پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

به گزارش سینماسینما، بی‌تردید ساخت سریال های مذهبی که در بستر تاریخی شکل می‌گیرد، دشواری‌های بسیاری به همراه دارد. از هزینه بالای ساخت یک سریال الف ویژه و نیروی انسانی پرتعداد و آکساسوار گران قیمت صحنه و لوکشین‌های متعدد گرفته تا تحقیق و نگارشی که لازمه و پشتوانه ساخت یک اثر مذهبی است.

از طرفی کارگردان‌هایی که بتوانند از پس تولید سریال‌های تاریخی مذهبی به درستی برآیند و این دغدغه را داشته باشند که گاه چند سال از عمر حرفه‌ای خود را صرف ساخت یک سریال کنند، به ندرت پیدا می‌شوند.

در این مسیر همچنین انتخاب بازیگرانی که بتوانند از پس نقش‌ها به درستی برآیند و در عین حال با پذیرش ایفای نقش در یک سریال تاریخی مذهبی، راکورد گریم‌های سنگین خود را حفظ کنند و گاه به واسطه ایفای نقش یک چهره تاریخی مذهبی تا مدت‌ها در پذیرش نقش‌های دیگر، با ملاحظاتی مواجه شوند، هم بر دشواری‌ها می‌افزاید.

بالا بودن حساسیت‌های نگارش فیلمنامه یک سریال مذهبی و برخورداری از پشتوانه محکم تحقیقی هم نکته‌ای دیگر است که باعث می‌شود، نوشتن متن یک سریال تاریخی گاه سال‌ها به طول بیانجامد.

با احتساب این شرایط، باید حساب سریال‌های تاریخی مذهبی را از دیگر مجموعه‌های معمول تلویزیون جدا دانست و اینجاست که به مورد اول باز می‌گردیم که چرا تعداد مجموعه‌های موفق تلویزیونی در این ژانر به تعداد انگشت‌های دو دست هم نمی‌رسد و چرا این سریال‌ها هر سال در شبکه‌ها تکرار می‌شوند؟

البته در مقطعی ـ دهه ۸۰ ـ و در دوران ریاست سیدعزت الله ضرغامی که بر اهمیت تولید مجموعه‌های نمایشی برای انتقال پیام به مخاطب تاکید داشت، ساخت سریال‌های تاریخی از رونق بیشتری برخوردار بود. اما در دوره‌های بعد ـ ریاست محمد سرافراز و سپس عبدالعلی علی عسکری ـ با بهانه اهمیت دادن به دیگر ساختارهای برنامه سازی، تولید مجموعه‌های تاریخی و البته مذهبی با افت کمی و کیفی مواجه شد و در مقطعی هم به کل به فراموشی سپرده شد.

با این همه، به نظر می‌رسد این روزها روند متناوب ساخت سریال «سلمان فارسی» توسط داود میرباقری، با تمام مشکلاتی که این کارگردان و گروهش در ماه‌های گذشته طی کرد و چند باری هم لب به اعتراض گشود، می‌تواند نویدبخش به جریان افتادن دوباره چرخه تولید سریال‌های تاریخی مذهبی باشد؛ هرچند که همین الان هم پروژه‌هایی مانند حضرت موسی (ع) و سریال حضرت معصومه (س) را داریم که مدت‌هاست خبرهایی از تولید آنها منتشر می‌شود اما عملا این پروسه به جریان نمی‌افتد.

با مقدمه‌ای که عنوان شد، شاید بتوان دلیل پخش چندین و چندباره سریال‌هایی نظیر «امام علی (ع)»، «مختارنامه»، «یوسف پیامبر(ع)»، «شب دهم» و .. را در مناسبت‌های مذهبی توجیه کرد. هرچند که به رغم انتقادها، تکرار مداوم این مجموعه‌ها هنوز هم از سوی برخی مخاطبان با استقبال مواجه می‌شود و این دیدگاه را در بخشی از نظراتی که در خبرهای بازپخش این سریال‌ها منتشر می‌شود، می‌توان یافت.

