سینماسینما، سامی گنوبا- «موج نو میراث وزینی است…» اکنون۵۰ سال از حضور موج نو می گذرد و این چنین جایگاه فرانسه در مقبره خدایان سینمای مدرن تحکیم و استوار شده است. به این بهانه، نشریه سینما سکانس شماره ۲۶۴ گفت و گویی با آقای میشل ماری، استاد و تاریخ شناس سینما برای بررسی این موضوع انجام داده است. باستان شناسی تاریخچه کوتاهی از سینما!
موج نو برای شما که از همین نسل هستید، بیانگر (ارائه کننده) چه چیزی است؟
به هرحال من چند سال از گدار، تروفو و شابرول کوچکترم. در یک تراز احساسی، موج نو شوک عجیب و فوق العاده ای بود. برای من، به خصوص با فیلم های گدار معنا پیدا می کند. دیدگاهم به وضوح این است که او مهمترین و رادیکال ترین شان است. هر چند نمیتوان کسانی مانند ریوت را دست کم گرفت، آن هم با «عشق دیوانه». من گدار را با «زیستن زندگی» اش، سال ۶۲، کشف کردم، ۱۷ سالم بود. «از نفس افتاده» را دو یا سه سال بعد از اکرانش دیدم. ولی خب، قبل از ظهور موج نو هم به فیلم و سینما علاقه داشتم. سالهای ۵۰ عضو سینما کلوب های محله مان بودم و فیلم های آنتونیونی و برگمان را می دیدم. و البته فیلم های آیزنشتاین مثل «رزمناو پوتمکین» و کلاسیک های دیگر صامت را هم نگاه می کردم. همان زمان نشریه های سینمایی مثل سینما ۶۰ را هم می خواندم، ولی از نشریه دفترها خوشم نمی آمد. به نظرم قابل فهم نبود.
حالا؟! خب امروز در این باره چه فکر می کنید؟
چیزی که از همه بیشتر متاثرم می کند، این است که همیشه از حول و حوش فیلم ها صحبت می کنند و هیچ وقت مستقیم به آنها نمی پردازند. پررنگ ترین دوره دفترها زمانی بود که ساختارگرا بودند، بین سالهای ۶۳ تا ۶۹٫ متون فوق العاده ای چاپ می کردند.
به نظر شما لحظه سرنوشت ساز در ظهور موج نو چه زمانی بود؟
سال ۵۹٫ مثل همیشه نتیجه جریان های تاریخی تلاقی اتفاقاتی است که در یک زمان به هم می رسند. دو فیلم «سرژ زیبا» و «پسرعموها» شابرول پشت سر هم در فوریه و مارس اکران شده و جشنواره کن با معرفی فیلم های «۴۰۰ ضربه» و «هیروشیما عشق من» آغاز به کار کرد. سپس بین سالهای ۵۹ و ۶۰ با حضور «از نفس افتاده» همه چیز زیر و رو شد… در همان زمان کمپین مطبوعاتی فوق العاده ای وجود داشت، به خصوص در هنرها، هفته نامه فرهنگی که تیراژش بیش از ۱۰۰۰۰۰ نسخه بود. دفترها در آن زمان، هنوز هم به حاشیه ها توجه می کرد. در مورد شعار موج نو، اینطور بود که دو سال پیش از آن با قلم فرانسوآز ژیرو، در نشریه اکسپرس به دنبال یک تحقیق جامعه شناختی به وجود آمد. بعدتر این کلمه را در هنر سینما به کار بردند.
حالا که امسال ۵۰ سالگی این جنبش جشن گرفته می شود، حق داریم از خودمان بپرسیم چه چیزی آن را هنوز اینقدر معتبر و برتر نگه داشته است؟ تاثیراتش را کجا می بینید؟
مانند تمام جنبش های دیگر، به عنوان مثال، سورئالیسم یا نئورئالیسم ایتالیایی، آنها هم ارجاعاتی غیرقابل گذشتن هستند. برای من، سینمای لوران کانته مستقیما برگرفته از رویکرد زیباشناختی است که توسط موج نو به عرصه آمد. شاید بتوانیم سینمای اتوبیوگرافی، سینمای اوستاش، گرل یا دسپلشین را نیز به آن اضافه کنیم. تمام اینها توسط موج نو شکل گرفت… همزمان میتوان موج نو را به عنوان الگوی (کمی بیش از حد) قدرتمندی درک کرد که میخکوب کننده است. چراکه برای ساخت یک فیلم شخصی (پرسونال)، باید خود را نشان داده و اجداد (گذشتگان) را از بین برد. این کم و بیش اساس و بنیان تمام جنبش های هنری است!
