سینماسینما، آرش عنایتی
فیلم «مُهر پنجم»، به کارگردانی زولتان فابری، محصول کشور مجارستان (۱۹۷۶)
یک درودگر (هم حرفه‌‌ی حضرت مسیح)، یک کتاب‌فروش دوره‌گرد (روشنفکر)، یک ساعت‌ساز (اشاره به نظریه دکارت در باب رابطه‌ی خداوند و جهان) دور هم در کافه‌ی دوست‌شان (آپورچونیست، فرصت‌طلب) نشسته‌اند. این عناصر اربعه با آمدن غریبه‌ای (هنرمند) پنج عنصر استعاره‌ای نظام اجتماع آدمیان را شکل می‌دهند که با گرد آمدن‌شان راز «مُهر پنجم» گشوده می‌شود.
فرمود: «چون مُهر پنجم را گشود در زیر قربانگاه دیدم نفوسی را که برای کلام خدا و شهادتی که داشتند کشته شده بودند که به آواز بلند صدا کرده می‌گفتند ای خداوند قدوس و حق تا کی انصاف نمی‌نمایی…» مکاشفه‌ی یوحنا، یک از مهم‌ترین فصول کتاب مقدس و در این میان، باب ششم آن، یکی از پرارجاع‌ترین بخش‌های این سِفر عظیم است. زولتان فابری در دومین اقتباس‌اش از آثار فرانس سانتا به سراغ داستانی رفته که اشاراتی مستقیم چه در عنوان و چه در متن به این بخش مهمِ کتاب مقدس دارد. آمدن غریبه‌ای به جمع چهار نفره دوستانی که در سال‌های پایانی جنگ‌جهانی دوم در کافه‌ای نشسته‌اند و پرسشی که متعاقب آن مطرح می‌شود زندگی هر کدام از آنها و اندیشه‌ی ما را نسبت به هر کدام‌شان دگرگون می‌کند. هیرونیموس بوش، نقاش هلندی بود که پس از مرگ به شهرت رسید. او که در نوجوانی جهنم (آتش کشیده شدن شهرش) را به چشم دیده بود تابلویی* در سه پرده دارد که از خلقت تا جهنم (هر کدام در یک پرده مجزا) را در بر می‌گیرد. فابری به درستی ساختار فیلم‌اش را بر مبنای این اثر پی نهاده است. جز اشاره‌ی مستقیم یکی از کاراکترها -لازلو- به فروش یکی از آثار بوش، برش‌های پی در پی از نماهای فیلم به قطعات کوچکی از نقاشیِ بوش (که از اتفاق حاوی پرتره ای از نقاش هم هست)، بخش‌هایی از تابلو نیز، بازسازی شده و در میانه‌ی فیلم به نمایش در می‌آید. به این ترتیب رابطه‌ای تماتیک میان نقاشی و فیلم برقرار می‌شود. رابطه‌ای که در درک و دریافت مفهوم فیلم که متأثر از نقاشی است، نقشی بی‌چون و چرا دارد. آمدن غریبه، بهانه‌ای است تا فابری از زبان او به نام فیلم و از زبان میکلوش پرسشی بنیادین را مطرح کند. آیا برای زیستن و رستگاری در این جهان، تنها بی‌گناهی کفایت می‌کند؟ این پرسش در قالب داستانی فلسفی در جمع پنج نفره مطرح می‌شود. اگر پس از مرگ فرصت زیستن دوباره نصیب‌مان شود ترجیح می‌دهیم در قالب ظالمی گناهکار، بدطینت و بی‌وجدان به زندگی ادامه دهیم یا در تن و قامت مظلومی بی‌گناه که انواع شکنجه‌ها و زجرها را به جان می‌خرد؟ فابری، به درستی و بر مبنای همان نقاشی هیرونیموس بوش، فیلم‌اش را در سه پرده روایت می کند. به عبارت بهتر، فیلم را می‌توان به سه بخش مجزا تقسیم کرد. ابتدا مبانی فلسفی داستان‌اش را پی می‌ریزد (با معرفی کاراکترها و طرح پرسش) سپس در بخش بعد با دنبال‌کردن و سرک کشیدن به زندگی شخصی‌شان قضاوت نادرست هر یک را نسبت به دیگری درمی‌یابیم و آنها را در برزخ پاسخ به این پرسش می‌بینیم. سپس در بخش پایانی، با قضاوت اشتباه خودمان روبرو می‌شویم و در دوزخی که کاراکترها گرفتار آمده‌اند، واکنش هر کدام را نسبت به موقعیتی که در آن گرفتارند می‌بینیم. به بیان بهتر، بخش پایانی، چالشی است عملی از برای هر کدام از کاراکترها، جایی که عیار هر کدام نه نسبت به مانیفستی که نسبت به زندگی دارند بل نسبت به فعلی که مرتکب می‌شوند به دست می‌آید. آن‌چه فیلم را به اثری درخشان تبدیل می‌کند نه در پاسخ و کنش کاراکترها، نه در پرسشی که گریبان تماشاگر را رها نمی‌کند و نه در رودستی است که از قضاوت نادرست‌مان می‌خوریم. حتی در هوشمندی فابری در تطابق شرایط سیاسی کشورش در زمان ساخت فیلم با سال‌هایی که داستان فیلم در آن می‌گذرد هم نیست (جایی که به زیبایی شیوه‌ی بقای حکومت‌های دیکتاتوری بیان می‌شود-نکته ای که هوگو مرسیه و دیگر اندیشمندان هم در سال‌های اخیر به آن اشاره داشته‌اند- دغدغه‌ی اصلی چنین زمام‌دارانی، چند مخالف در هیئت خراب‌کار و اپوزیسیون نیست بل توده‌‌ی عوامی است که غیرقابل پیش‌بینی‌اند. بنابراین با دستگیری و سپس رها کردن‌شان همیشه در برزخ این پرسش خواهند ماند که مگر چه گناهی مرتکب شده‌اند فاربی به این شکل، مفهوم گنا‌ه‌کاری و بی‌گناهی را با شرایط زیست در نظام‌های توتالیتر پیوند می‌زند). آن‌چه برتر از این همه می‌نشیند جهل‌مان درباره ی آدمی و تبیین درست این مفهوم عرفانی توسط فابری است که «حُسن خاتمه‌ی آدمی مجهول است».
