سینماسینما، علیرضا نراقی:
تاریخ هنر ایران، انسان غریب و تنها کم نداشته، اما در این میان سهراب شهیدثالث می تواند نمونه ای ویژه و رادیکال از آن چیزی باشد که«جداافتادگی»۱ نامیده می شود؛ یک شخصیت منزوی که با جامعه ایران و سازوکارهای حاکم بر زندگی روزانه و اجتماعی در آن نمی تواند کنار بیاید. تمایز شهیدثالث با زمینه ای که می خواست در آن فیلم بسازد، چنان برجسته بود که اساسا خود این تمایز تبدیل به تصویر اصلی شهیدثالث در میان چنین جامعه ای شده است.
از این نظر مستند «سفر سهراب»، ساخته امید عبدالهی، با دست گذاشتن بر این عنصر، اصلی ترین نکته در زندگی شهیدثالث را در مستند خود تا حدود زیادی برجسته کرده است. مستندی که دقیقا نکته جذاب و تکان دهنده اش، شخصیت دورافتاده شهیدثالث است و بس. هر جا که این زندگی غریب و دشوار جایش را به برجسته کردن فرم بیانی مستند یا تحلیل بیش از اندازه و منتقدانه سینما و فیلم های شهیدثالث می دهد، فیلم افت می کند و از جذاب ترین نکته موضوعش دور می شود.
این ایده که فیلمساز از موزه سینما آغاز می کند و گویی روند تاریخ سینمای ایران را به سرعت پشت سر می گذارد تا با وقفه فیگوری مثل شهیدثالث جایگاه او را در سینما برجسته کند، ایده جالبی بوده است که درنهایت آدرسش نه در سینما و ساختار سینمایی آثار شهیدثالث، بلکه اتفاقا در کاراکتر حساس، منزوی و ملانکولیک۲ او ریشه دارد. این خود شهیدثالث به مثابه یک انسان با همه ساحات احساسی و فکری و اعتقادی اش است که بهتر از هر چیز دیگری تمایز او را نمایش می دهد. نکته اینجاست که شهیدثالث به میانجی خود، آثارش را توضیح می دهد و آثارش راهنمای خوبی برای رسیدن به شخصیت خود او به عنوان صاحب اثر هستند. حال هر چقدر که بخواهیم به تئوری مرگ مولف و عدم مداخله هنرمند در اثر، پس از خلق اثر معتقد باشیم، شهیدثالث ازجمله نمونه های بی شمار تاریخ هنر است که این تئوری را نقض می کند. اینجا هنرمند به شکلی رادیکال و توافق ناپذیر در اثر حضور دارد و به شکلی نمادین شکافی را که در زمانه اش و در زندگی میانمایه بورژوازی جهان سومی میان ساحت فردی (روانی) و اجتماعی (شغلی و ارتباطی) کشیده می شود، زیر سوال می برد و جز خود چیز دیگری نمی تواند باشد. این یکپارچگی همان عنصری است که شهیدثالث را از جریان فیلمسازی در ایران دور می کند. دلیلش ساده است؛ شهیدثالث از یک سو مناسبات، روابط و سیاه بازی های عرصه فیلمسازی و هنر ایران را نمی توانست بیاموزد و از سوی دیگر، نمی توانست رابطه خود را با حاکمیتی که داشت با فرهنگ و هنر تزیینی و عاریتی برخورد می کرد تا بر واقعیت عقب ماندگی سرپوش گذارد، تنظیم کند. به طور کلی به نظر می رسد شهیدثالث یکی از آن سلسله هنرمندان اصیل ایرانی است که همچون امثال صادق هدایت و حسن مقدم۳ و… چاره ای جز مرگ یا فرار از جامعه خود برای زنده ماندن – حال کمی بیشتر- نداشتند.
