سینماسینما، مهدی اسحاقیان: طرح مجدد اعتراض «آذر شیوا» ستاره سینمای دهه ۴۰ ایران به بهانه سیوششمین جشنواره فیلم فجر تکرار آنچه در این باره تاکنون گفته و نوشته شده، نیست زیرا بهطورتقریبی همه آنها تقلیلگرایانه و شخصی کردن انگیزههای او بوده است. هر پدیدهای را باید باتوجه به افق زمانی آن بررسی کرد. دهه ۴۰ آغاز برنامه توسعه و نوسازی ایران است.
در برنامه نخست توسعه ایران اولویت به بازار مصرف داده شد زیرا در نبود چنین بازاری ایجاد صنایع مصرفی توجیه پیدا نمیکرد و بدون شکلگیری صنایع مصرفی نیز ایجاد صنایع مادر ضرورت نداشت.
اما همزمان با ایجاد فرهنگ مصرف در ایران دروازههای واردات گشوده شدند. صنایع داخلی نوپا که قدرت رقابت با محصولات وارداتی را نداشتند برای ادامه حیات با تولیدکنندگان بزرگ تقسیم کار کردند تا به مونتاژ محصولات آنها اکتفا کنند.
جلوههای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی این برنامه توسعه با زادبوم آن در کشورهای صنعتی شباهتها و تفاوتهای فاحشی داشت. رشد سالانه ضریب جینی ایران دردهه ۴۰ با هیچ دورهای قابل مقایسه نیست، اما از نظر سیاسی تمرکز قدرت بر شئون گوناگون حوزه اجتماعی گستردهتر شد. در این میان جلوههای فرهنگی توسعه به ترویج فرهنگ مصرف و کالا شدن همه چیز منجر شد. سینما بهعنوان هنر هفتم با شتاب به هنر-صنعت تبدیل شد و در خدمت فرهنگ مصرفی قرار گرفت.
اما چگونه «هنر» که حقیقت یک زیستجهان را متجلی میکرد به این مرتبه سقوط میکند. پیش از این آثار هنری تاریخی مانند شعرحماسی، نقاشی، موسیقی و… مانند سرمشقهایی هستیشناسانه عمل میکردند که الگوهایی از «واقعیت» را برش میزدند تا «به منزله» الگوهایی «برای واقعیت» به اجتماع خدمت کنند.
دریفوس، فیلسوف امریکایی میگوید: «آثار هنری میتوانند هستیشناسیهای تاریخی را که بنیان جهان فرهنگیشان هستند به شیوههای گوناگون متجلی سازند، تشریح کنند یا حتی از نو سامان دهند.»
چه اتفاقی در ایران افتاد که هنر از جمله شعر که تا دهه ۳۰ ظرفیت این را داشت که همچنان بنیاد واگشایی حقیقت (هایدگر: خاستگاه اثر هنری) و در خدمت مردم و منتقد قدرت باشد، از میانه دهه ۴۰ در خدمت قدرتهای سیاسی و اقتصادی قرار گرفت.
باید تغییری در شاکله هستی رخ داده باشد و به قول هایدگر نسبت جدیدی با موجودات ایجاد شده باشد.
جایگاه هنر از«انکشاف حقیقت» به «زیباشناسی» در دستگاه معرفتشناسی مدرن تغییر منزل داد. استدلال این بود که امور زیبا فقط حس میشوند و به اندیشه درنمیآیند. با این استدلال زیباییشناسی (حسانی) به لذت حسی محدود شد.
بهاین ترتیب شاخههای هنر هم در بخشهای مفهومی، تصویری، تجسمی و… از دایره نقد رها شدند و بهتدریج در خدمت ابزاری شدن مناسبات زیست جهان قرار گرفتند. هایدگر در نقد زیباشناسانهسازی (یا حسانیسازی) میگوید: «امروز به نظر ما… هنر به حوزه تخصصی شیرینیپزها تعلق دارد.»