موج نو چگونه نظم سینمای فرانسه را به هم ریخت؟
سیستم تولید را کاملا زیرورو کرد. عملکرد مرکز ملی سینما و حتی همین مرکز در جشنواره کن را بسیار تحت تاثیر قرار داد. مبارزه و موقعیت های سیاسی موج نو تاثیر چشمگیری در روش کار سینمای فرانسه در مورد سرمایه گذاری فیلم ها یا مثلا قوانین مربوط به تولیدکننده داشتند. پیشرفت درآمدها، کمک به آفرینش و خلق، تشویق کیفیت برتر… همه اینها برآمده از سالهای ۵۰ است، و از نزاعی که توسط انتقادات دفترها هدایت می شد. موج نو میراث بسیار وزینی است. گدار، شابرول، رومر، ریوت، با وجود ۸۰ سال سن، به فیلمسازی و مشغولیت سینمایی ادامه می دهند… در سینمای فرانسه قطعا مشکل جایگاه وجود دارد. از یک طرف، با مسن ها یا پیرهای نسل سالهای ۸۰ مانند تچینه و غیره طرف هستید. و از طرف دیگر، تمام سینماگران دیگری را دارید که هر ۱۰ سال سر می رسند.
فکر می کنید از اهمیت موردی مانند آنیس واردا، در قلب موج، کاسته شده است؟
خیر. او جایگاه بسیار مهمی در این جنبش دارد. به هرحال او تنها زن این موج بود. او هم چنین برآمده از دایره دوست داران فیلم و سینما، عکاسی و تاریخ هنر نبود. کمی در حاشیه بود. مجبور بود بسیاری از مشکلات تولید را به عهده بگیرد. حتی با اینکه حرفه اش را با یک شکست آغاز کرد، فیلم «قله کوتاه» که برای پخش آن بسیار به مشکل خورد، ولی «کلئو از ۵ تا ۷»خوب جواب داد. بعد از آن، «مخلوقات» که آن هم اقبال چندانی نداشت. حرفه ای پر از بالا و پایین.
اگر می بایست فهرستی از تاثیرات خوب موج نو و آن هایی که چندان قابل عرض نیستند، تهیه می کردید، به چه موضوعاتی می پرداختید؟
از نظر من موج نو اجازه ظهور فیلم های کاملا مبتکرانه ای را داد که هیچ شباهتی به سینمای سالهای ۵۰ نداشت. مثلا به مفهوم یا ایده نوشتن فیلمنامه فکر می کنم که قبلا بسیار قالب بندی شده بود. تولیدکنندگان آن زمان فقط به فیلمنامه هایی اطمینان داشتند که برگرفته از رمان ها یا اقتباس های ادبی بودند. موج نو، به خصوص تروفو و گدار، با خلق سینمای اول شخص، میراثی برگرفته از تئوری دوربین-قلم که توسط الکساندر استروک طراحی شده بود، تمام اینها را در هم شکستند. سینماگر کاملا آزاد بود تا از خودش در مقام اول شخص صحبت کند و از دل مشغولی موفقیت عمومی رهایی یابد. پیش از آنها، فیلم هایی بسیار پرخرج با حضور ستاره های مطرح تولید می شد که تاثیر زیادی روی بودجه شان داشت. بنابراین به صورت اتوماتیک برای پرداخت های گرانشان باید میلیون ها دلار هزینه می کردند. در عوض، سینماگران موج نو، فیلم هایشان را با بودجه ای ۱۰ برابر پایین تر می ساختند. نتیجه آن این است که ناگهان تنوع زیادی در تولید به وجود می آید. اشکال در تامین مالی این بود که مرکز ملی سینما کمک هایش را متوجه تولید فیلمنامه می کرد. درنتیجه فقط فیلمنامه نویس بود که مورد پرسش و توجه قرار می گرفت. موج نو فیلمنامه نویس را کنار گذاشت و به نوعی کارگردان را تبدیل به مولف فیلمنامه خود کرد. در برخی موارد، فوق العاده بود، ولی موارد دیگری هم وجود داشت که متاسفانه کارگردان ها با این که در شغل خودشان درخشان بودند، اما در مقام فیلمنامه نویس کارکرد بی کیفیتی داشتند… موج نو این کار را که کارگردان ها فیلمنامه نویس فیلم های خودشان باشند، عمومیت بخشید. چنین ارتباطی به نظر من می تواند خطرناک باشد.