* The Garden of Earthly Delights
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
نظر شما
پربازدیدترین ها
- انتقاد صریح کمال تبریزی و علیرضا رییسیان از بهرام رادان
- مرگ ناگهانی و غم انگیز بازیگر خردسال فیلم یه حبه قند
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
- از دنیای عجیب، اما نه چندان عجیب سینما/ کارگردانانی که نمیتوانند اجاره خانهشان را بدهند
- صحبتهای رئیس هیئت داوران جشنواره برلین/ همه فیلمها سیاسیاند
آخرین ها
- جایزه بزرگ اسکار کسبوکارهای خاورمیانه به همراه اول رسید
- دو تصویر از تاریخ دوبله ایران
- جشن ۱۹ سالگی کانون ادبی زمستان برگزار شد؛ اهدای مدال سال به شهره سلطانی و مهدی یغمایی/ ایرج مهدیان تجلیل شد
- «مسیح پسر مریم» مینی سریال شد
- معرفی نخستین برندگان جشنواره برلین؛ جایزه بزرگ بخش مسابقه نسل به فیلم ایرلندی رسید
- در برنامه «خط فرضی» مطرح شد؛ خستگی از ما به نسل بعد از ما منتقل شده/ در زیر زمین، شهر دیگری وجود دارد
- نگاهی به سریال تاسیان؛روزی روزگاری ایران
- معرفی پلتفرمهای هوشمند سلامت همراه اول بهعنوان اپلیکیشنهای برگزیده
- انتقاد سازندگی از گفتوگوی کمال تبریزی با ایسنا/ داوران بر اساس مصلحت رای دادند نه کیفیت
- وداع با صدای ماندگار دوبله؛ بدرقه منوچهر والیزاده به خانه ابدی/ دوبلوری بدون جایگزین
- لوئیس بونیوئل فیلمساز در تبعید و صدو بیست و پنج سالگی
- فوت یک هنرمند پیشکسوت؛ عبدالرضا فریدزاده درگذشت
- شاهپور هنوز هست
- فیلمی در نوبت عید فطر به اکران اضافه نمیشود/ اسعدیان: پیشنهاد شورای صنفی نمایش برای بلیت، بیشتر از ۱۰۰ هزار تومان بود
- از دنیای عجیب، اما نه چندان عجیب سینما/ کارگردانانی که نمیتوانند اجاره خانهشان را بدهند
- با دستور وزیر ارتباطات، پروژههای ارتباطی همراه اول در روستاهای استان قزوین افتتاح شد
- جشنواره علیه جشنواره
- جایزه تجلی اراده ملی جشنواره فیلم فجر / گزارش تصویری
- گامی دیگر در جهت حذف سینما از سبد خانوادهها/ افزایش قیمت بلیت؛ ضربه مهلک به سینمای ایران
- مدیرعامل بهمن سبز: چه کسی بلیت ۲۲۰ هزار تومانی پیر پسر را می‌خرد؟!
- انتقاد صریح کمال تبریزی و علیرضا رییسیان از بهرام رادان
- اعطای تندیس «سازمان سبز برتر» به همراه اول
- پنجمین دوره «طرح پژوهانه همراه» با حمایت از دانشجویان نخبه کلید خورد
- نگاهی به سریال «جانسخت»؛ منتظر غافلگیری بمانیم یا نه؟
- کنسرت نمایش «ژن زامبی» از فردا می‌آید/بلیت ۵ روز اول به پایان رسید
- «نبض» روی میز تدوین
- نسخه ویژه نابینایان «مادیان» با صدای رعنا آزادیور منتشر می‌شود
- منوچهر والیزاده درگذشت
- ۱۲ نقشی که برنده اسکار شدند اما قرار بود به بازیگران دیگری داده شوند
- آیا باید از اینفلوئنسرها ترسید؟
