پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

محمد معصومیان در ایران نوشت: خبر مرگ نوجوان کولبر ۱۴ساله، مرگ دختری به علت تحریم دارویی، آلودگی هوای تهران، فشار خردکننده اقتصادی، گرانی بنزین، آنفلوانزای کشنده… اینها بخش کوچکی از اخبار و اتفاقاتی است که هر روز با آن درگیر هستیم. هر روز با اضطراب از خواب بیدار می شویم و با بغض به رختخواب می رویم. آیا واقعا راهی هست تا بدون انفعال و عزلت گزینی نسبت به شرایط کشور و خاموش کردن اینترنت و درگیر نشدن با اخبار جانکاه، سلامت جسم و روان خود را حفظ کرد؟ آیا زیستن در بحران نیازمند دانش و تجربه ای است که از آن بی اطلاعیم؟ آیا قرار است حالا که همه با اضطراب های کشنده دست به گریبانیم، تک به تک وارد دفتر روان درمانگرها شویم؛ یا باید نسخه ای اجتماعی برای چنین دردهایی یافت؟

حتما شما هم در اطراف خود دوستان و آشنایانی دارید که هر روز صبح کلافه سرکار می روند و شب بی حوصله و با خستگی مفرط به خانه برمی گردند. من هم دور و بر خودم دوستانی دارم که در ماه های اخیر با همین غم جانسوز سراغ روانشناس رفته اند تا لااقل برای خوابی راحت نسخه بگیرند. یکی می گوید: «هر شب با گریه می خوابم» آن یکی از «اضطراب جمعی» حرف می زند و یکی از بی عملی و افسردگی خانواده. وزیر بهداشت هم که آب پاکی را روی دست همه ریخت و رک و پوست کنده گفت: «من به عنوان وزیر اعلان خطر می کنم. شیوع افسردگی و روان های گرفتار، زنگ خطر بزرگی است. این یکی از عرصه هایی است که بشدت در آن دچار مشکل هستیم.» اما این زنگ های خطر برای چه به صدا درآمده اند و با آن چه کنیم؟

داوود بهرامی روانشناس، یکی از دلایل این وضعیت را «احساس بی عدالتی» در زندگی می داند: «ما ادراک عدالت بسیار پایین تری از جوامعی داریم که شاید شرایطی بدتر از ما را تجربه می کنند. ما فکر می کنیم کارها روی نظم پیش نمی رود و منسجم نیست.» او با شوخی ادامه می دهد: «متاسفانه ما تا به همکار یا دوستانمان ثابت نکنیم که از او بدبخت تر هستیم بحث را رها نمی کنیم.» وی مشکلات اقتصادی و فرهنگی را از جمله دلایل دیگر پیش آمدن این وضعیت می داند. اما راهکار او با این پرسش آغاز می شود که آیا پیش از هر چیز دیگری تکلیف ما با خودمان روشن است؟ این پرسش به این معنی است که آیا می خواهیم در این شرایط آشفته سلامت روان خود را حفظ کنیم یا نه، تا بعد بتوانیم پرسیده باشیم «چه باید کرد؟»

بهرامی معتقد است غمگین شدن از یک عکس تکان دهنده یا ویدئویی دردناک که در شبکه های اجتماعی دست به دست می شود اتفاقی است که باید بیفتد، اما نباید ما را از زندگی و روابط سالم با خانواده دور کند: «غمی که لاینحل باقی بماند تبدیل به خشم می شود و این را می شود به سادگی در روابط زندگی و کوچه و خیابان و روابط کاری به وضوح دید.»

در واقع به اعتقاد وی بخش اول ماجرا یعنی غمگین شدن طبیعی است اما آشفتگی پس از آن طبیعی نیست. وی برای توضیح بیشتر به موضوع اهداف و ارزش ها اشاره می کند و اینکه ما اغلب اهداف را به جای ارزش ها در نظر می گیریم. بنابراین باید در این شرایط دوباره به ارزش هایی مانند یادگیری، روابط سالم، ورزش کردن، تفریح ارزان قیمت برگردیم بدون اینکه چشم خود را روی مسائل حاد جامعه ببندیم: «ورزش می تواند یکی از ارزش ها باشد اما متاسفانه در حال حاضر یکی از اهداف است تا مثلا برای جشن عروسی خوش تیپ تر باشیم، روابط هم همین طور یک ارزش است اما برای ما تبدیل به هدف شده و در راستای پیشرفت از آن استفاده می کنیم. یادگیری هم چالشی است که در این شرایط می تواند به ما کمک کند مثل یادگیری یک زبان خارجی یا دوره های مطالعاتی برای بالا رفتن سطح اطلاعاتمان.» بهرامی بارها تکرار می کند که نباید با پناه بردن به قرص و الکل و مواد مخدر غم ها را فراموش یا حواس را پرت کرد: «همین طور که با غم ها زندگی می کنیم نباید خود و ارزش ها را هم فراموش کنیم.»

