پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

کرونا جان کامبوزیا پرتوی را هم گرفت تا سینما سوگوار سینماگر شاخص دیگری شود، گرچه در اغلب خبرها تیتر زدند مرگ یک کارگردان سینما اما واقعیت این است که پرتوی بیش از کارگردان بودن یک فیلمنامه نویس توانا و قابلی بود که کارنامه پرباری در این حوزه دارد؛ فیلمنامه هایی که جوایز متعددی از جشنواره های سینمایی را به خود اختصاص دادند؛ دریافت ۴ سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه از جشنواره فجر به خاطر فیلم های من ترانه پانزده سال دارم، کافه ترانزیت، فراری و کامیون او را به رکورد دار سیمرغ دربین فیلمنامه نویسان بدل کرده بود؛ در این میان دو فیلم کافه ترانزیت و کامیون از جمله فیلم هایی هستند که کارگردانی آنها را هم کامبوزیا پرتوی به عهده داشته است. علاوه بر این جوایز بین المللی زیادی در کارنامه پرتوی وجود دارد و می توان او را یکی از پرافتخارترین سینماگران ایرانی در عرصه جهانی دانست؛ از آن دست هنرمندانی که گرچه هنر را به شکل آکادمیک در دانشکده هنرهای دراماتیک پی گرفت اما آن را نیمه کاره رها کرد و بیشتر به تجربه گرایی در میدان عمل پرداخت. ساخت فیلم کوتاه را می توان پشتوانه خوبی برای او در عرصه فیلمسازی دانست. کامبوزیا پرتوی فعالیت هنری خود را با ساخت فیلم های کوتاه در سینمای آزاد دماوند آغازکرد، بعد از مدتی نخستین فیلم بلند داستانی اش را با نام عینک برای شبکه دوم تلویزیون ساخت و کارگردانی در سینمای حرفه ای را با فیلم ماهی تجربه کرد؛ از آثار مطرح او در زمینه کارگردانی می توان به فیلم های ماهی، گلنار، بازی بزرگان، کافه ترانزیت، پرده و کامیون اشاره کرد، گرچه تعداد فیلم هایی که پرتوی در مقام کارگردان آن قرار داشت چندان زیاد نبود اما همان چند تا هم کافی بود تا توانمندی و هنرش را در فیلمسازی و نگاه به سینما اثبات کند، بویژه دو فیلم گلنار و کافه ترانزیت مورد توجه قرار گرفت؛ از جمله ویژگی های پرتوی که برآمده از اخلاق خوش و همدلانه اش با همکاران بود، مشاوره و کمک به آنها بود و رد پای او را در بسیاری از آثار سینمایی می توان پی گرفت. کامبوزیا پرتوی در فیلم هایی مثل آدم (رضا کاهانی)، شبانه روز و پنج ستاره مشاور کارگردان و در فیلم هایی مثل شب یلدا (کیومرث پوراحمد)، یک شب، سه زن (منیژه حکمت) وسوت پایان (نیکی کریمی) مشاور فیلمنامه بوده است. وی همچنین نویسندگی فیلمنامه فیلم های دیگری همچون شیرک (داریوش مهرجویی)، دایره (جعفر پناهی)، شب و خیابان های آرام را بر عهده داشته است. پرتوی در ساخت خانه دوست کجاست با عباس کیارستمی همکاری داشت و فیلمنامه ایستگاه متروک را براساس طرحی از او نوشت؛ فیلمساز هنرمندی که پر از شور زندگی بود، چه در جهان سینمایی اش چه در رفتار و منش شخصی اش؛ از جمله علایق و دغدغه های او عشق به بچه ها و کارکردن برای آنها بود؛ بواسطه شناخت درستی که از دنیای درونی آدم ها داشت جهانی که در قصه هایش و آدم های قصه هایش خلق می کرد باورپذیر بود؛ درست بر عکس مرگش که باورپذیر نیست. یادش گرامی