شهیدثالث اول به دلیل درون گرایی و بساطت رفتاری، دوم به دلیل صراحت و صداقتی به دور از بیانگری که اساسا در جامعه ایرانی سخت فهم می شود، سوم به دلیل نوع افکار و عقاید متمایزش درباره مسائل اجتماعی و سیاسی و چهارم به دلیل معرفتی شخصی که در بازنمایی واقعیت به دست آورده بود – که همخوان و همگام ذهنیت او و واقعیت جامعه و جهانش باشد- مرحله به مرحله از جامعه خود دور افتاد. اما نکته در این است که دقیقا همین موقعیت دور ماندن و غربت، او را بدل به تصویرگری صادق و صریح از واقعیت کرد.
مستند «سفر سهراب» این چهار ساحت اصلی زندگی شهیدثالث را به خوبی نشان می دهد. فیلم درنهایت شناختی نسبتا روشن از زندگی سهراب در ایران و دلایل ترک ایران می دهد. فیلم همچنین تلاش می کند با کنار هم گذاشتن سینمای شهیدثالث، هر چند با نگرشی به شدت تفسیری، و سخنان و شکل زندگی او به تماشاگر کمک کند تا بتواند تصویری منسجم از فیلم های ایرانی شهیدثالث و نسبت آن با خود فیلمساز پیدا کند. انتخاب شکل نامه نگاری که گویی امید عبدالهی دارد نامه ای به شهیدثالث می نویسد و مدام او را مخاطب قرار می دهد، البته تمهیدی کلیشه ای و بارها امتحان شده است و شاید نیازی به این تکنیک تکراری برای ادای دین کردن به شهیدثالث نبود، چراکه این ادای دین و ارتباط شخصی سازنده مستند با موضوعش به طرق مختلف در فیلم فهم می شود. شاید اینجا گفتاری تحقیقی تر در کنار بیان شخصی فیلمساز می توانست ابعاد و زوایای مختلف و قابل اعتناتری از زندگی و زمانه شهیدثالث نمایش دهد. همچنان به نظر می رسد با وجود تلاش امید عبدالهی و یکی دو فیلمساز دیگری که درباره شهیدثالث فیلم ساخته اند، جای مستندی تحلیلی-تحقیقی که از زاویه عمیق تر و جامع تری به آنچه بر شهیدثالث به عنوان فرد و یک فیگور هنری گذشته است، خالی است.
Detachment-1
Melancholic-2 به طور کلی به حالت مالیخولیایی، سودایی و افسرده جانی گفته می شود.
۳-حسن مقدم (۱۲۷۷-۱۳۰۴) نمایشنامه نویس، روزنامه نگار و داستان نویس ایرانی که نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» مشهورترین نوشته اوست. مقدم بر اثر بیماری سل در سوییس درگذشت.
منبع: ماهنامه هنرو تجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- سهراب شهید ثالث، فیلمسازی آوانگارد با دیدگاهی فراتر از رئالیسم
- مهدی شامحمدی: اکران آنلاین تاثیری بر تعداد مخاطبان مستند نداشت/ مستند اجتماعی همیشه پر مخاطب است
- بازخوانی یک قتل از پیش طراحی شده/ نگاهی به مستند «ترور سرچشمه»
- گفت آن گلیم خویش بدر میبرد ز موج/ وین جهد میکند که بگیرد غریق را/ نگاهی به مستند «صبیه»
- آبشخورِ آهوانِ تشنه!/ نگاهی به مستند «مُغیسُف»
- نمایش ۶ فیلم مستند ایرانی در برنامه انجمن آسیایی نیویورک
- نگاهی به مستند «زیر این چتر باران میبارد»/ چیزی خزنده و مرموز راه پیدا کرده به دفتر مدیری مسئول
- «کاغذپارهها» از اول بهمن اکران عمومی میشود
- خبرهای تازه از «اکران حقیقت»/ نمایش چهار مستند در بهمن ماه
- صنوبرهایِ شیرین، در همنوازیِ عشق
- مستندهای بخش مسابقه اصلی «ایدفا» معرفی شد
- شهرت یا آرامش / مستند «مزرعه کلارکسون»؛ پیچوخمهای مزرعهداری
- یک هشدار زیبا / مستند «سالی که جهان تغییر کرد»؛ حال خوش طبیعت وقتی انسان در قرنطینه بود
- قدیمیترین تصاویر عزاداریها و مجالس آذری زبانها در مستند «صادق الوعد»
- نه فرشتهام، نه شیطان
نظر شما
پربازدیدترین ها
- با حضور ۵۰۰ هزار تماشاگر در پنج هفته اتفاق افتاد/ استقبال غیرمنتظره فرانسویها از «دانه انجیر معابد»
- چند کلمه دربارهی فساد و فحشا و ابتذال و «کیک محبوب من»
- «آنها مرا دوست داشتند»؛ گوشهنشینانِ فراموش شده!
