سینماسینما، حسین آریانی
سی و هفتمین جشنواره جهانی فیلم فجر برای نگارنده فرصتی مغتنم بود که در بخش «بازسازی کلاسیکها» فیلم خوب و خاطره انگیز «پرده آخر» (واروژ کریم مسیحی، ۱۳۶۹) را یک بار دیگر روی پرده سینما ببیند؛ و مجددا به رموزِ جذابیتِ خاص و متفاوت آن بیندیشد.
همه چیز در «پرده آخر» با آمدن گروه نمایشی دورهگرد آغاز می شود. پس از آن نوعی بازی در بازی دیدنی و تاثیرگذار پیش روی تماشاگر، شکل می گیرد؛ به گونه ای که در بسیاری از لحظات فیلم، تماشاگر نمی تواند واقعیت را از توهم و رویا تمیز دهد. از سویی دیگر کریم مسیحی بدین شکل به هنر نمایش (هنر مورد علاقه ی خود و استاد بلند مرتبه اش -بهرام بیضایی-) نیز ادای دین کرده است.
کریم مسیحی ایده ای را دستمایه ی ساختِ اولین فیلم بلند سینمایی خود قرار داد که هنوز پس از گذشتِ نزدیک به سه دهه تازه و جذاب است. او در نخستین گام، شجاعانه و مانند فیلمسازی کهنه کار دست به تجربه ی جدید و متفاوتی در سینمای ایران و ژانر پلیسی-جناییِ زد و یکی از عناصر و مولفه های تقریبا ثابت و همیشگی ژانر پلیسی یعنی«حل شدن معما و گره گشایی تنها در پایان فیلم»را به چالش کشید.
کریم مسیحی در آغاز فیلم، در سکانس قبرستان و سپس در سکانس دفن شبانه تابوت، توطئهگران و توطئه آنان را برملا می کند. سپس تا انتهای فیلم می کوشد که به شیوه متفاوتی از رویه ی متداول و معمول، داستان پلیسی اش را برای مخاطب تعریف کند. ناگفته پیداست اینکه بخواهی برخلاف اکثر فیلم ها و درام های پلیسی به جای پایان فیلم از همان ابتدا دست به گره گشایی بزنی و همچنان هم جذابیت و کشش فیلم را حفظ کنی دست به چه کار سختی زده ای.
کریم مسیحی هوشمندانه شخصیتی آسیب پذیر، سمپاتیک و همدلی برانگیز را محورِ درام خود قرار داده است. «فروغ» از همان ابتدای فیلم به خوبی حس همذات پنداری تماشاگر را بر می انگیزد؛ و او را با خود همراه می سازد. (بازی تاثیرگذارِ فریماه فرجامی هم به خوبی این حس را تقویت کرده است).
از سویی دیگر با وجود این که کریم مسیحی در اوایل فیلم دست به گره گشایی می زند؛ و تماشاگر متعجب از این گره گشایی زودهنگام برای لحظه ای گمان می کند که همه چیز را می داند؛ صحنه های بعدی اما نشان می دهند که با وجود برملا شدنِ هویت توطئهگران، تماشاگر اطلاع کامل و دقیقی از چند و چون و ماهیتِ نقشه و دسیسه ی پیش روی ندارد. به عنوان مثال می توانیم به صحنه ای در اوایل فیلم اشاره کنیم که ماموران پلیس پس از کندن زمین، اثری از تابوت پیدا نمی کنند.
در حقیقت گره گشایی آغازین فیلم، کلید حل معمای آن نیست؛ خود بخشی از دسیسه ی توطئهگران است؛ و تماشاگر از نظر اطلاع و آگاهی از آنچه در حالِ وقوع است، چندان از «فروغ» جلوتر نیست؛ و گویی همراه با او گرفتارِ توطئه شده است. به همین دلیل، بحران های پیش آمده برای «فروغ»، نزدِ تماشاگر مخوف تر جلوه می کنند و احساس غافلگیری توامانی را برای تماشاگر و «فروغ» رقم می زنند و زمانی که یک یک تلاش های «فروغ» برای افشاگری به شکست می انجامد، تماشاگر هم به اندازه او به شگفت می آید؛ و مضطرب و غمگین می شود.
کارگردانی پُرظرافت و استادانه کریم مسیحی در کنار میزانسن های دقیق و سنجیده ای که یادآور فیلم های استادش بهرام بیضایی است نقشی اساسی در ایجاد تعلیق و تنش دارد.
گره گشایی دوم در پایان فیلم اما، از جنس دیگری است و تماشاگر را به دلیل نامتعارف بودنش غافلگیر می کند. بازرس «رکنی» (جمشید هاشمپور) که از جریان توطئه با خبر شده، خود کارگردانی پرده آخرِ نمایش را بر عهده می گیرد و دسیسه ها را آشکار می کند؛ و تقریبا همه شخصیت های فیلم از «رکنی» و «فروغ» تا «کامران میرزا» (داریوش ارجمند) و گروه نمایشی از چنین پایانی راضی و خوشنودند؛ به جز«تاجالملوک» (زنده یاد نیکو خردمند) که دچار جنون میشود.
