سینماسینما، احمد طالبینژاد- درباره آیینهای عاشورایی، فیلم و برنامه فراوان ساخته شده و اغلب هم در حد گزارشهایی از سر ذوقزدگی بودهاند… در میان آیینها و مراسم مربوط به واقعه کربلا، تعزیه به مثابه مردمیترین هنر این سرزمین، جایگاه ویژهای دارد.
و این نکتهای است که متاسفانه نخست بیگانگان کشف کردند و به ما یادآور شدند؛ کسانی همچون چلکفسکی استاد هنر دانشگاه نیویورک که سالهای متمادی روی این گونه نمایشی کار و پژوهش کرد. و پس از او کسانی مثل پیتر بروک کارگردان نامدار بریتانیایی و دیگران که ابعاد مختلف هنری و فرهنگی تعزیه را بازشناسایی کردند. تعزیه در اشکال گوناگون آن این واقعه تاریخی را که در سال ۶۱ هجری اتفاق افتاده، روایت میکند. درباره واقعه کربلا در کتاب «آثار الباقیه» ابوریحان بیرونی آمده است: «روز دهم محرم که به نام عاشورا معروف است، حسین ابن علی به شهادت رسید.
حسین و خانواده او در نهایت تشنگی به حمام خون درآمدند و سپس خیمهها به آتش کشیده شد و تنهایشان در زیر سم اسبان قرار گرفت. در تاریخ بشری، کسی شاهد اینگون قساوت نبوده است.» چنانکه از همین متن کوتاه نیز پیداست، واقعه کربلا از نظر درونمایه و ساختار تراژیکش، ظرفیت فوقالعادهای برای تبدیل شدن به نمایش دارد. فیلمهای متعددی از تعزیههای معروف در آرشیوها وجود دارد که اغلب خود نمایش را تصویر کردهاند. اما در فیلم «تمرین آخر» مراحل مختلف آمادهسازی یک تعزیه بزرگ – تعزیه حر ابن ریاحی که در حساسترین لحظهها به جای اجرای دستور فرماندهاش ابن سعد، توبه کرد و به لشکر امام پیوست و به شهادت رسید – را دستمایه قرار داده و کوشیده است مخاطبش را با مراحل مختلف اجرای این نمایش از ابتدا تا انتها آشنا کند.
درواقع او از ساختار سنتی تعزیه بهعنوان الگو در پرداخت فیلمش بهره گرفته است. میدانیم که تعزیه از نظر ساختار در سه شکل دستهبندی میشود که عبارتاند از: واقعه، پیشواقعه و گوشه. واقعه به تعزیههای اصلی اطلاق میشود که درباره واقعه کربلا و شهادت امام سوم شیعیان است. پیشواقعهها به دستهای از تعزیهها اطلاق میشود که به حوادث فرعی این واقعه میپردازند و از نظر داستانی مستقل نیستند. و دسته سوم گوشهها هستند که از نظر داستانی مستقل هستند و حتی گهگاه حالت مضحک یا کمیک هم پیدا میکنند. مثل تعزیههای به چاه انداختن حضرت یوسف و حتی تراژدی عاشقانه لیلی و مجنون که این نوع تعزیه در ماههایی جز محرم و صفر در گوشه و کنار ایران اجرا میشدهاند.