بهروز صفاری نیا روانشناس اجتماعی، کوتاه اما موثر، بهترین نسخه ممکن را در شرایط ناامنی روانی این گونه بیان می کند: «بهترین کار در این شرایط، رفت و آمد با دوستان و خانواده است که باعث حمایت اجتماعی و بالا رفتن سرمایه اجتماعی می شود. البته این رفت و آمدها باید با پایین بودن توقعات و انتظارات همراه باشد. مثلا در میهمانی ها نباید در پی تغییر نگاه همدیگر باشیم و فکر کنیم با بحث کردن می توانیم نظر یکدیگر را تغییر دهیم.» او تاکید می کند که دورهمی و تعاملات بین فردی، بهترین کار در این شرایط غمبار است و همین طور رفتن به سفرهای کوچک یا تماشای فیلم که باعث نشاط می شود.

بهروز بیرشک عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران هم بازگشت به سنت های قدیمی ایرانی را که همراه با دورهمی ها و شب نشینی هاست یکی از بهترین راه های ایجاد نشاط در جامعه ای می داند که پر از خشم و ناامیدی است: «متاسفانه شهرداری و دولت ها هیچگاه در زمینه ایجاد نشاط جمعی برنامه ای منظم نداشته اند و حتی تلویزیون هم برای نشاط در جامعه برنامه ای نداشته تا مرهمی برای غم های مردم باشد.» وزیر بهداشت نیز که به هشدارهای او اشاره شد، در ادامه سخنانش از صداوسیما خواسته بود که نشاط را به جامعه برگرداند اما واکنش یکی از کاربران توئیتر به وی نیز جالب و حتی خنده دار است. از همان نوع خنده های تلخ: «خود صدا و سیما عامل یاس و ناامیدی در جامعه است.»

شاید برای شما هم این سوال پیش آمده که چطور می شود بعد از این همه اتفاقات ناگواری که در ماه های اخیر افتاده همان آدم قبل بود؟ چطور می شود زیر این فشار اقتصادی و بالا رفتن هر روزه قیمت ها سالم ماند؛ غمگین نشد، عصبانی نشد، خشمگین نشد؟ مگر می شود از راهکارهایی برای سلامت روان بهره برد که پیش از این در غم های کوچک و درگیری های ذهنی روزمره کاربرد داشت؟

محمد معافی روانشناس، از همین منظر به مساله نگاه می کند و معتقد است ارائه راهکاری برای دور شدن از اضطراب در این شرایط کاری سخت است و نیاز به نگاهی دقیق تر به وضعیت جامعه دارد: «زندگی در میانه بحران نیاز به یک بازتعریف اساسی دارد؛ یعنی تعریفی بر اساس مواجه شدن با خود و پذیرش مسئولیت انسان بودن.» معافی معتقد است در این شرایط دیگر دورهم بودن برای خوشگذرانی بی معناست و باید سبکی جدید یافت که با وضعیت این روزها همخوانی داشته باشد.»

معافی می گوید: «هر کار جمعی با اولویت کسب دانش و گسترش آن می تواند موثر باشد. این دانش می تواند از شناخت جغرافیای خاورمیانه که شامل شناخت فرهنگ ها، اقوام و زبان ها باشد یا هر چیزی دیگری که به شناخت و آگاهی بیشتر ما کمک خواهد کرد. یکی دیگر از کارهایی که می توان در این شرایط انجام داد مشارکت در کارهای جمعی بدون چشم داشت مالی است چون با حضور در کنار یکدیگر قادر به فهم بیشتری از خود خواهیم شد.» محمد معافی اما حرف های دیگری هم دارد که بیشتر متوجه شخص در روابط است. او دوری از ریاکاری و خودبرتربینی و هرگونه رفتاری که حاوی عدم شفافیت و ریاکاری درونی است از جمله تلاش هایی می داند که می توان برای کم کردن فشارها در این شرایط تمرین کرد.

دوست دارم دوباره برگردم به جمله ای که داوود بهرامی گفت «آیا می خواهیم دچار فروپاشی روان نشویم یا خیر؟» این پرسش بنیادی ترین سوالی است که باید از خود بپرسیم. مثل زمانی که هنوز با خود  برای تغییر کنار نیامده ایم و از ضعف روند درمان روانشناسی گله می کنیم. شاید این گزارش تمام دریچه های سلامت روان را نگشوده باشد اما باید بپذیریم یک انسان سالم در شرایط ناگوار و شاید شرایط سخت تر پیش رو، می تواند به حال خود، خانواده و جامعه، مفیدتر باشد.