سینماسینما، علیرضا نراقی:
تاریخ هنر ایران، انسان غریب و تنها کم نداشته، اما در این میان سهراب شهیدثالث می تواند نمونه ای ویژه و رادیکال از آن چیزی باشد که«جداافتادگی»۱ نامیده می شود؛ یک شخصیت منزوی که با جامعه ایران و سازوکارهای حاکم بر زندگی روزانه و اجتماعی در آن نمی تواند کنار بیاید. تمایز شهیدثالث با زمینه ای که می خواست در آن فیلم بسازد، چنان برجسته بود که اساسا خود این تمایز تبدیل به تصویر اصلی شهیدثالث در میان چنین جامعه ای شده است.
از این نظر مستند «سفر سهراب»، ساخته امید عبدالهی، با دست گذاشتن بر این عنصر، اصلی ترین نکته در زندگی شهیدثالث را در مستند خود تا حدود زیادی برجسته کرده است. مستندی که دقیقا نکته جذاب و تکان دهنده اش، شخصیت دورافتاده شهیدثالث است و بس. هر جا که این زندگی غریب و دشوار جایش را به برجسته کردن فرم بیانی مستند یا تحلیل بیش از اندازه و منتقدانه سینما و فیلم های شهیدثالث می دهد، فیلم افت می کند و از جذاب ترین نکته موضوعش دور می شود.
این ایده که فیلمساز از موزه سینما آغاز می کند و گویی روند تاریخ سینمای ایران را به سرعت پشت سر می گذارد تا با وقفه فیگوری مثل شهیدثالث جایگاه او را در سینما برجسته کند، ایده جالبی بوده است که درنهایت آدرسش نه در سینما و ساختار سینمایی آثار شهیدثالث، بلکه اتفاقا در کاراکتر حساس، منزوی و ملانکولیک۲ او ریشه دارد. این خود شهیدثالث به مثابه یک انسان با همه ساحات احساسی و فکری و اعتقادی اش است که بهتر از هر چیز دیگری تمایز او را نمایش می دهد. نکته اینجاست که شهیدثالث به میانجی خود، آثارش را توضیح می دهد و آثارش راهنمای خوبی برای رسیدن به شخصیت خود او به عنوان صاحب اثر هستند. حال هر چقدر که بخواهیم به تئوری مرگ مولف و عدم مداخله هنرمند در اثر، پس از خلق اثر معتقد باشیم، شهیدثالث ازجمله نمونه های بی شمار تاریخ هنر است که این تئوری را نقض می کند. اینجا هنرمند به شکلی رادیکال و توافق ناپذیر در اثر حضور دارد و به شکلی نمادین شکافی را که در زمانه اش و در زندگی میانمایه بورژوازی جهان سومی میان ساحت فردی (روانی) و اجتماعی (شغلی و ارتباطی) کشیده می شود، زیر سوال می برد و جز خود چیز دیگری نمی تواند باشد. این یکپارچگی همان عنصری است که شهیدثالث را از جریان فیلمسازی در ایران دور می کند. دلیلش ساده است؛ شهیدثالث از یک سو مناسبات، روابط و سیاه بازی های عرصه فیلمسازی و هنر ایران را نمی توانست بیاموزد و از سوی دیگر، نمی توانست رابطه خود را با حاکمیتی که داشت با فرهنگ و هنر تزیینی و عاریتی برخورد می کرد تا بر واقعیت عقب ماندگی سرپوش گذارد، تنظیم کند. به طور کلی به نظر می رسد شهیدثالث یکی از آن سلسله هنرمندان اصیل ایرانی است که همچون امثال صادق هدایت و حسن مقدم۳ و… چاره ای جز مرگ یا فرار از جامعه خود برای زنده ماندن – حال کمی بیشتر- نداشتند.
شهیدثالث اول به دلیل درون گرایی و بساطت رفتاری، دوم به دلیل صراحت و صداقتی به دور از بیانگری که اساسا در جامعه ایرانی سخت فهم می شود، سوم به دلیل نوع افکار و عقاید متمایزش درباره مسائل اجتماعی و سیاسی و چهارم به دلیل معرفتی شخصی که در بازنمایی واقعیت به دست آورده بود – که همخوان و همگام ذهنیت او و واقعیت جامعه و جهانش باشد- مرحله به مرحله از جامعه خود دور افتاد. اما نکته در این است که دقیقا همین موقعیت دور ماندن و غربت، او را بدل به تصویرگری صادق و صریح از واقعیت کرد.