مردی شریف، خالص و سفید

این روزها اوضاع و احوال هیچ کدا م مان خوب نیست. شاید کمتر از یک ماه می گذرد که برای کامبوزیا پرتوی در جشنواره بین المللی  فیلم کودکان و نوجوانان بزرگداشتی گرفتند. با رعایت کامل پروتکل های بهداشتی در بنیاد فارابی  گرد هم آمدند. کامبوزیا هفته پیش آماده شد تا برای جراحی قلب به بیمارستان برود. خبر کرونا گرفتن او در بخش قلب بیمارستان بسیار حیرت آور و غم انگیز است.  او یکی از بهترین کسانی بود که در رشد سینمای کودک در ایران کار کرد و از نخستین ها بود. فیلم گلنار در سالی که اکران شد، پرفروش ترین فیلم سال شد و یکی از بهترین فیلمنامه ها بود. من و رسول صدرعاملی و کامبوزیا دوستان خوبی بودیم. او فیلمنامه های «من ترانه پانزده سال دارم»، «دیشب باباتو دیدم آیدا»، «هرشب تنهایی» و «شب» را نوشت و رسول صدرعاملی کارگردانی کرد.  کامبوزیا کسی بود که اولین نقش را برای ترانه علیدوستی در فیلم «من ترانه ۱۵ سال دارم»، نوشت. از فعالیت های سینمایی پرتوی که بگذریم او بسیار دوست مهربانی بود و از همه مهم تر همین رابطه دوستی مان بود. همیشه دیدارش برایم خوشایند و دلپذیر بود. بسیار مرد شریف، خالص و سفید بود مثل لباس های سفیدی که همیشه می پوشید. باید این روزهای سراسر غم را به همه تسلیت بگویم.

قصه پردازی که از دست دادیم

من کامبوزیا پرتوی را از دوران کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان می شناختم و بعدها در سال ۱۳۶۶ فیلمی با همکاری یکدیگر به نام «شیرک» ساختیم که من کارگردان بودم و با همکاری کامبوزیا پرتوی فیلمنامه آن را نوشتیم.

برای ما که افراد متفکر و ورزیده در حرفه خودشان کم داریم بسیار باعث تاسف است که هنرمندان ما به این شکل یکی، یکی از بین می روند. کامبوزیا پرتوی چند روز بعد از چنگیز جلیلوند درگذشت که او هم در حرفه خودش شخصی شاخص و تکرارنشدنی بود. متاسفانه همه کارهای کامبوزیا پرتوی را ندیدم و نخواندم ولی می دانم که درکارش هنرمندی ورزیده بود؛ یک قصه پرداز که قصه را می شناخت و روایت و روایتگری را بلد بود. یکی از کارهایی که از او دیدم و در خاطرم مانده فیلم «کافه ترانزیت» است که فیلم شسته رفته و خوبی بود و پرتوی هم فیلمنامه نویس آن بود و هم کارگردانش. پرتوی در کنار همه ویژگی های کاری اش انسانی خوب، مهربان، باهوش و باسواد بود. از شنیدن این خبر بسیار متاسف شدم و به تمام کارگردانان، فیلمسازان، هنرمندان و دوستان و خانواده اش تسلیت می گویم و متاسفم که چنین کسی به این شکل و با این ویروس لاکردار از بین ما رفت.