وقتی رومر می گوید برخلاف نئورئالیسم، موج نو فراهم آورنده هیچ فلسفه یا زیبایی شناسی نبوده است، باید حرفش را باور کرد؟
خیر. رومر زیاده گویی می کند. این حرف کاملا اشتباه است. باور من این است که موج نو نظم زیبایی شناختی و فلسفه (آن) زمان را متحول کرد. به عنوان مثال، شگردی اساسی که موج نو به همراه آورد- البته نه فقط این- به کارگیری صدای مستقیم و بی واسطه است… فکر می کنم سینماگری که بیشتر از همه چگونگی درک فیلم ها را تغییر داد، ژان روش است. چه از طریق شیوه ساخت و بداهه سازی فیلم هایش، یا استفاده از آماتورها، تاثیر بنیادینی روی این سینماگران داشت. به عنوان مثال، «مجازات»، تا حدودی فیلم «پرتوی سبز» رومر را قالب بندی کرد، فیلمی که ۲۰ سال بعد ساخته شده بود…
از طرف دیگر، شما کسی مانند گدار را دارید. او اذعان دارد که جنبش خودش را توسط ارتباطی نو از خیال به واقعیت تعریف کرد و هم چنین توسط نوستالژی نسبت به سینمایی که در زمانی که آنها فیلم های خودشان را می ساختند، دیگر وجود نداشت.
حقیقت این است. سینمای گمشده، سینمای کلاسیک است. چراکه موج نو در همان زمانی ظهور می کند که سیستم هالیوود در رقابت با تلویزیون فروریخته است. کمپانی های بزرگ مانند فاکس با شکست «کلئوپاترا» متوجه بحرانی جدی می شوند. همچنین پایان کار کارگردانان بزرگی مانند هاکس یا فورد فرا رسیده بود. گدار همیشه درک آلمانی بسیار رمانتیکی در مورد تاریخ هنر و آفرینش داشت. درکی شکل گرفته بر اساس نوستالژی و حزن! الگوهای ادبی رمانتیسم آلمانی (گوته، هولدرلین…) در ارجاعات فرهنگی او بسیار مشهود هستند. گدار بلافاصله بعد از آغاز فیلمسازی اش، شروع به گفتن این کرد که سینما مرده است.
میشل ماری: دارنده کرسی مطالعات فرانسه معاصر از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ است. زمینه تحقیقات او مطالعات سینمایی و سمعی و بصری، به خصوص تاریخ سینما و فرهنگ در خلال سینماست.
ترجمه: شهرزاد سلحشور
منبع: ماهنامه هنر و تجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- درباره سرژ رضوانی هنرمند ۹۶ ساله/ انتشار مشهورترین ساختههای آهنگساز ایرانی فیلمهای تروفو و گدار
- غریقِ عشق چه اندیشه از خطر دارد؟/ نگاهی به فیلم «داستان آدل. ه»
- سینماسینما/ ستایش ناتوانی/ گفتوگو با میترا فراهانی درباره آخرین فیلم(های) گدار
- چهرههایی که سال ۲۰۲۲ جهان هنر را ترک کردند
- نازپروردهی انقلابی/ دربارهی ژان لوک گدار و آثارش
- قمارباز بزرگ سینما
- سینما در سوگ اسطوره شگفتیساز/ گدار؛ یاغی سینمایی
- فوت یکی از بنیانگذاران موج نوی سینمای فرانسه/ ژان لوک گدار درگذشت
- «تا جمعه، رابینسون»؛ رودررویی مجازی دو سینماگر بزرگ از دو موج نو
- سینماسینما/ جشن تولد سینهفیلها برای گدار/ گلستان و گدار روبروی هم در «تا جمعه، روبینسون»
- یادبود کیارستمی در نشریات خارجی/ نشریه انگلیسی: کیارستمی مردم را نسبت به آینده سینما امیدوار کرد
- بزرگان درباره کیارستمی چه گفتند
- روایتی بدیع از عصیان
- نمایش «چهارصد ضربه» در بخش کلاسیکهای مرمتشده جشنواره جهانی فیلم فجر
- وقتی فرشتهای پیش از این به خواب رفته، چشم باز کند و در شیپور صوراسرافیل گونهاش بدمد
نظر شما
پربازدیدترین ها
- با حضور ۵۰۰ هزار تماشاگر در پنج هفته اتفاق افتاد/ استقبال غیرمنتظره فرانسویها از «دانه انجیر معابد»
- چند کلمه دربارهی فساد و فحشا و ابتذال و «کیک محبوب من»
- «آنها مرا دوست داشتند»؛ گوشهنشینانِ فراموش شده!