در ادامه این گزارش مروری خواهیم داشت بر چند سریال موفق مذهبی تاریخی که در دهه‌های اخیر از تلویزیون پخش شده‌اند و هنوز هم تکرار می‌شوند.

داود میرباقری؛ «سلمان فارسی»، «مختارنامه» و «امام علی(ع)»

داوود میرباقری که این روزها در حال ساخت سریال «سلمان فارسی» است، بی‌شک یکی از برجسته‌ترین کارگردان‌ها در حوزه ساخت سریال‌های مذهبی است؛ کارگردانی با کارنامه ساخت سریال‌های ماندگار «مختارنامه» و «امام علی(ع)».

«مختارنامه» پرتکرارترین سریالی است که تا به حال از تلویزیون پخش شده‌ است. پخش این سریال برای نخستین بار مهر ماه ۱۳۸۹ اتفاق افتاد و حالا هر بار در مناسبت‌ها، به خصوص محرم و صفر با تدوین‌های مختلف و با محوریت موضوعات و شخصیت‌های مختلف بازپخش می‌شود.

و اینگونه بود که کارگردان «مختارنامه» وقتی یک سال قبل در ساخت سریال جدیدش ـ سلمان فارسی ـ ظاهرا با مشکل برخورد کرد، همین مساله را بازگو کرد و به روی مدیران تلویزیون آورد. میرباقری با اشاره به هزینه ساخت سریال «مختارنامه» گفته بود: مختار به روایتی ۲۵ تا ۳۰ میلیارد هزینه داشت. دقیقا نمی‌دانم و تهیه کننده بهتر می‌داند. شما یک آمار بگیرید که چه تعداد خانواده‌ها مجموعه مختار را خریداری کرده‌اند و آرشیو کرده‌اند. یک بررسی کنید که آیا سه برابر پولش را درآورده یا نه. می‌خواهم بگویم این کارها را هرچه هزینه کنیم به پشتوانه این مردم و این فرهنگ و این تماشاگر جواب می‌دهد و دغدغه است، اما فهم آن برای یک عده از مدیران ما مشکل است.

او همچنین بیان کرده بود: دشواری‌های ساخت پروژه‌های تاریخی اسلامی به لحاظ، بودجه، امکانات و موضع‌گیری‌ها باعث می‌شود کار از آنچه در ذهن کارگردان قرار دارد فاصله بگیرد.

این کارگردان در ارتباط با سختی‌های ساخت پروژه‌های تاریخی مذهبی گفته بود: این سختی‌ها و زخم‌ها زمانی اجر و لذت دارد که نتیجه داشته باشد. به نظر می‌رسد قصور زیادی از این حیث در حال اتفاق افتادن است که بعد از این همه زحمت آن چیزی که فکر می‌کردی و می‌خواستی، با آنچه از آب درمی‌آید، فاصله قابل توجهی دارد.

پس از این صحبت‌ها بود که پیمان جبلی، رییس صداوسیما دو بار آن هم در فواصل زمانی نسبتا کوتاه در پشت صحنه سریال «سلمان فارسی» حاضر شد و پس از آن، دیگر گله‌ای از داود میرباقری هم رسانه‌ای نشد.

اما از حاشیه‌های اخیر سریال «سلمان فارسی» هم می‌توان به صحبت‌های فریبرز عرب‌نیا، بازیگر نقش اصلی سریال «مختارنامه» اشاره کرد که گفته است، عوامل ساخت سریال «سلمان فارسی» به کارگردانی داود میرباقری از او برای بازی در این مجموعه دعوت کردند ولی او نپذیرفته چون با معیارها و شرایط و خواسته‌های فعلی‌اش هماهنگ نبود و نخواهد بود.

گفته می‌شود عرب‌نیا پس از ایفای نقش مختار، تا مدت‌ها با ملاحظاتی در پذیرش نقش ها در سینما و تلویزیون مواجه شد.