- نگاهی به فیلم «کیک محبوب من»/ عشق را در پستوی خانه نهان باید کرد
- اعضای شورای پروانه فیلمسازی سینمایی معرفی شدند
آخرین ها
- «دانه انجیر معابد» در میان نامزدهای جایزه بهترین فیلم اروپا
- نشست خبری اپرای عروسکی مولوی / گزارش تصویری
- جشنواره فرانسوی به «کشیم عاشق» جایزه داد
- رایان رینولدز و هیو جکمن در یک فیلم غیرمارولی همراه میشوند
- درباره نمایش و اجرای متفاوت «قلاده ای برای یک سگ مرده»
- موسیقی نمایش آوای پارسی / گزارش تصویری
- اکران مردمی فیلم شبگرد / گزارش تصویری
- «آنها مرا دوست داشتند»؛ گوشهنشینانِ فراموش شده!
- بدون حضور جانی دپ؛ دو فیلم جدید از «دزدان دریایی کاراییب» سال آینده تولید میشود
- چند کلمه دربارهی فساد و فحشا و ابتذال و «کیک محبوب من»
- معرفی داوران و آثار راهیافته بخش «هنرهای نمایشی» جشنواره چندرسانهای میراثفرهنگی/ اعلام برنامه بخش بینالملل
- نمایش «آخرین کوسه نهنگ» در جشنواره اسپانیایی
- جایزه طلای جشنواره ژاپنی به «زمین بازی» رسید
- برگزاری نخستین بوتکمپ مدیریت محصول آکادمی همراه اول
- درباره «بازنده» / لبه تاریکی
- نقدی به مدل فیلمسازی در ایران/ سینما بدون ساختار مشخص و قوانین دقیق
- «قهوه پدری» مهران مدیری از در شبکه نمایش خانگی
- «تَرَک عمیق» دو جایزه جشنواره بارسلون را گرفت
- گزارشی از گیشه سینماها؛ «زودپز» صدرنشین فروش فیلمهای هفته گذشته
- ۲ فیلم جدید در راه اکران سینماها
- پیوستن رضا بابک و شیرین اسماعیلی به «با خشم به گذشته نگاه کن»
- با یک کمپین کوچک برای فیلم ایستوود؛ کمپانی برادران وارنر «هیئت منصفه شماره۲» را وارد اسکار میکند
- پیمان معادی بازیگر فیلم جنایی هالیوودی شد
- «نادره رضایی» معاون هنری وزیر ارشاد شد
- اعضای شورای پروانه فیلمسازی سینمایی معرفی شدند
- از ۱۶ آبان؛ «خورشید آن ماه» ساخته ستاره اسکندری آنلاین اکران میشود
- حضور همراه اول در نمایشگاه کیشاینوکس با هدف گسترش فرصتهای جدید سرمایهگذاری
- ادعای سازندگان پربازدیدترین سریال تاریخ نتفلیکس؛ چالشهای فصل دوم «بازی مرکب» جذابتر است
- تهیهکننده سینما مطرح کرد: کوچ سینماگران حرفهای به پلتفرمها و فیلمهایی که تعطیل میشوند
- «فصل فرار اسبها» آماده نمایش شد