بدین ترتیب گره گشایی آغازین، نه تنها از جذابیت «پرده آخر» نمی کاهد، بلکه معمای پلیسی پیچیده تر و جذاب تری را پیش روی تماشاگر قرار می دهد؛ و پایان متفاوتی را برای فیلم رقم می زند؛ و این شاید یکی از رموز ماندگاری فیلم شاخص و ستایش شده ای چون «پرده آخر» در تاریخ سینمای ایران باشد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- تاکید بر سمزدایی از سینما و جشنواره فجر/ علیرضا شجاع نوری: ادغام جشنوارهی ملی و جهانی فجر سیاسیکاری بود
- حمایت انجمن تهیه کنندگان مستقل از تفکیک جشنواره جهانی و ملی فجر
- علیرضا رضاداد: ادغام بخش ملی و بینالمللی فیلم فجر نیازمند بازنگری است
- سید رضا میرکریمی: حکمرانان سنسورهای حقیقتیاب هنرمند را جدی بگیرند
- به مناسبت سومین سالگرد تاسیس سوینا؛ نسخه ویژه نابینایان «پرده آخر» با صدای مهتاب نصیرپور منتشر میشود
- فاطمه جواهرساز: نباید خودمان را از صحنههای بینالمللی بازار فیلم حذف کنیم
- ساختن سخت است، ویران کردن آسان/ چهلمین جشنواره فیلم فجر و چند نکته مهم
- کوچه قهر و آشتی/ جشنواره فیلم فجر و جامعه مدنی
- مصاحبه اختصاصی سینماسینما با جواد نوروزبیگی (بخش چهارم و پایانی)/ انتقاد نوروزبیگی از ادغام جشنوارههای جهانی و ملی فجر
- عبدالحسن برزیده: سخنانم درباره جشنواره جهانی فیلم فجر برعکس منتشر شد
- شوخیهای برخی با جشنواره جهانی فیلم فجر
- انزوای ایران و جشنوارهی جهانی فیلم فجر
- وقتی عربستان اهمیت سینما را بهتر از ما میداند
- کمال تبریزی: تلفیق دو جشنواره جهانی و ملی فجر، اشتباهی بزرگ و جبرانناپذیر است
- مهدی حسینیوند: نگذاریم دستاورد چند ساله جشنواره جهانی فجر از دست برود
نظر شما
پربازدیدترین ها
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- گفتوگو با محمد مقدم درباره سینمای مستند/ فیلم مستند، جهانی است ساختگی؟
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- حضورهای بین المللی فیلم کوتاه تامینا
- گلدن گلوب اعلام کرد؛ وایولا دیویس جایزه سیسیل بی دمیل ۲۰۲۵ را میگیرد
- درباره «قهوه پدری»؛ قهوه بیمزه پدری
- «کارون – اهواز» در راه مصر
- اختتامیه جشنواره «دیدار» ۱۷ دی برگزار خواهد شد
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «مجمع کاردینالها»؛ موفقیت غیرمنتظره در گیشه و جذب مخاطبان مسنتر
- مدیر شبکه نسیم توضیح داد؛ مهران مدیری، جنابخان، فرزاد حسنی و چند برنامه دیگر
- تاکید بر سمزدایی از سینما و جشنواره فجر/ علیرضا شجاع نوری: ادغام جشنوارهی ملی و جهانی فجر سیاسیکاری بود
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ جادوی «شرور»؛ داستانی از دوستی، تفاوتها و مبارزه با تبعیض
- برای پخش در سال ۲۰۲۵؛ پسر شاهرخ خان برای نتفلیکس سریال میسازد
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «گلادیاتور ۲»؛ بازگشتی باشکوه به کُلُسیوم و سنت حماسههای سینمایی
- اعلام نامزدهای چهلمین دوره جوایز انجمن بینالمللی مستند/ محصول مشترک ایران و انگلیس در شاخه بهترین مستند کوتاه
- اصغر افضلی و انیمیشن «رابینهود» در تازهترین قسمت «صداهای ابریشمی»
- جایزه جشنواره آمریکایی به پگاه آهنگرانی رسید
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ از فرصت ثبت نام فیلمها تا داوری عوامل بخش نگاه نو
- نمایش بچه / گزارش تصویری
- اهمیت «باغ کیانوش» در سینمای کمدی زدهی این روزها
- برای بازی در فیلم «ماریا»؛ نخل صحرای پالم اسپرینگز به آنجلینا جولی اهدا میشود
- اکران فیلم علی زرنگار از اواخر آذر؛ «علت مرگ: نامعلوم» رفع توقیف شد
- مانور آمادگی همراه اول برای رویارویی با بحران؛ تمرینی برای پایداری ارتباطات
- بررسی هزینه و درآمد تولیدات ۳ سال اخیر؛ حساب کتاب فارابی جور است؟
- در اولین روزهای اکران بینالمللی؛ «گلادیاتور۲»، ۸۷ میلیون دلار فروخت
- اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر معرفی شدند
- نامزدی ۲ جایزه آمریکایی برای «دوربین فرانسوی»
- «شهر خاموش» بهترین فیلم جشنواره نوستالژیا شد
- فروغ قجابگلی بهترین بازیگر جشنواره ریچموند شد
- «تگزاس ۳»؛ کمدی از نفس افتاده یا موفقیت تکراری؟
- روایتی از سه نمایشنامه از محمد مساوات روی صحنه میرود
- «کارون – اهواز» در مراکش