- نگاهی به فیلم «کیک محبوب من»/ عشق را در پستوی خانه نهان باید کرد
- اعضای شورای پروانه فیلمسازی سینمایی معرفی شدند
آخرین ها
- «دانه انجیر معابد» در میان نامزدهای جایزه بهترین فیلم اروپا
- نشست خبری اپرای عروسکی مولوی / گزارش تصویری
- جشنواره فرانسوی به «کشیم عاشق» جایزه داد
- رایان رینولدز و هیو جکمن در یک فیلم غیرمارولی همراه میشوند
- درباره نمایش و اجرای متفاوت «قلاده ای برای یک سگ مرده»
- موسیقی نمایش آوای پارسی / گزارش تصویری
- اکران مردمی فیلم شبگرد / گزارش تصویری
- «آنها مرا دوست داشتند»؛ گوشهنشینانِ فراموش شده!
- بدون حضور جانی دپ؛ دو فیلم جدید از «دزدان دریایی کاراییب» سال آینده تولید میشود
- چند کلمه دربارهی فساد و فحشا و ابتذال و «کیک محبوب من»
- معرفی داوران و آثار راهیافته بخش «هنرهای نمایشی» جشنواره چندرسانهای میراثفرهنگی/ اعلام برنامه بخش بینالملل
- نمایش «آخرین کوسه نهنگ» در جشنواره اسپانیایی
- جایزه طلای جشنواره ژاپنی به «زمین بازی» رسید
- برگزاری نخستین بوتکمپ مدیریت محصول آکادمی همراه اول
- درباره «بازنده» / لبه تاریکی
- نقدی به مدل فیلمسازی در ایران/ سینما بدون ساختار مشخص و قوانین دقیق
- «قهوه پدری» مهران مدیری از در شبکه نمایش خانگی
- «تَرَک عمیق» دو جایزه جشنواره بارسلون را گرفت
- گزارشی از گیشه سینماها؛ «زودپز» صدرنشین فروش فیلمهای هفته گذشته
- ۲ فیلم جدید در راه اکران سینماها
- پیوستن رضا بابک و شیرین اسماعیلی به «با خشم به گذشته نگاه کن»
- با یک کمپین کوچک برای فیلم ایستوود؛ کمپانی برادران وارنر «هیئت منصفه شماره۲» را وارد اسکار میکند
- پیمان معادی بازیگر فیلم جنایی هالیوودی شد
- «نادره رضایی» معاون هنری وزیر ارشاد شد
- اعضای شورای پروانه فیلمسازی سینمایی معرفی شدند
- از ۱۶ آبان؛ «خورشید آن ماه» ساخته ستاره اسکندری آنلاین اکران میشود
- حضور همراه اول در نمایشگاه کیشاینوکس با هدف گسترش فرصتهای جدید سرمایهگذاری
- ادعای سازندگان پربازدیدترین سریال تاریخ نتفلیکس؛ چالشهای فصل دوم «بازی مرکب» جذابتر است
- تهیهکننده سینما مطرح کرد: کوچ سینماگران حرفهای به پلتفرمها و فیلمهایی که تعطیل میشوند
- «فصل فرار اسبها» آماده نمایش شد