مستند «سفر سهراب» این چهار ساحت اصلی زندگی شهیدثالث را به خوبی نشان می دهد. فیلم درنهایت شناختی نسبتا روشن از زندگی سهراب در ایران و دلایل ترک ایران می دهد. فیلم همچنین تلاش می کند با کنار هم گذاشتن سینمای شهیدثالث، هر چند با نگرشی به شدت تفسیری، و سخنان و شکل زندگی او به تماشاگر کمک کند تا بتواند تصویری منسجم از فیلم های ایرانی شهیدثالث و نسبت آن با خود فیلمساز پیدا کند. انتخاب شکل نامه نگاری که گویی امید عبدالهی دارد نامه ای به شهیدثالث می نویسد و مدام او را مخاطب قرار می دهد، البته تمهیدی کلیشه ای و بارها امتحان شده است و شاید نیازی به این تکنیک تکراری برای ادای دین کردن به شهیدثالث نبود، چراکه این ادای دین و ارتباط شخصی سازنده مستند با موضوعش به طرق مختلف در فیلم فهم می شود. شاید اینجا گفتاری تحقیقی تر در کنار بیان شخصی فیلمساز می توانست ابعاد و زوایای مختلف و قابل اعتناتری از زندگی و زمانه شهیدثالث نمایش دهد. همچنان به نظر می رسد با وجود تلاش امید عبدالهی و یکی دو فیلمساز دیگری که درباره شهیدثالث فیلم ساخته اند، جای مستندی تحلیلی-تحقیقی که از زاویه عمیق تر و جامع تری به آنچه بر شهیدثالث به عنوان فرد و یک فیگور هنری گذشته است، خالی است.
Detachment-1
Melancholic-2 به طور کلی به حالت مالیخولیایی، سودایی و افسرده جانی گفته می شود.
۳-حسن مقدم (۱۲۷۷-۱۳۰۴) نمایشنامه نویس، روزنامه نگار و داستان نویس ایرانی که نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» مشهورترین نوشته اوست. مقدم بر اثر بیماری سل در سوییس درگذشت.
منبع: ماهنامه هنرو تجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- مهدی شامحمدی: اکران آنلاین تاثیری بر تعداد مخاطبان مستند نداشت/ مستند اجتماعی همیشه پر مخاطب است
- بازخوانی یک قتل از پیش طراحی شده/ نگاهی به مستند «ترور سرچشمه»
- گفت آن گلیم خویش بدر میبرد ز موج/ وین جهد میکند که بگیرد غریق را/ نگاهی به مستند «صبیه»
- آبشخورِ آهوانِ تشنه!/ نگاهی به مستند «مُغیسُف»
- نمایش ۶ فیلم مستند ایرانی در برنامه انجمن آسیایی نیویورک
- نگاهی به مستند «زیر این چتر باران میبارد»/ چیزی خزنده و مرموز راه پیدا کرده به دفتر مدیری مسئول
- «کاغذپارهها» از اول بهمن اکران عمومی میشود
- خبرهای تازه از «اکران حقیقت»/ نمایش چهار مستند در بهمن ماه
- صنوبرهایِ شیرین، در همنوازیِ عشق
- مستندهای بخش مسابقه اصلی «ایدفا» معرفی شد
- شهرت یا آرامش / مستند «مزرعه کلارکسون»؛ پیچوخمهای مزرعهداری
- یک هشدار زیبا / مستند «سالی که جهان تغییر کرد»؛ حال خوش طبیعت وقتی انسان در قرنطینه بود
- قدیمیترین تصاویر عزاداریها و مجالس آذری زبانها در مستند «صادق الوعد»
- نه فرشتهام، نه شیطان
- مردی که نمیخندید ولی میخنداند! / «باستر بزرگ»؛ مستندی درباره مرد صورت سنگی
نظر شما
پربازدیدترین ها
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
آخرین ها
- خانواده قاتل از «بیبدن» شکایت میکنند؟
- فوت کارگردان فرانسوی برنده نخل طلا و سزار/ لوران کانته درگذشت
- نسخهی آزادیِ لانتیموس/ نگاهی به فیلم «بیچارگان»
- نکوداشت اکبر زنجانپور در نوزدهمین «شب کارگردان»
- حضور همراه اول در بزرگترین نمایشگاه فناوری ترکیه
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد