سینماسینما، محمد نبهان
یادداشت حاضر به تحلیل فیلم سینمایی «سامی» (ساخته حبیب باوی ساجد) میپردازد، اثری که بهعنوان یک پروژه هرمنوتیکی-سینمایی برخاسته از پیرامون (جنوب ایران و سنت عربی) قابل طرح است. پرسش بنیادین پژوهش حاضر این است که چگونه یک کنشگر هنری از حاشیه میتواند افقهای فهم مسلط و هژمونیک مرکز را به چالش بکشد و فرآیند «ذوب افقها» را در سطح گفتمان ملی فعال سازد. این تحلیل بر مفاهیم بنیادین هرمنوتیک فلسفی هانس گئورگ گادامر در «حقیقت و روش» استوار است.
گادامر فهم را فرآیندی دیالکتیکی میداند که با پیشداوریها آغاز شده و به ذوب افقها منجر میشود. در ساختار رسانهای و فرهنگی ایران، «مرکز» (پایتخت و قطبهای تولید محتوا) دارای افق فهمی غالب است که روایتهای خود را بهعنوان «سنت معیار» تثبیت میکند. این افق مسلط، تجربیات و رنجهای تاریخی پیرامون (مانند پیامدهای مستمر جنگ و هویت قومی و حتی دیگر تکثرهای فرهنگی) را اغلب تقلیل داده یا خاموش میسازد؛ این فرآیند، جوهرهی اعمال نوعی خشونت گفتمانی نامرئی توسط مرکز تفسیر میشود.
فیلم «سامی»، بهعنوان نخستین فیلم عربی جنوب کشور در تاریخ سینمای ایران از آنجایی اهمیت ویژه مییابد که مستقیماً افق فهم مسلط مرکز را به چالش میکشد. این فیلم با روایت سرگذشت عاشقانهی مردی که فقدان ۲۰ ساله همسرش را باور ندارد و نمایش تداوم زخمهای جنگ در «ذهن و زمین» جنوب، یک «سنت متفاوت» و واقعیت محلی (پیرامون) را در برابر روایتهای رسمی (مرکز) قرار میدهد.
این کنش، مرکز را مجبور به مواجهه با یک «رنج ناگفته» میکند، چرا که گادامر تأکید میکند: «فهم همیشه فرآیند ذوب افقها است.» لذا چالش هرمنوتیکی در اینجاست که آیا افق مرکز آمادگی گشودگی برای ذوب شدن با رنج و زبان پیرامون را داراست، یا تلاش میکند آن را در چارچوبهای خود جذب و خنثی کند.
توسعه رسانه از منظر نقادانه، تنها به زیرساخت فنی محدود نمیشود، بلکه نیازمند تولید روایت بومی و اصیل است که بتواند افق مرکز را «به پرسش» بکشد (هنر پرسیدن گادامری.)منتقدان به «دیالوگنویسی شاعرانه» و لحن خاص گفتوگوها (به ویژه میان مادر و پسر) در فیلم سینمایی «سامی» اشاره کردهاند. این زبان که ریشه در یک سنت محلی دارد، فراتر از یک ابزار ارتباطی، بیانگر ساختار درونی شخصیتها و پیکره تضاد تاریخی-اجتماعی منطقه است. این رویکرد، زبان محلی را از تقلیل به صرف یک «لهجه» فرعی جلوگیری کرده و آن را به ابزار اصلی فهم ارتقا میدهد.
علاوه بر این، پروسه ساخت فیلم، کنشی ضدهژمونیک بوده است؛ فیلمبرداری در ۶۴ جلسه در گرمای طاقتفرسای ۵۳ درجه و تصمیم جسورانه برای حذف بازیگر مطرح و فیلمبرداری مجدد با بازیگری ناشناس، نشان از مقاومت فیلمساز در برابر قواعد و معادلات معمول «سینمای مرکز» دارد.
این خود، نوعی «خودآگاهی هرمنوتیکی» است که روایت را از قید و بندهای تولید مسلط رها میکند.
«سامی» به عنوان «عشقی ناتمام در گرمای ۵۳ درجه» توصیف شده است؛ که خود این فکت نشان میدهد گرما و جغرافیا، از حالت دکور به «فاعل کنشگر» تبدیل شده و حس و احساس غریزی جنوب را به مخاطب مرکز منتقل میکند، عملی که انتقال فهم را از سطح ایدئولوژیک به سطح حسی-وجودی ارتقا میدهد.
در نهایت، میتوان با تاکید اشاره کرد فیلم «سامی» صرفاً یک اثر هنری درباره جنگ نیست، بلکه یک پروژه هرمنوتیکی موفق است که با طرح رنج جهانی در یک بستر بومی (زبان عربی، جنوب کشور)، هنر پرسیدن را در برابر روایت مرکزی فعال میکند.
باوی ساجد و فیلمش، با طرح یک روایت اصیل و مستقل که ریشه در سنت عربی دارد، افق فهم مسلط مرکز را مجبور به بازبینی پیشداوریهای خود میکند و زمینهی یک گفتوگوی اصیل و متکثر را فراهم میسازد. این فرآیند موجب میشود تا تجربیات پیرامون به طور کامل شنیده شده و به شیوهای غنیتر و کثرتگرا در «سنت ملی» بازنویسی شوند؛ این هدف نهایی هرمنوتیک در حوزه توسعه فرهنگی و رسانهای است.
*دکتر محمدنبهان؛ پژوهشگر علوم اجتماعی
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- یادداشتی بر فیلم سینمایی «سامی»؛ مکان به مثابه شخصیت
- واقعگرایی در فیلم «سامی» مثل «تفنگ چخوف»
- «سامی»؛ بقای عشق واقعی پس از فقدان
- راهیابی فیلم کوتاه «البنات» به جشنواره مصری
- بررسی فیلم «سامی» از منظر نویسنده عرب/ وفاداری به انسان
- یادداشت امیر نادری درباره «سامی»/ روح جنوب در فیلم موج میزند
- «سامی»؛ ایستادگی پُردرد و رنجِ فراموششدگان
- چه را حبیب از حمید آموخت!؟
- «سامی» ادای دین به فرهنگ و سینمای خوزستان
- ناصر تقوایی؛ فیلمسازی که حسرتِ نوشتن داشت/ داغِ سینما بر دلِ ادبیات
- درنگی بر سینما و ادبیات؛ چشمِ سوم
- تیمِ «رُفیش» را حذف کن!
- از راههای رفته/ چیزهایی که نباید میگفتم!
- برای آرش کوردسالی/ «نفت» از آن سوی «دیوار»
- درنگی بر خارج از متنِ «هامون»/ مهم است این چیزها را بدانیم؟
پربازدیدترین ها
- فوت خواننده پیشکسوت موسیقی نواحی گیلان/ ناصر مسعودی درگذشت
- نگاهی به فیلم «بیسر و صدا»؛ ایده خلاقانه، مسیر اشتباه
- حقایقی درباره بازمانده ساخته سیف الله داد/ماجرای توقیف فیلم بازمانده به دلیل حجاب!
- بیانیه انجمن بازیگران سینما در واکنش به وقایع اخیر و هتک حرمت هنرمندان/ پژمان بازغی استعفا داد
- «رابین هود»؛ افسانهی شیرین مرد شریف قانون شکن!
آخرین ها
- معرفی برندگان هیئت ملی نقد آمریکا ۲۰۲۵/ «یک تصادف ساده»؛ بهترین فیلم بینالمللی/ «نبردی پس از دیگری» ۵ جایزه گرفت
- ۱۵ اثری که برای فهرست اولیه اسکار فیلم بینالمللی شانس بالاتری دارند
- تأملی بر حضور نوری بیلگه جیلان در جشنواره جهانی فیلم فجر؛ داور غایب
- بیانیه کانون کارگردانان سینما درباره بازداشت سینماگران در مهمانی خصوصی
- واکنش رضا کیانیان به گزارش تاریخ سه هزار ساله زیر چرخ لودرها
- اعلام مستندهای دو بخش از نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت»
- واکنش کانون کارگردانان سینمای ایران به حکم جعفر پناهی
- شروودِ تالار وحدت؛ جایی که ماهان حیدری قهرمانان آینده را پیدا میکند
- تورج اصلانی داور جشنواره ترکیهای شد
- سروش صحت و علی مصفا «بیآتشی» را روایت کردند
- سام درخشانی هم استعفا داد
- نمایش موزیکال «رابین هود» / گزارش تصویری
- حلقه منتقدان فیلم نیویورک منتخبان ۲۰۲۵ خود را اعلام کرد/ «نبردی پس از دیگری»، بهترین فیلم شد؛ پناهی، بهترین کارگردان
- جشنواره جهانی فیلم فجر۴۳؛ در ایستگاه پایانی «درس آموختهها» بهترین فیلم شد/ جایزه ویژه داوران به کارگردان ژاپنی رسید
- «خرگوش سیاه، خرگوش سفید» به چین میرود
- گاتهام ۳ جایزه به «یک تصادف ساده» داد/ «نبردی پس از دیگری» بهترین فیلم جوایز مستقل نیویورک شد
- بیانیه انجمن بازیگران سینما در واکنش به وقایع اخیر و هتک حرمت هنرمندان/ پژمان بازغی استعفا داد
- مصائب افزایش سن ، از جولیا رابرتز تا نیکول کیدمن
- تام استاپارد؛ نویسندهای که جهان را از نو صحنهپردازی کرد
- نگاهی به فیلم «پارتنوپه»؛ زیبایی از دست رفته
- توقیف سکوی پخش «بازمانده» پس از انتشار ویدیوی بدون مجوز
- «سمفونی باران» کلید خورد
- «ناتوردشت» به باکو میرود
- از جدال اندیشه تا لبخند روی ردکارپت
- گفت وگو با کارگردان مستند «مُک» به بهانه حضور آن در جشنواره سینما حقیقت
- «زوتوپیا ۲» رکورددار فروش جهانی سینما شد
- صدای بخش خصوصی را بشنوید؛ هوای آلوده با تعطیلی تئاتر تمیز میشود؟
- «رها» بهترین فیلم اول جشنواره گوا شد
- سنگرم اندازه همان کافه ام بود
- نگاهی به تازهترین قسمت برنامه «اکنون»؛ سیر و سلوک بازیگری
