پایگاه خبری تحلیلی سینماسینما

سینماسینما، ساسان گلفر:

«چندتا لایک خوردی؟ ۶۰۰ تا. چند نفر تو را واقعا قبول دارند؟ چند نفر راجع به کارت فکر می‌کنند؟» آن که درباره بودن یا نبودن در این گوشه از فضای مجازی، در اینستاگرام دل‌مشغولی‌‌های وجودی‌اش را بر زبان می‌آورد، رو به دوربین فیلم «اینستاگرامر» به خود چنین پاسخ می‌دهد: «اگر قرار باشه جایی موفقیت کسب کنم، آن‌جا اینستاگرام نیست. در دنیای واقعی می‌خواهم این کار را بکنم.» اتفاقا او دستی هم در هنر نمایش دارد و لابد یک بار هم که شده، توانسته است احساس زیستن روی صحنه «واقعی» را بچشد که چه تفاوتی با موفقیت‌های دنیای «مجازی» دارد و به همین خاطر است که تردیدهایش را در قالب خطابه‌ای «بودن یا نبودن»‌وار و البته در خور فضای مجازی بر زبان می‌آورد. آن‌چه می‌گوید، البته درباره موقعیت خودش و یک شبکه اجتماعی خاص است، اما عمومیت دارد و به ‌نظرم بسیار فراتر می‌رود و تقریبا همه را این‌جا دربر می‌گیرد، حتی آن‌هایی که مثل این نگارنده اینستاگرامر نیستند و در آن شبکه خاص حضور ندارند.

فیلم «اینستاگرامر» به کارگردانی سینا کیان‌پور از نوع مستندهای موسوم به «سینما حقیقت» یا تعاملی مشارکتی است، گرچه در مواردی به نوع مستند «فیلم پرتره» یا چهره‌نگاری نزدیک می‌شود و گاهی حتی به‌ خاطر ویژگی‌های ذاتی موضوعش به «داکیو سوپ» نیز پهلو می‌زند. بااین‌حال، وقتی به عمومیت قضیه و همه‌گیری آن در زندگی مردمی فکر می‌کنیم که زندگی‌‌شان از عرصه عمومی واقعی به فضای مجازی مهاجرت کرده و درون همان اسیر شده است، متوجه می‌شویم که «اینستاگرامر» را حتی می‌توانیم در رده مستندهای «مردم‌نگارانه» یا «انسان‌شناسانه» نیز جا دهیم و از این ‌لحاظ، از جنبه تنوع زیرژانرها، با مستند کم‌نظیری سروکار داریم.

در فیلم «اینستاگرامر» عده‌ای از چهره‌های شبکه اجتماعی اینستاگرام، در واقع افرادی که به ‌واسطه حضور پررنگ با عکس‌ها و فیلم‌ها و متن‌های کوتاه جذاب توانسته‌اند خود را مطرح کنند و تعداد فالوئر قابل توجهی دارند که باعث شده است در میان کاربران این شبکه وجهه‌ای «ستاره‌‌ای» پیدا کنند، جلوی دوربین می‌آیند و از مسائل مختلفی که طی سال‌ها در آن شبکه داشته‌اند و تجربیاتشان صحبت می‌کنند. علاوه بر گفت‌وگوهای رودررو و بی‌واسطه این افراد با دوربین، سکانس‌های متعددی نیز به فضای زندگی واقعی یا برنامه‌هایی که این افراد برای تهیه عکس و فیلم در پیش می‌گیرند، یا نشست‌ها و گردهمایی‌های خاص کاربران این شبکه اختصاص یافته و تصاویری از صفحات این شبکه به ‌تناسب موضوع به ‌عنوان نقطه‌گذاری و علایم سجاوندی تصویر فیلم مورد استفاده قرار گرفته است. در لحظه‌های آغاز فیلم‌های آرشیوی خبری یا تبلیغاتی می‌بینیم به‌ عنوان مروری کوتاه بر تاریخچه عکس فوری و پولاروید و احتمالا سرچشمه‌های سلفی و پیدایش تلفن همراه آیفون و فیس‌بوک و شبکه‌های اجتماعی و پس از آن، تعدادی از چهره‌های اصلی فیلم معرفی می‌شوند و بعد، وارد نوعی مقوله‌بندی نامحسوس می‌شویم.