این نگاه در ایران ابتدا زیرپوستی و با شکلگیری بازار کالاهای مصرفی شکل گرفت و بهتدریج برخی هنرمندان فارغالتحصیل دانشکده هنرهای زیبا فضا را برای این موضوع مهیا دیدند.
فیلمها برای دیده شدن و فروش، هر آنچه را که زیباشناسی (حسانی) اقتضا میکرد، به کار گرفتند. در این میان ستارهها نیز به کالای لوکس تبدیل شدند تا ذائقه حسانی بیننده ترغیب به دیدن شود.
در چنین شرایطی آذر شیوا یکی از ۱۲ ستاره زن دهه ۴۰ سینما که برای آخرین فیلمش «روسپی» دو جایزه از دومین دوره جشنواره سپاس (۱۳۴۹) و جشنواره فیلمهای سینمای ایران (۱۳۴۸) گرفته بود، در برابر گرایش بهوجود آمده در سینمای ایران اعتراض و در مقابل قدرت سرمایهداری در این حوزه چه در بخش سینمای نخبهگرا و چه در بخش گیشهای او را تحریم کرد.
شیوا که فارغالتحصیل پرستاری بود، متاثر از روحیه پرستاری که خدمت به جسم و جان بیمار را وظیفه خود میداند و از گرایش تشریح جسد به دور است، در برابر خواسته اغواگرانه قدرت سرمایهداری سینمای حسانی مقاومت کرد. او در آخرین کاری که نویسنده، بازیگر و کارگردانش خود او بود، نمایش «هنرپیشه آدامس فروش» را به طور مستند اجرا کرد؛ «آدامس» بهعنوان نماد فرهنگ مصرفگرایی و «دستفروش» نماد تقسیمکار در اقتصاد سرمایهداری رانت خوار.
بهرام بیضایی در سهگانهای، فیلمنامه «اعتراض» را به آذر شیوا پیشنهاد کرد اما او نپسندید. گویی او چون «گنگ خواب دیده» در دهه ۴۰ با حقیقتی روبهرو شده که با زبان مصرفزده قابل بیان نیست.
او ساحت زیباشناسانه را از سر گذرانده بود زیرا نویسنده کتاب «زیباییشناسی هایدگر» میگوید: «زیباییشناسی ستیزی نادانسته گرفتار همان زیباییشناسی میماند.»
براساس دیدگاه هایدگر هر جنبش صرفا مخالفتجویانهای در دام منطق آن چیزی که آماج مخالفت خویش قرار میدهد، گرفتار میآید. پدیده «آزادی یواشکی» که این روزها ذهنها را مشوش کرده، هردو از چشمه معرفت زیباییشناسانه مینوشند. هردو نگاهشان به زن کالایی است.
منبع: صمت
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- چاقوکشی برای رسیدن به حق!/ درباره لزوم فاصلهگذاری بین هنرمند و انسان خوب
- سینمای ایران از نفس افتاده است
- از تاریکی گفتن موجب روشنایی نمیشود/ سینمای ایران نیازمند فیلمهایی است با تم امید و جسارت
- گفتگوی منتشر نشده موزه سینما با زندهیاد چنگیز جلیلوند/ همیشه دلم برای کشورم تنگ میشود + ویدئو
- چرا سیاهنمایی کارِ سینمای ایران نیست
- پس از سالها، تصاویری تازه از آذر شیوا منتشر شد + ویدئو
- فردین و آرزوی بازی کردن در فیلمهای پیشروی سینما + ویدئو
- سینمای ایران به هوای تازه نیاز دارد
- استقبال تماشاگران و منتقدین از یلدا در جشنواره ساندنس
- نکتههای گمشده سینمای ایران/ اهمیت دکور در سینمای دهه ۳۰ + ویدئو
- آزمون بزرگ «خانه پدری»
- گزارش سازمان سینمایی از وضعیت سالنهای سینمای کشور
- حجازیفر: پول سینما را در تئاتر خرج میکنم
