سینماسینما، مصطفی بیات
موضوع مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و پذیرفتن مسئولیت‌ها از مباحث مهم در جوامع صنعتی تلقی می‌شود. چگونگی حضور زن در سینما نیز از این قبیل مباحث مهم است. آنچه که سینمای ایران از گذشته به همراه داشت، میراث عبرت‌انگیز از تأثیر وابستگی و اختناق در قلمرو فرهنگ و هنر بود؛ نطفه‌های یک تجربه آوانگارد حاشیه‌ای در سینمای متفکر قبل از انقلاب بر بستر شرایط مساعد پس از انقلاب اسلامی و علل زمینه‌ساز متعدد در سینمای ما، مبدل به گرایش سبکی نو و جمعی شد. سینمای ما سینمایی است که بیش از هر هنر دیگر در ایران و هر سینمایی در جهان، به هرمنوتیک نو رویکرد داشته و شدیداً متمایل به تأویل گرایی است. تأویل در این سینما، سیمایی برجسته و فرامدرن و کاملا اخلاقی دارد. آثار سینمایی ۴۰ ساله ایران به نحو پیچیده‌ای اخلاق گرا هستند و حتی گاهی در پشت عقلانیت مدرن با جلوه‌های اخلاقی عارفانه غنی می‌شوند. اولین فیلم ناطق ایرانی در سال ۱۲۱۲ هـ . ش در هند فیلمبرداری شد و با همین فیلم بود که تصویر اولین زن بازیگر روی پرده رفت. وی که «روح‌انگیز سامی نژاد» نام داشت در نقش گلنار در فیلم «دختر لر» بازی کرد که به گفته سامی‌نژاد با تحمل سختی‌های زیادی بکار بازیگری‌اش ادامه داد. حتی افراد خانواده و فامیل وی هم به خاطر مطرود بودن حرفه بازیگری مورد آزار و شماتت مردم قرار گرفتند. بالاخره پس از اوج و فرودهای بسیار، ساخت فیلم در ایران رواج پیدا کرد و با گذشت زمان، زنان بیشتری پا به‌عرصه بازیگری گذاشتند.
زنان در بسیاری از فیلم‌ها، غالبا در نقش زن‌های فریب خورده، خواننده، رقاص، روسپی، معشوقه، دزد و … ظاهر می‌شدند. در واقع برخی از این فیلم‌ها براساس «انحراف یک زن» پایه ریزی شده بود. با وقوع انقلاب اسلامی وضعیت زنان در فیلم‌ها تغییر پیدا کرد، در ابتدا یک عقب‌نشینی کامل مشاهده شد، کمتر فیلمی یافت می‌شد که زنی در آن نقش داشته باشد. پس از به وجودآمدن قوانینی برای ساخت فیلم، بار دیگر «زنان» بر پرده‌های سینما ظاهر شدند. با رشد فرهنگ در میان مردم؛ زنان بیشتری روی کار آمدند و «زن» موضوع اصلی بسیاری از فیلم‌ها شد. البته در بعضی از فیلم‌ها نیز «زن» به عنوان‌شخصیتی حاشیه‌ای نمود پیدا کرد. او حتی اگر نقش اول هم بود، کار اول را انجام نمی‌داد و این مردها بودند که «عقل کل» محسوب می‌شدند و همیشه از پس مشکلات برمی‌آمدند. در فیلم‌هایی که از عقاید اجتماعی مردم برگرفته شده زن باید یک سری از محدودیتها را داشته باشد که این محدودیتها بیشتر توسط خود زنان بوجود می‌آمد. در واقع یک سری پیش‌داوری‌ها در مورد زنان وجود دارد که به عنوان کلیشه‌ای منفی نام برده می‌شود، اینکه زنان نمی‌توانند درست تصمیم بگیرند و مدام نظر خود را تغییر می‌دهند، ایرادگیر هستند و برای کار گروهی مناسب نیستند، یا زن‌ها فقط باید غذا بپزند، لباس بشویند و یا اینکه در نقش دختری دم بخت و منتظر جهاز باشند و… از جمله باورهای غلط در مورد زنان است.
دوران مختلف حضور زن در سینمای ایران
می‌توان حضور زنان در سینما را به چهار دوره مشخص‌تقسیم‌بندی‌کرد:
دوره اول در حکومت پهلوی دوم که بررسی فیلم‌های سینمایی این دوران نشان می‌دهد حضور زنان سینماگر تنها در دو گروه از عوامل تولیدی مشاهده می‌شود. این حضور در قالب گروه بازیگری و موسیقی نمود دارد؛ به شکلی که میانگین تعداد بازیگران زن در فیلم‌های سینمایی یک دهه پیش از انقلاب هر سال ۱۸/۲۲۴ نفر و میانگین زنان فعال در گروه موسیقی که عمدۀ آن‌ها خواننده بودند ۹/۲۳ نفر بود. در گروه کارگردانی که کارگردان و مشاوران و دستیاران او حضور داشتند، طی این سالها ۳۲ نفر از سینماگران زن به مشارکت پرداختند که از این میان ۲۴ نفر منشی صحنه، ۵ نفر دستیارکارگردان، ۲ برنامه‌ریز و ۱ مشاور بودند.