زندگی اش خیام وار بود

آشنایی مان به سال ها قبل بازمی گردد، به روزگار هم دانشکده ای بودنمان؛ زمانی که هنوز به دنیای فیلمنامه نویسی و سینما قدم نگذاشته بود و قصه می نوشت. آنقدر که در خاطرم هست یکی از قصه های او همان سال ۵۸ در نخستین شماره های نشریه «کتاب جمعه» احمد شاملو منتشر شد، عنوان آن را به یاد ندارم اما قصه اش برآمده از زادگاه خودش و برخوردار از همان حال و هوا بود. برای مدت ها به شکلی جدی قصه نوشت تا این که همزمان با ورود رسمی اش به سینما فیلمنامه نویسی را درپیش گرفت که بی شک این مساله در خلق کارهای شاخصی که از او شاهد بودیم موثر بوده. فیلمنامه نویسی شرایطی به مراتب متفاوت از دیگر بخش های سینما دارد. در بخش هایی نظیر فیلمبرداری و تدوین بحث نیاز به یادگیری تکنیک ها و از سویی برخورداری از دانش مرتبط درمیان است؛ کسی فعالان آن عرصه ها را به خاطر قصه نخواندن از کار محروم نمی کند. اما درباره فیلمنامه نویسی این طور نیست. تنها بخشی از تربیت نویسنده در دانشکده و کارگاه های آموزشی سپری می شود مابقی از طریق کسب تجربه های زیستی و مطالعه بسیار حاصل می شود. به چیزی فراتر از یادگیری تکنیک ها نیاز است و این همان ویژگی خاصی است که کامبوزیا پرتوی به لطف سال ها قصه نویسی و پیوند عمیق با دنیای ادبیات از آن برخوردار بود. از همان سال های نخست دانشکده می دیدم که چقدر اهل مطالعه است و چطور ادبیات را می شناسد.به لطف تخیل قوی و قدرت خلاقیت عجیبی که از آن برخوردار بود نشان داد که داستان پرداز و قصه نویس بسیار خوبی است. برای شناخت بیشتر کامبوزیا باید به سراغ آثاری که از او به یادگار مانده رفت، نه تنها درباره این دوست قدیمی، درباره دیگر فعالان عرصه هنر هم اعتقادی جدی دارم؛ این که مخلوقات هنری هیچ هنرمندی جدا از خود واقعی اش نیست؛ مگر می شود در عرصه فرهنگ و هنر دست به کاری بزنید بی آنکه وجودتان در آن متجلی نشود؟ به سراغ هرکدام از فیلمنامه هایی که کامبوزیا نوشته یا فیلم هایی که ساخته بروید اغلب با فضایی گرم روبه رو می شوید، محال است آدم داستان هایی گرم بنویسد اما وجودش سرد باشد! درباره او هم  چنین بود، نویسنده و هنرمندی بسیار خونگرم و اجتماعی. روابط خوب و گسترده ای با دیگر فعالان عرصه فرهنگ داشت. خلق وخویی بسیار خوش و نگاهی نکته سنج داشت، بااین حال به گمانم بهترین تعبیر برای معرفی اش به جوان ترها این است که خیام وار می زیست و عمده توجهش به زندگی در زمان حال بود.