«یوسف پیامبر (ع)» به کارگردانی فرج الله سلحشور

مرحوم سلحشور کارگردانی مجموعه‌های تلویزیونی تاریخی ـ مذهبی چون ایوب پیامبر، مردان آنجلس و یوسف پیامبر را در کارنامه دارد.

سریال «یوسف پیامبر(ع)» در کنار مجموعه‌ای چون «مختارنامه» از پرتکرارترین سریال‌های تلویزیونی هستند که به واسطه پخش چندین باره از شبکه‌های مختلف، طی سال‌های گذشته حتی دستمایه شوخی در فضای مجازی قرار گرفته‌اند. با این همه «یوسف پیامبر(ع)» را می‌توان یکی از محبوب‌ترین و پربیننده‌ترین سریال‌های دهه ۸۰ معرفی کرد که صداوسیما آن را به برخی کشورهای دیگر هم اهدا کرد. این سریال اولین بار در سال ۸۷ از شبکه یک سیما پخش شد و پس از آن، بارها و بارها از شبکه‌های مختلف به نمایش درآمده است.

زنده یاد سلحشور قبل از ابتلاء به بیماری‌ای که در نهایت منجر به فوتش شد، قصد ساخت سریال «موسی (ع)» را هم داشت. پروژه‌ای که در نهایت با مرگ کارگردان، به جمال شورجه سپرده شد. اما متاسفانه جمال شورجه که در سریال یوسف پیامبر (ع) هم سلحشور را همراهی کرده بود، به بیماری مبتلا شد و نتوانست سریال موسی (ع) را کلید بزند. با این دو اتفاق، از ابراهیم حاتمی کیا به عنوان کارگردان جدید این سریال تاریخی مذهبی نام برده شد که او هم در همان بدو امر با مشکلاتی درخصوص اعتراض و شکایت خانواده زنده یاد سلحشور از فیلمنامه مواجه شد.

«شب دهم» و «میوه ممنوعه» به کارگردانی حسن فتحی

حسن فتحی، کارگردان سریال توقیف شده «جیران» و مجموعه «شهرزاد» در شبکه نمایش خانگی، زمانی از کارگردان‌های موفق تلویزیون به حساب می‌آمد که صداوسیما در حقیقت در این سال‌ها او را از دست داد.

فتحی ساخت آثار مذهبی پرمخاطبی نظیر «شب دهم» و «میوه ممنوعه» را در کارنامه دارد که اتفاقا «شب دهم» او در زمره پرتکرارهای تلویزیون قرار می‌گیرد.

سید عزت‌الله ضرغامی، وزیر حال حاضر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در ماه‌های گذشته با یادی از مجموعه‌های موفق نمایشی در دهه‌های گذشته و زمانی که ریاست رسانه ملی را عهده دار بود، گفته است: سریال ماندگار «میوه ممنوعه» پس از انتشار با جذب مخاطب ۸۵ درصدی در زمره برترین‌های آثار نمایشی سیما قرار گرفت.

فتحی سریال پرمخاطب «شب دهم» را دو دهه قبل برای پخش در ایام محرم ساخت که با بازخورد مثبتی رو به رو شد. به گفته او پخش سریال «شب دهم» در ایام محرم، پیشنهاد محمدرضا جعفری‌جلوه (مدیر وقت شبکه اول) بود. گویا جعفری جلوه معتقد بوده این سریال در ایامی که عید نوروز و محرم با هم تقارن دارند، مخاطب بسیاری را جذب خود می‌کند و همین اتفاق هم افتاد.

حسن فتحی با یادآوری خاطرات ساخت این مجموعه، بیان کرده است: در آن زمان بودجه «شب دهم» به حدی پایین بود که تردید داشتیم می‌توان کاری خوب ساخت یا نه! به آقای بشکوفه (تهیه‌کننده شب دهم) گفتم، من به خاطر عشق به امام حسین (ع) این فیلم‌نامه را نوشتم و به همین خاطر نیز جلو می‌رویم. هر جا هم کمبود داشتیم با همکاری و قناعت مشکلات را حل می‌کنیم.