- ساختار «خانه سینما» پیر شده است/ صنف نباید نیازمند پول دولت باشد
- چرا ما دیگر به کمدیهای وطنی نمیخندیم؟
نظرات شما
پربازدیدترین ها
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- محاکمه در خیابان/ نگاهی به تازهترین قسمت سریال «افعی تهران»
- نسخهی آزادیِ لانتیموس/ نگاهی به فیلم «بیچارگان»
- ۳ جایزه جشنواره مسکو به «آه سرد» رسید
آخرین ها
- پایان فیلمبرداری «خالد» در زیگورات
- معرفی آثار راه یافته به بخش فیلمنامه جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- امیر جدیدی، منصور بهرامی میشود
- زیر پوست شهر/ نگاهی به سریال «افعی تهران»
- هیات داوران جشنواره فیلم کن معرفی شدند/ گلادستون، کورئیدا و بایونا در فهرست
- هفته دوم «مجنون آن لیلی» هم به سانس فوقالعاده رسید/ «فین جین» پرمخاطب ترین نمایش عمارت نوفللوشاتو شد
- حسام منظور به سراغ دراکولای برام استوکر میرود
- بزرگداشت بهرام شاه محمدلو برگزار میشود
- جایزه جشنواره هندی برای «انتقام تیرهروزان»
- بستههای مکالمه پرتخفیف همراه اول بهمناسبت روز ملی خلیجفارس
- به تو هم سخت میگذرد؟/ نگاهی به فیلم «منطقه تحت نظر»
- معرفی پروژه جدید کارگردان «باربی»؛ گرتا گرویگ «نارنیا» را میسازد
- معرفی داوران جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- اختتامیه دومین دوره جشنواره «عروسکخونه»/ پیشکسوتان و فعالان عرصه کودک به سمت احیای نمایشهای عروسکی میروند
- عسگرپور: از جانب مدیران کم تسلطِ سطحینگر، مورد حمله قرار میگیریم که شما از فروش فیلمها خوشحال نیستید/ از کجا به کجا رسیدیم!
- پخش سریال «حشاشین» در ایران ممنوع شد
- همراه اول حامی برگزاری ششمین رویداد ایران اکسپو
- حضور معاون وزیر حملونقل و زیرساخت ترکیه در غرفه همراه اول
- محاکمه در خیابان/ نگاهی به تازهترین قسمت سریال «افعی تهران»
- جایزه بزرگ جشنواره کازابلانکای مراکش به «برندهها» رسید
- ۲ انیمیشن ایرانی به جشنواره معتبر انسی راه یافتند
- «رُخ» بهترین مستند جشنواره فیلم مسکو شد
- «آوای ابرها» به جشنواره کاریبتونز کلمبیا راه یافت
- ۳ جایزه جشنواره مسکو به «آه سرد» رسید
- خانواده قاتل از «بیبدن» شکایت میکنند؟
- فوت کارگردان فرانسوی برنده نخل طلا و سزار/ لوران کانته درگذشت
- نسخهی آزادیِ لانتیموس/ نگاهی به فیلم «بیچارگان»
- نکوداشت اکبر زنجانپور در نوزدهمین «شب کارگردان»
- حضور همراه اول در بزرگترین نمایشگاه فناوری ترکیه
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
نبشته نسبتاخوبیست، ،،،.اما به دورازتناقض نیست و طبیعیست،که اینگونه باشد،،،،،آذرشیوا بارها وبارها ،چه علنی وچه غیرعلنی ،چه درمقابل لنز ها ومیکروفن های رسانه ازجمله دربرنامه پخش مستقیم وزنده جایزه،،سپاس،،ازتلویزیون درمقابل خواهش های مکرر نخبه گان تهیه ودیگرافراد بانفوز. عرصه هنرسینما جهت بازگشت وی جلوی دوربین جواب منفی داد وپای اراده خود ایستاد.