بزرگسالی پرتجربه با قلبی کودکانه

پس از ساخت فیلم «بازی بزرگان» در جشنواره ای بین المللی به همراه کامبوزیا پرتوی حضور داشتم.  در سخنرانی این مراسم گفت در کشورم آنقدر آزادی عمل برای انتخاب کار دارم که اگر تصمیم بگیرم فیلم پرفروش بسازم، می سازم و می شود «گلنار» و اگر تصمیم به ساخت فیلم جشنواره ای داشته باشم می شود همین فیلمی که به خاطرش در این جشنواره جایزه گرفتم. گپ و گفت کوتاهی که در این مراسم داشتیم مقدمه ای بود برای دوستی بیشتر که در نهایت به نگارش فیلمنامه «ایستگاه متروک» منتهی شد. طرح کامل فیلمنامه از طرف عباس کیارستمی بود و پیشنهاد همکاری با پرتوی را هم اول او مطرح کرد.  از فیلم «خانه دوست کجاست» و دو فیلم دیگری که در کوکر ساخت با پرتوی آشنا شده بود. کامبوزیا بچه همان منطقه بین رودبار و رشت بود. در یافتن لوکیشن و ارتباط با آدم های محلی به کیارستمی کمک زیادی کرده بود. تم «ایستگاه متروک» درباره رابطه کودکان روستایی و یک زن و شوهر شهری بود و کیارستمی معتقد بود، پرتوی این رابطه را خیلی خوب می شناسد. بواقع همین طور هم بود. او بزرگسالی پرتجربه بود با قلبی کودکانه در وجودش. ترکیب این دو منحصر به فردش می کرد. زندگی کودکانه اش در روستا به انضمام دانش و تجربیات متفاوت سینمایی اش از او مجموعه ای ساخته بود که می شد هم سادگی کودکانه و هم تجربه جهان بزرگسال را درک کرد.  با همین تجربه همکاری پی بردم که کامبوزیا یکی از استثنایی ترین فیلمنامه نویسان ایران است. همچنان که بهرام بیضایی و داریوش مهرجویی برای برخی از موضوعات یگانه و سرآمد هستند، پرتوی هم در شناخت عمیق عاطفی حسی و تجربی و ترکیب آن با ایده های نو بی‎همتا بود. او تنها فیلمنامه نویس ایرانی بود که با چند کمپانی خارجی همکاری کرد و ماحصل این همکاری در جشنواره ها هم حضور داشت.  باید به سینمای ایران تسلیت گفت که چنین کارگردان و فیلمنامه نویس تراز اولی را اینقدر زود از دست داده است. کامبوزیا پرتوی بی جایگزین و جای خالی او پر نشدنی است.

قلبی که با مهر و عشق تپید

هنرمندانی که خالص و بی ریا هستند و عاشقانه کار می کنند، همان اندازه که مهرشان زودتر به قلب آدم رسوخ می کند، سفرشان به دیار باقی، بیشتر حزن و افسوس به جای می گذارد؛ «کامبوزیا پرتوی» که یاد و نامش برای همیشه زنده خواهد بود، چنین بود. سال گذشته سومین دوره المپیاد فیلمسازی نوجوانان کشور در اصفهان برگزار شد، از پیشکسوتان سینمای کودک دعوت کردیم که به عنوان (منتور) مربی و استاد راهنما، در المپیاد شرکت کنند. پرتوی با قبول دعوت ما و حضورش در المپیاد، شور و شوقی به یاد ماندنی برای نوجوانان علاقه مند به فیلمسازی خلق کرد. یک هفته در نهایت حوصله با نوجوانان حرف زد، ایده هایشان را شنید و تجاربش را به آنها انتقال داد، هنر کامبوزیا پرتوی، نشاندن خنده بر لبان کودکان و نوجوانان این سرزمین بود…

شهریورماه امسال یک روز صبح که در مسیر دفتر کار بودم، کامبوزیای عزیز زنگ زد. تعجب کردم که چرا صبح اول وقت تماس گرفته، گفت: «دارم می رم آنژیوگرافی قلب و کاری نداشتم، فقط گفتم به تو اطلاع بدم.» دلم لرزید… بدون اینکه به خودش چیزی بگویم یکی از همکاران را فرستادم بیمارستان و از او خواستم که پیگیر کارهای درمانی آقای پرتوی باشد. بعد از آنژیو، با همسر هنرمند ایشان صحبت کردم و قرار شد برای مشورت پزشکی با آقای دکتر ماندگار هم دیداری داشته باشند. وقت را هماهنگ و تنظیم کردم و آقای پرتوی و همسرش با مدارک نزد او رفتند و دکتر، تشخیص پزشک معالج را مبنی بر عمل جراحی قلب تایید کرد و تنها نگرانی ایشان، ریسکی بود که برای به هوش آمدن بعداز عمل جراحی وجود داشت، سرانجام تصمیم گرفتند که اواخر آبان برای عمل باز به بیمارستان برود و…

