۱۵ آذر مصادف با نوزدهمین سالروز درگذشت علی حاتمی است؛ کارگردان خوشنام و صاحبسبکی که خودش و آثارش ویژگیهای منحصربهفردی در سینمای ایران دارند.
سالروز درگذشت علی حاتمی مصادف شده است با انتشار و توزیع کتابی دربارۀ او نوشتۀ عباس بهارلو، این مورخ و تاریخ نگار سینما در گفتگویی ایسنا دربارۀ علی حاتمی و کتابی که دربارۀ این فیلمساز نوشته است، سخن گفت.
چند هفته پس از درگذشت شادروان علی حاتمی کتابی از شما منتشر شد با نام «معرفی و نقد فیلمهای علی حاتمی»، که دفتر پژوهشهای فرهنگی منتشر کرده بود. اتفاقاً آن کتاب هم پس از فوت حاتمی منتشر شد و کتاب جدیدتان هم در سالروز فوت این کارگردان صاحبسبک انتشار یافته است، تفاوت این دو کتاب در چیست؟
فکر میکنم سال ۱۳۷۰ بود. کتاب «معرفی و نقد آثار ناصر تقوایی» را منتشر کرده و در تدارک تألیف کتاب «معرفی و نقد فیلمهای امیر نادری» بودم که روزی علی حاتمی تماس گرفت و ابراز تمایل کرد که کتابی هم از این نوع دربارۀ او منتشر شود. تمایلی نشان ندادم، به ویژه اینکه کارگردان ما خودش این پیشنهاد را مطرح کرده بود و نگران بودم که بخواهد در مسیر سر و شکل گرفتن کتاب هم اظهارنظر و سلیقه کند. سالها گذشت تا این که در روزهای بیماری حاد حاتمی، این بار محمدحسن خوشنویس، مدیر دفتر پژوهشهای فرهنگی، پیشنهاد تألیف چنین کتابی را مطرح کرد که پذیرفتم. ابتدا با زهرا خوشکام، همسر حاتمی، تماس گرفتم تا بریدههایی از جراید تخصصی و غیرتخصصی سینمایی را، که دربارۀ حاتمی و فیلمهایش در آنها اظهار نظر شده بود، در اختیارم بگذارد. در دو جلسه با تورق مجموعهای چند جلدی، که از بریده جراید نقدها و مقالهها و گفتوگوها از سالهای دور و نزدیک فراهم شده بود، یادداشتهایی برداشتم. از همان ابتدا هدفم این بود تا تصویری واقعبینانه و منصفانه از عملکرد سینمایی حاتمی بهدست داده شود. تا قبل از آن دربارۀ فیلمهای حاتمی فقط در مورد مجموعۀ تلویزیونی «هزاردستان» اظهار نظر کرده بودم، و همزمان با نمایش عمومی «دلشدگان» و زمزمۀ ساختن فیلمی با عنوان «ملکههای برفی» گفتوگویی با حاتمی انجام داده بودم که بخشهایی از آن در نشریهای جوانمرگشده درج شده بود. با دیدن و بررسی مجدد فیلمها، مجموعههای تلویزیونی و نیز گفتوگوهای خودم و دیگران با حاتمی مقالۀ مفصلی نوشتم و همزمان از دوستان منتقدم نیز خواستم که دربارۀ فیلمهای حاتمی نقدها و تحلیلهایی برای این کتاب بنویسند، که نوشتند و چند هفته پس از فوت حاتمی (در سال ۱۳۷۵) با عنوان «معرفی و نقدهای فیلمهای علی حاتمی» منتشر شد. این کتاب با اقبال گستردهای مواجه شد، و در سال ۱۳۷۹ که کتاب نایاب شده بود، بابک تختی، مسئول «نشر قصه»، پیشنهاد انتشار کتاب دیگری دربارۀ حاتمی را مطرح کرد، که مقالۀ مفصل خودم را دربارۀ حاتمی در اختیارش گذاشتم، و در قالب مجموعۀ «چهرههای قرن بیستمی» منتشر شد. کتاب «علی حاتمی»، که در هفتههای اخیر توسط «نشر ایده» در قالب «مجموعۀ یاد» منتشر شده، ویرایش سوم این کتاب است، و تفاوتهای مختصری با دو ویرایش قبلی دارد.
حاتمی کارگردانی است که در فیلمهایش به موضوعها و شخصیتهای تاریخی توجه خاصی دارد، شما او و فیلمهایش را چهطور ارزیابی میکنید؟
شادروان حاتمی را در سینمای ایران با معیارهای شناختهشده نباید سنجید. او به شیوۀ خودش فیلم میساخت، همتا و رهرو جدیای نداشت و با معیارهای خودویژهاش به تاریخ و شخصیتهای تاریخی میپرداخت. میدانست چه میکند و بیشوکم میدانست شرححالنویسهای متقدم و متأخر ما چه جایگاه و منزلتی دارند و فرازوفرودهای شرححالنویسی ما، در گذشته و حال، کجا است. دستگاه فکری او هیچگاه به صورت یک ضبطصوت عمل نکرد و خلاقیتاش مرهون روند طولانی تحقیق شخصی بود. برای حاتمی هر مکان یا شیئی یا قیافهای در هیئت سنتی یا اصیل آن نظرگیر و چشمنواز بود. غوطهخوردن در گذشته یا گذشتهنگری، در نزد او به یک معیار یا ارزش بدل شده بود که اغلب با افراط یا اغراق همراه بود. بهعنوان مثال او خیابان علاالدوله یا عینالدوله یا لالهزار قدیم را به بلوار کشاورز ترجیح میداد و در تصورش هم نمیگنجید که در بلوار کشاورز کنونی یک قصه با فضای ایرانی بتواند شکل بگیرد.
یادم هست هر فیلمی از حاتمی که نمایش داده میشد اغلب منتقدان نقدهای تند و تیزی دربارۀ او و فیلمش مینوشتند، به نظر میرسد که پس از فوت حاتمی نگاهها به او و فیلمهایش تلطیفتر شده است.
همینطور است. اشکال منتقدان ما در دورههای گوناگون این بود که به حرفها و دیدگاههای حاتمی توجه نمیکردند. چون نام فیلمش «ستارخان» بود یا «کمالالملک» میگشتند و مواردی را پیدا میکردند که واقعیت تاریخی با واقعیت سینمایی ناهمخوانی داشته باشد. یک بار به من گفت: «در طی این سالها هیچگاه ادعا نکردهام که مورخ هستم، یا قصد دارم تاریخ را به شکل کرونولوژیک یا حتی از روی فلان نسخۀ تاریخی یا فلان متن مکتوب به تصویر بکشم. شاید روزی بخواهم یا دست به انجامش بزنم؛ اما تاکنون نگفتهام و مستند هم نساختهام. من همیشه نسخۀ خود را از وقایع تاریخی، اجتماعی، فرهنگی ساختهام. گاهی این نسخه نزدیک یا مختصر نزدیکی به واقعه داشته است، یا به طور کلی به درجاتی و نسبتهایی گوناگون به خود واقعه نزدیک بوده است، اما عین واقعیت نبوده و چنین ادعایی هم نداشتهام.
میگویند علی حاتمی را «سعدی سینمای ایران» مینامند. بعضیها کوشش کردهاند مثل او باشند اما نتوانستهاند. دلیلش چیست؟
من کتابام را با این عبارت آغاز کردهام: علی حاتمی یکی از چهرههای اصلی سینمای ایران است که به نحو بارزی بر آن تاثیر گذاشته است. تأثیر بارز حاتمی بر سینمای ایران به این معنی است که نقش و رنگ ممتاز او بر سینمای ایران از نقش و رنگ آثار سینماگران دیگر متمایز است. او در میان فیلمسازان همنسل و نسل پس از خود مانندی ندارد؛ زیرا از همان آغاز فعالیت فیلمسازی خود در صدد خلق آثاری بود که در سینمای ما تقریباً سابقه نداشت. با وجود این، کمتر کسی که با سینمای حاتمی آشنا است در معرفی او بهعنوان یگانه فیلم ساز «اصیل» و «اورژینال» دچار تردید میشود. شیوۀ فیلمسازی و مؤلفههای آثار حاتمی، هر چه که هست، خودویژه است، و قابل تقلید نیست.
بهعنوان سخن آخر دربارۀ ویرایش سوم کتابتان که «نشر ایده» منتشر کرده توضیح بدهید!
راستش را بخواهید سالها بود که در فکر تجدید چاپ این کتاب نبودم. چاپ اول در شش هزار نسخه، و چاپ دوم در دو هزار و دویست نسخه منتشر و به مقداری که میخواستم دیده و خوانده شده بود، و شاید اگر پیشنهاد انتشار ویراست سوم آن برای اولین کتاب از «مجموعۀ یاد» مطرح نمیشد به فکر تجدید چاپ آن نمیبودم. البته طبیعی است که خوشحالم که بار دیگر منتشر شده و در اختیار مخاطبان نسل جدید، که به آثار حاتمی علاقهمندند یا روی خوش نشان میدهند، قرار میگیرد. به نظرم سر و شکل کتاب هم تا حدود زیادی متفاوت است که باید به مدیر هنری و طراح جلد کتاب، آقای سعید باباوند، دستمریزاد گفت.
حاتمی با ساخت فیلم ریتمیک «حسن کچل» اولین تجربه سینمایی خود را ثبت کرد و بعدتر فیلمها و مجموعههایی چون «طوقی» ،«بابا شمل» ، «قلندر»، «خواستگار» ، «ستارخان»، «سوتهدلان» ، «حاجی واشنگتن» ، «کمالالملک» ، «مادر» ، «دلشدگان» و مجموعههای تلویزیونی «داستانهای مولوی»، «سلطان صاحبقران»، «هزاردستان» را در کارنامه هنری خود ثبت کرد.
آخرین فیلم نیمهتمامش با نام «جهان پهلوان تختی» که یکی از بزرگترین پروژههای سینمایی او بعد از مجموعهٔ «هزاردستان» بود، به علت مرگ ناشی از بیماری سرطان نافرجام ماند.
علی حاتمی ۱۵ آذر سال ۷۵ بر اثر بیماری سرطان درگذشت و سنگ مزارش با عبارت «آیین چراغ، خاموشی نیست» در قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س)، میزبان علاقهمندانی است که با آثار او خاطره دارند.
منبع: ایسنا
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- سینمای ملی ایران را تعریف کنید و شکل آن را بکشید
- ۱۹ هنرمند زن بر اساس جمله علی حاتمی ایران را تصویر کردند
- داستان ۴۷۱۱ و فیلم «مادر» زنده یاد علی حاتمی
- یکی از یادگاریهای علی حاتمی در موزه سینما/ دفترچه دیالوگهای «حاجی واشنگتن» + عکس
- حسن فتحی ، علی حاتمی و تحریف تاریخ
- گرامیداشت یاد علی حاتمی در برنامه سینماتک خانه هنرمندان/ نعمتالله: پا جای پای سنتهای فیلمسازی علی حاتمی گذاشتهایم که پیش میرویم
- مصطفی جلالی فخر : فیلم های علی حاتمی می تواند باعث جذب گردشگر به ایران شود
- علی حاتمی و ایرانِ آرمانی
- علی حاتمی اعتقاد داشت جلال مقدم،اکبر عبدی و فرامرز صدیقی صداهای قابل توجهی ندارند