«ولایت عشق» و «تنهاترین سردار» به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده

شاید باورتان نشود اما مهدی فخیم‌زاده، کارگردانی که ساخت دو مجموعه تلویزیونی «ولایت عشق» و «تنهاترین سردار» را در کارنامه هنری خود دارد، دیگر به ساخت مجموعه‌های مذهبی تاریخی نمی‌اندیشد!

علت چیست؟ فخیم زاده در این خصوص به دشوار بودن ساخت برنامه‌های مذهبی و فضای محدود تولید آثار دینی اشاره کرده است.

او درباره روند شکل‌گیری دو سریال «ولایت عشق» و «تنهاترین سردار»، یادآور شده است: آن زمان بنده از طرف آقای حیدریان که رئیس سیما فیلم بودند، مامور ساخت «تنهاترین سردار» شدم. قرار شد که همه چیز تعطیل شود و برای ساخت این سریال کمک کنند؛ چون اولین سریال سیمافیلم درباره شخصیتی مذهبی بود و سریال «امام علی»(ع) در خود شبکه تولید شده بود. من گفتم استعداد این کار را ندارم و آقای حیدریان اصرار به ساخت آن داشتند. تنها شانس من این بود که منبع این کار یک کتاب بود و آن «صلح امام حسن(ع)» نوشته آل یاسین بود که رهبر معظم انقلاب ترجمه کرده بودند.

همچنین این کارگردان در ارتباط با مجموعه تلویزیونی «ولایت عشق» هم اظهار کرده است: بعد از اتمام کار اول که می‌خواستم سر کار خودم برگردم یک کتابی به من دادند درباره زندگی امام رضا(ع) تا بخوانم و گفتند که بر مبنای تجربیات قبلی‌ام سریال «ولایت عشق» را بسازم. این سریال دو سال و نیم طول کشید و صدا روی صحنه بود و اولین بار بود که معصوم را به شکلی نمایش دادیم و این دفعه کتاب‌های زیادی خواندم که روایت‌های متفاوتی از زندگی امام داشتند.

فخیم‌زاده با اشاره به این که بعد از ساخت دو اثر تاریخی ـ دینی پیشنهادهای مشابهی به او برای کارگردانی شد که نپذیرفت، درباره علت این مساله تصریح کرد: بعد از ساخت «ولایت عشق» به من پیشنهادات زیادی شد اما من دیگر به سراغ این کار نرفتم و دو دلیل اساسی دارد که یکی این است که روایت‌های تاریخی و دینی مختلف است و اظهارنظرهای مختلفی توسط آدم‌ها انجام می‌شود و خیلی خودمانی بگویم که این کار مبصر زیاد دارد که صاحب نفوذ هم هستند. حالا در زمینه تاریخی آدم سعی می‌کند چیزی خلاف را نیاورد اما درباره شریعت و اعتقادات سخت است.

«صاحبدلان» به کارگردانی محمدحسین لطیفی

محمدحسین لطیفی از کارگردان‌هایی است که در زمینه ساخت سریال‌های مذهبی فعالیت داشته است و به عقیده او می‌توان سریال «صاحبدلان» را در زمره نخستین گام‌های پرداختن به مضامین دینی دانست.

او ساخت سریالی چون «صاحبدلان» را یکی از آرزوهایش برشمرده که محقق شده و یادآور شده است که فیلمنامه این سریال در آن دوره به راحتی تصویب نشده بود، بلکه دوره‌ها و بحث و گفتگوهای بسیاری را گذرانده بود.

لطیفی در ارتباط با دلایل پذیرش ساخت سریال صاحبدلان گفته بود: همان طور که بیننده برای تماشای سریالی باید از آن لذت ببرد، من هم از ساختن یک سریال باید لذت ببرم و نمی‌توانم از کاری لذت ببرم مگر آن که تجربه جدیدی کسب کنم. در ساختن یک فیلم یا سریال علاوه بر این که باید کار را دوست داشته باشم، همان طور که صاحبدلان را دوست داشتم، نوع و شیوه روایت یک قصه هم برایم مهم است.