیلمسازی بخواهد به این اشتباهات اشاره کند باید خیلی چیزهای دیگر هم در کنار آن نشان دهد. باید خیلی از افراد و گروه ها را نشان دهد که شاید از نظر ما و نظام، الان نمایش آنها امکانپذیر نباشد و حتی نتوان به طور غیرمستقیم هم به آنها اشاره کرد. این باعث می شود کارگردان نتواند به طور کامل به داستان بپردازد.
عطشانی در پایان گفت: دست و پای فیلمساز و علی الخصوص نویسنده برای نگاه به مقوله های سیاسی که زندگی و دوران سیاسی رئیس جمهورهای قبلی هم در همین مجموعه قرار می گیرد، خیلی بسته است. برای همین نمی توانند بیشتر از این در زمینه سینمای سیاسی فعالیت کنند.