- علی حاتمی از کسی تقلید نکرد
- معیریان در آستانه روز ملی سینما با موزه سینما مطرح کرد/ حاتمی میگفت عبدالله اسکندری و جلالالدین معیریان شمس و مولانا هستند
- خانه ایرانی، خانواده ایرانی، مادر ایرانی در «مادر» علی حاتمی
- انتشار گفتگویی منتشرنشده از محمدعلی کشاورز/ هر فیلمی که بازی میکنم خودم را محاکمه میکنم که آیا کاری که کردم درست بوده
- فاطمه معتمدآریا از حضورش در سینما گفت/ نقش دختر لر برایم هدیه الهی بود/ بازی نکردن در «مادر» تنها افسوسی است که دارم
- برترینهای سینمای ایران در صد سال اخیر به انتخاب نویسندگان سینماسینما/ بخش چهاردهم
نظر شما
پربازدیدترین ها
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- گفتوگو با محمد مقدم درباره سینمای مستند/ فیلم مستند، جهانی است ساختگی؟
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- حضورهای بین المللی فیلم کوتاه تامینا
- گلدن گلوب اعلام کرد؛ وایولا دیویس جایزه سیسیل بی دمیل ۲۰۲۵ را میگیرد
- درباره «قهوه پدری»؛ قهوه بیمزه پدری
- «کارون – اهواز» در راه مصر
- اختتامیه جشنواره «دیدار» ۱۷ دی برگزار خواهد شد
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «مجمع کاردینالها»؛ موفقیت غیرمنتظره در گیشه و جذب مخاطبان مسنتر
- مدیر شبکه نسیم توضیح داد؛ مهران مدیری، جنابخان، فرزاد حسنی و چند برنامه دیگر
- تاکید بر سمزدایی از سینما و جشنواره فجر/ علیرضا شجاع نوری: ادغام جشنوارهی ملی و جهانی فجر سیاسیکاری بود
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ جادوی «شرور»؛ داستانی از دوستی، تفاوتها و مبارزه با تبعیض
- برای پخش در سال ۲۰۲۵؛ پسر شاهرخ خان برای نتفلیکس سریال میسازد
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «گلادیاتور ۲»؛ بازگشتی باشکوه به کُلُسیوم و سنت حماسههای سینمایی
- اعلام نامزدهای چهلمین دوره جوایز انجمن بینالمللی مستند/ محصول مشترک ایران و انگلیس در شاخه بهترین مستند کوتاه
- اصغر افضلی و انیمیشن «رابینهود» در تازهترین قسمت «صداهای ابریشمی»
- جایزه جشنواره آمریکایی به پگاه آهنگرانی رسید
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ از فرصت ثبت نام فیلمها تا داوری عوامل بخش نگاه نو
- نمایش بچه / گزارش تصویری
- اهمیت «باغ کیانوش» در سینمای کمدی زدهی این روزها
- برای بازی در فیلم «ماریا»؛ نخل صحرای پالم اسپرینگز به آنجلینا جولی اهدا میشود
- اکران فیلم علی زرنگار از اواخر آذر؛ «علت مرگ: نامعلوم» رفع توقیف شد
- مانور آمادگی همراه اول برای رویارویی با بحران؛ تمرینی برای پایداری ارتباطات
- بررسی هزینه و درآمد تولیدات ۳ سال اخیر؛ حساب کتاب فارابی جور است؟
- در اولین روزهای اکران بینالمللی؛ «گلادیاتور۲»، ۸۷ میلیون دلار فروخت
- اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر معرفی شدند
- نامزدی ۲ جایزه آمریکایی برای «دوربین فرانسوی»
- «شهر خاموش» بهترین فیلم جشنواره نوستالژیا شد
- فروغ قجابگلی بهترین بازیگر جشنواره ریچموند شد
- «تگزاس ۳»؛ کمدی از نفس افتاده یا موفقیت تکراری؟
- روایتی از سه نمایشنامه از محمد مساوات روی صحنه میرود
- «کارون – اهواز» در مراکش