در جمع بندی بزرگداشت های امسال جشنواره فیلم کودک، نام «کامبوزیا پرتوی» را مطرح کردم که مورد تاکید موافقت شورای برنامه ریزی هم قرار گرفت. به ایشان زنگ زدم و موضوع را مطرح کردم. تشکر کرد. بزرگداشت او، باشکوه، اول آبان برگزار شد. بعد از بزرگداشت، با وجود کسالتی که داشت، خیلی امیدوارانه با من صحبت کرد و ۱۰ روز بعد از بزرگداشت فیلمنامه ای با نام «آینده بچه ها» برایم فرستاد. گفت کاری کردید که بعداز عمل قلبم و بهبود، فیلم را بسازم! خوشحال بودم که سر ذوق آمده و اینقدر باانرژی و بی توجه به درد و رنجی که می کشد، برای ایستادن پشت دوربین انگیزه پیدا کرده… با «حبیب ایل بیگی» صحبت کردم فیلمنامه در شورای کودک بررسی بشود و کاری کنیم تا آقای پرتوی بعد از سپری کردن نقاهت فیلم جدیدش را بسازد، شرایط جسمی اش چندان مناسب نبود، اما ذهن و قلبش پر از شور و امید و زندگی بود…

نمی گویم او «اعتبار فیلمنامه نویسی سینمای ایران» بود، که بود. نمی گویم او سردمدار فیلم های «برای کودک» در سینمای ایران بود، که بود. نمی گویم باید قدر او را بیش تر از این می دانستند و می دانستیم؛ که جایگاهش حالا در نبودش بیش تر حس خواهد شد. اما درباره او باید این عبارت را بگویم: او «هنرمندی انسان» و انسانی عاشق بود. عاشق زندگی و سینما.

جای خالی او ابدی است

تلاش برای یافتن سوژه های تازه، جست وجوی قصه های مختلف و تجربه فضاهای متعدد از ویژگی های کاری کامبوزیا پرتوی در فیلمنامه نویسی بود. از همان زمان که «شیرک» را داریوش مهرجویی و «گروهبان» را مسعود کیمیایی از طرح ها و قصه های او ساختند، می شد نشانه های این ویژگی را در کارش دید. شاخصه هایی که رفته رفته پخته تر و حرفه ای تر هم شد. همکاری مشترک من با او در «برخورد» به سفارش یک تهیه کننده شکل گرفت. با کامبوزیا که صحبت کردم، گفت این فیلمنامه را برای فروش و جلب مخاطب نوشته است. از او اجازه خواستم فیلمنامه را بازنویسی کنم. با لطف پذیرفت. فیلمنامه تا ۷۰ درصد دوباره نویسی شد و برخورد او بسیار خوب و حرفه ای بود. بر اساس همین رفتار حرفه ای و با توجه به تعدد موضوع و حیطه های مختلف بتدریج به برجسته ترین فیلمنامه نویس سینمای ایران در بعد از انقلاب تبدیل شد. فیلمنامه های برجسته را با فیلمسازان کاربلد سینما کار کرد که می توان از  «دایره» جعفر پناهی، «من ترانه ۱۵ سال دارم» رسول صدرعاملی و «فراری» علیرضا داوودنژاد یاد کرد. جای کامبوزیا پرتوی براحتی پر نمی شود همان طور که جای علی حاتمی پر نشد و نخواهد شد. حاتمی هنرمندی استثنایی و ویژگی هایش منحصر به فرد بود و کامبوزیا پرتوی هم همین طور، ویژگی هایش خاص و مختص خودش بود. از صمیم قلب برای درگذشت چنین هنرمندانی متاثر هستیم. حیف که آنها را زود و این چنین پیاپی از دست می دهیم. من هنوز نوشته ام درباره زنده یاد چنگیز جلیلوند را که در یکی از نشریات منتشر شده نخوانده ام و امروز باید راجع به مرگ عزیز دیگری از سینما حرف بزنم. به جامعه هنری و فرهنگی ایران و به خانواده محترم کامبوزیا پرتوی تسلیت می گویم. به امید اینکه زودتر از گرفتاری کرونا خلاص شویم و این گونه شاهد مرگ عزیزان مان نباشیم.