دوره دوم که سال‌های اولیه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و هنگامی است که سینما توانست پس از مدتی توقف نسبی، فعالیت مجدد خود را آغاز کند. فیلم‌های تولید شده در این دوره، حال و هوای دیگری پیدا کرد.
اکثر آثار ساخته شده در این سالها برگرفته از وقایع انقلاب اسلامی و یا جنگ تحمیلی بودند و این جریان دست‌مایه تولید فیلم‌های سینمایی شد، ولی از حضور زنان در این فیلم‌ها خبری نبود و یا اگر بود این حضور بسیار کمرنگ و بی‌جلوه بنظر می‌آمد. به معنای دیگر فیلم‌ها در طی این دوران بسیار مردانه ساخته می‌شد. با ساخت فیلم‌های ملودرام مانند فیلم «گل‌های داودی» (رسول صدر عاملی)، کم کم‌شاهد حضور زن در آثار سینمایی هستیم، از این به بعد را می‌توان دوره سوم نام گذاشت، چرا که در واقع فیلم ملودرام بدون نقش زن معنایی پیدا نمی‌کند. هر چند که این حضور بسیار کمرنگ بود و زنان اغلب به ایفای نقش‌های حاشیه‌ای می‌پرداختند. دوره چهارم و زمانی که ما در آن قرار داریم طبیعتاً خواستار نمایش زنی است که دارای فرهنگ و تفکر امروز باشد. از دیگر سو مقاومت خاصی را که زن در طول تاریخ ایران از خود به نمایش گذاشته، باید عرضه شود. زن امروز باید قدرت این را داشته باشد که به قدرت خود تکیه کند. البته هر فیلمی که راجع به زن ساخته می‌شود، زنانه نیست؛ در برخی مواقع ضد زن کامل است. در برخی فیلم‌هایی که بعد از انقلاب ساخته شده، زن در یک محیط (محیط خانه) قرار داشته که به کارهای رفت و روب، نگهداری بچه و … می‌پردازد و این زن، خوب گریه می‌کند. در حالی که سینما و تلویزیون باید آیینه جامعه باشد و تمام مسائل زنان جامعه را حل نماید. سینما و تلویزیون باید زنان را با حق و حقوقی که دارند، آشنا سازند.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- هادی حجازیفر تهیه کننده «صفر پنج» شد/ معرفی بازیگران «بازی استریندبرگ»
- «ساعت ۶ صبح» و «خرچنگ» آنلاین اکران می‌شوند
- فوت نویسنده سیاسی اهل آفریقای جنوبی؛ آثول فوگارد درگذشت
- نگاهی به فیلم «کندو»/ جهانی بدون ترحم
- اکران نوروزی ۱۴۰۴؛ ترکیب ژانری متنوع و رقابت برای جلب نظر مخاطبان
- گزارش از برلیناله ۲۰۲۵؛ بازتاب چهرهی زنان در سینمای معاصر/ برلیناله، آینهای برای زنان در سینما
- پس از چند سال تعطیلی؛ سینما پارس به فروش گذاشته شد
- آتش و خاکستر؛ توضیحات جیمز کامرون درباره جزئیات «آواتار ۳»
- دریافت اسکار شوقبرانگیز بود/ تصور مردم نسبت به انیمیشن ایران تغییر کرد
- نمایش فیلم‌هایی به مناسبت ۸ مارس در فرانسه
- وحید آگاه، وکیل دادگستری: اخذ مجوز تولید و پخش از ساترا مبنای قانونی ندارد
- معمای پیچیده یک سریال؛ قسمت چهارم «تاسیان» بدون مجوز، منتشر شده است
- احمد سلگی «یخ بستگی» را در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه میبرد
- پس از ۱۵۰ سال؛ نخستین بزرگداشت جناب دماوندی برگزار می‌شود
- گزارشی از فروش فیلم‌های روی پرده؛ یک فیلم کمدی پیشتاز گیشه سینماها/ برنده سیمرغ مردمی ۱۴۰۳ در رده هفتم
- «رها»؛ بازگشت شکوهمند سینمای مستقل اجتماعی
- پس از کسب جایزه بهترین بازیگر زن در اسکار ۲۰۲۵/ پیام مایکی مدیسون ستاره «آنورا»، به دمی مور: «عاشقشم»
- داستان کوتاه/ غلط انداز
- آیا «تاسیان» رفع توقیف شد؟
- نقد «ژن زامبی»، زندگیِ از دسترفته
- ایدههای تازه برای فیلمسازی با بودجههای کم
- سعید آقاخانی و مهدی حسینینیا مقابل دوربین بهنام بهزادی میروند
- در آستانه اکران؛ تیزر و پوستر «کوکتل مولوتف» رونمایی شد
- تاثیر جالب برنامه اکنون سروش صحت بر رونق بازار کتاب
- استیج ۱۴ میزبان آثار تانیا پاکزاد می‌شود
- با پیشتازی نمایش موزیکال «ویولنزن روی بام»؛ نامزدهای جوایز تئاتر اولیویه معرفی شدند
- آخرین وضعیت انتشار سریال «تاسیان»
- نمایش «پیوتر اوهه»؛ سیلی نهایی بر صورت مخاطب
- کانون پرورش فکری جزییاتی از تولید انیمیشن برنده اسکار اعلام کرد
- کارگردان «ماریا» اثر جدیدش را جلوی دوربین میبرد