تقوایی طی این مستند بلند که نسخه ۱۰ دقیقهای آن در سال ۱۳۸۳ به سفارش یونسکو ساخته شده تا زمینه ثبت آن در فهرست میراث معنوی جهان فراهم شود، ابتدا از پیشواقعه استفاده میکند تا ضمن آن ما را با تعزیهخوانان قدیمی و جدید شهر باستانی زواره در نزدیکی اردستان آشنا کند. سپس با نحوه لباس پوشیدن و تزیین پیکر قهرمانان ماجرا و برخی حرکات نمایشی اینگونه نمایشی که بیشتر یادآور شیوه فاصلهگذاری منتسب به برشت در تئاتر مدرن است، آشنا میشویم. در صحنهای از فیلم یکی از تعزیهخوانان قدیمی شهر به نام میرزاهاشم فیاض، توضیح میدهد: «با رنگ لباسها شخصیتها را به مردم معرفی میکنیم. سبز نشانه اولیا، قرمز لباس شمر (اشقیا)، زرد لباس حر و سفید را همه میپوشند، چون بهترین رنگ است.» و درنهایت شاهد اجرای اصلی تعزیه هستیم که در حضور مردم و در یکی از تکیههای قدیمی زواره اجرا میشود و از نظر اجرا، آنقدر تاثیرگذار است که هر بینندهای را حتی آنان که اصل واقعه را هم برنمیتابند، دچار حزن و اندوه میکند. بهویژه صحنه جدا شدن فرزند نوجوان حر از او که اجرایی بهشدت تکاندهنده دارد و تقوایی نیز بهخوبی توانسته است این لحظه غمانگیز را ثبت و ضبط کند.
استفاده از معماری قدیمی شهر، بهویژه بازار زواره که فصل مهمی از تعزیه در آن اتفاق میافتد و بهرهگیری از نسخههای قدیمی تعزیه حر که در برخی لحظات از نظر دراماتورژی بسیار قوی پرداخته شده، ازجمله ویژگیهای این فیلم /نمایش است. نکته دیگری که تقوایی توانسته به صورت کنایی در این فیلم به آن اشاره کند، ریشههای باستانی و اساطیری تعزیه است که در برخی لحظات فیلم ازجمله مجهز شدن شخصیت حر به لباس و ابزار نبرد و توضیح راوی، متجلی میشود.
ماهنامه هنر و تجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- فرهنگ رکن زندگی، حیات و هویت یک ملت است/ «ناخداخورشید»؛ معرفی خردمندانهای از سینمای ایران
- نمایش نسخه اصلاح و مرمت شده «ناخدا خورشید» ناصر تقوایی در موزه سینما
- نمایش فیلمی تاریخی از ناصر تقوایی در موزه سینما
- «کوچک جنگلی» ناصر تقوایی منتشر شد
- انتشار نسخه ویژه نابینایان «ناخدا خورشید» با صدای حسین پاکدل + تیزر
- شبی در کافه گاراگین/ نگاهی به داستان کوتاه «بین دو دور» نوشته ناصر تقوایی
- نمایش ۱۰ فیلم مرمت شده از گنجینه سینمای ایران در چهلمین جشنواره فیلم فجر
- روایت دیدار با اعضای «سینمای آزاد اصفهان»/ شیداهایی که حالا حوصلهشان ابریشده
- روایت و نقد «آرامش در حضور دیگران» در بیست و هشتمین قسمت پادکست «سینما، خاطره»
- سعید راد در گفتگو با موزه سینما: تقوایی گفت یا صادق کرده را تو بازی میکنی یا در آن دفتر فیلم نمیسازم
- روایت و نقد «صادق کرده» در بیست و چهارمین قسمت پادکست «سینما، خاطره» + تیزر
- بیبدیل
- رضا کیانیان: حاتمیکیا برای «آژانس شیشهای» در ابتدا من را نپذیرفت میگفت فیلسوف هستم
- نقد مشروح سعید عقیقی بر یک کتاب/ چگونه تئوریها را «زرد» کنیم؟
- برترینهای سینمای ایران در صد سال اخیر به انتخاب نویسندگان سینماسینما/ بخش نهم
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- احیای ناپلئون در کن/ نخستین نمایش جهانی نسخه ترمیمشده «ناپلئون به روایت ابل گانس» در جشنواره
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
آخرین ها
- جایزه جشنواره ایتالیایی برای «در سایه سرو»
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد
- صدور پروانه ساخت غیرسینمایی برای ۴ فیلم کوتاه داستانی