 مستند ۸۰ دقیقه‌ای که سینا کیان‌پور علاوه بر تهیه‌کننده و کارگردان، تدوین‌گرش هم بوده، از موضوعی به موضوع دیگر جریان می‌‌یابد. یکی از شخصیت‌ها به دورانی اشاره می‌کند که نیاز چندانی به «رسانه رسمی» احساس نمی‌شود و هرکس می‌تواند خود «رسانه ایجاد کند». بحث «در دسترس بودن» چهره‌های مشهور که در عرصه عمومی واقعی دست‌نیافتنی به ‌نظر می‌رسیدند، به ‌عنوان «راز موفقیت اینستاگرام» مطرح می‌شود. با سبک زندگی خاص اهالی اینستاگرام آشنا می‌شویم که اگرچه شیوه زندگی و تفکرشان ممکن است یک دنیا متفاوت باشد، اما در این خرده‌فرهنگ مجازی به نقطه اشتراکی رسیده‌اند. به روش‌ها و ترفندهایی برمی‌خوریم که برای رسیدن به فالوئرهای بیشتر در پیش گرفته می‌شود، با هنجارها و معیارها و آیین‌های خاص این خرده‌فرهنگ آشنا می‌شویم و نقش پول و تجارت و فرصت‌های اقتصادی که زندگی در قالب این شبکه در اختیار اعضایش می‌گذارد و به اصطلاحات ویژه‌ای مانند «اینفلوئنسر» و «اینستامیت» پی می‌بریم و وارد زندگی شخصی و علایق و دغدغه‌ها، نگرانی‌ها، امیدها، موفقیت‌ها و سرخوردگی‌های هر کدام از شخصیت‌ها می‌شویم.

جذابیت‌های متعددی در فیلم وجود دارد که برای همراه نگه ‌داشتن و افزایش آگاهی و اطلاع مخاطبی که اصلا با این فضا آشنا نیست، مفید است، اما با وجود همه عناصر جذاب و پرداخت تمیز و شسته‌و‌رفته اثر، باز هم از میانه ضرباهنگ فیلم افت می‌کند و کمی کند می‌شود و حواس شش ‌دانگ مخاطب را از دست می‌دهد. تصویربرداری فیلم بسیار خوب و خوش‌آب‌ورنگ است، قاب‌بندی‌های دقیق، استفاده به‌جا از لنز مانند سکانس‌های اینستامیت ابتدایی با لنز تله و پس‌زمینه‌های محو یا مناظر چشم‌نواز خارج از شهر، کنتراست رنگی و انتخاب لباس شخصیت‌ها از نقاط قوت فیلم است و هم‌چنین حفظ تنوع سکانس‌ها در تدوین و برهم‌کنش صدا و تصویر و گذر روان از مقوله‌ای به مقوله دیگر و موسیقی متناسب و به اندازه نیز فضای جذابی فراهم آورده است. ای ‌کاش در کپشن‌های زیرنویس فیلم در لحظه‌های ابتدای آشنایی تماشاگر با فیلم دقت بیشتری می‌شد تا آن ‌همه غلط‌های املایی و خطا در شکل محاوره‌نویسی و به‌اصطلاح شکسته‌نویسی توی ذوق نمی‌زد. اتفاقا این مورد منفی دقیقا پیامد نابهنجاری موجود در شبکه‌های اجتماعی است که روزبه‌روز از معیارهای یک زبان موزون و معقول فاصله می‌گیرند و به‌ویژه در رسانه‌هایی همچون اینستاگرام، ادبیات و زبان نوشتاری را فدای تصویر می‌کنند.

اگرچه بیشتر شخصیت‌های «اینستاگرامر» متعلق به نسلی جدید – متولدان دهه ۱۳۷۰و به‌ویژه نیمه دوم آن – هستند و خرده‌فرهنگی خاص، فیلم هشداری برای همه سنین و تمام گروه‌های جامعه ما دارد که عرصه عمومی آن به‌شدت به محاق رفته است و فضای مجازی چنان جای زندگی واقعی را گرفته است که بسیاری به شخصیت‌های صرفا مجازی بدل شده‌اند. وجود شبکه‌های اجتماعی در چنین جامعه‌ای البته بیش از هر اجتماع دیگری ضروری به ‌نظر می‌رسد و اقتدار این موجودیت قدرتمند روزبه‌روز افزون‌تر هم می‌شود و در همه عرصه‌ها، از جمله در اقتصاد و فرهنگ نقش مهم‌تری می‌گیرد. از همین‌روست یکی از شخصیت‌های «اینستاگرامر» جمع‌بندی می‌کند: «اگر از من می‌پرسید این کسب‌وکار تا کی ادامه دارد، می‌گویم تا وقتی که سوشیال مدیا ادامه دارد.»

منبع: ماهنامه هنروتجربه