سینماسینما، ساسان گلفر
حتماً الاغ نازنین به خوبی میداند چرا با او همذاتپنداری میکنم. اگر هم نداند مهم نیست، مهم این است که همدردی عمیقم را بپذیرد.
از وقتی او را در فیلم «ایاٌ» (EO) دیدم، همهاش در این فکر هستم که چرا یژی اسکولیموفسکی لهستانی بعد از حدود بیست فیلم بلند که طی شصتواندی سال نوشته و کارگردانی کرده، از انسانها دل بریده و به یک الاغ روی آورده است. یا مثلاً چرا باید یک الاغ به نام «ایاٌ» قهرمان انسانها باشد –قهرمانی که در واقع نقش او را شش الاغ دیگر به نامهای تاکو، روکو، اِتوره، ماریتا، مِلا و هولا بازی کردهاند. یا چرا در چند فیلم مهم سال ۲۰۲۲، از جمله در «بنشیهای اینیشرین» و در فیلم دیگری که همراه «ایاٌ» برنده جایزهی ویژهی هیئت داوران و موسیقی متن (پاول مایتیکین) در جشنوارهی کن بوده -«مثلث غم» برندهی نخل طلای هفتادوپنجمین دوره- الاغها تا این اندازه اهمیت پیدا کردهاند.
پرسشها زیادند و البته پاسخ بعضی از آنها را حتی الاغها هم نمیدانند، چه برسد به انسانها! احتمالاً خود «ایاُ» هم خبر ندارد که فیلمنامهی اوا پاسکوفسکا و یژی اسکولیموفسکی شباهتهایی با «ناگهان بالتازار» (Au hasard Balthazar) دارد که روبر برسون پنجاهوشش سال پیش از این فیلم ساخته و داستان الاغی را بازگو میکند که انسانها با او بدرفتاری میکنند و البته آن الاغِ نسلِ گذشته و لابد دیگر از مد افتاده، خواهرخواندهی «موشت» (۱۹۶۷) است، فیلم شخصیتپردازانهی دیگری که کارگردان فرانسوی یک سال پس از «ناگهان بالتازار» ساخت. بد نیست این را نیز بدانید –و اگر ایاُ را دیدید به او نگویید- که «ناگهان بالتازار» تنها فیلمی در تمام تاریخ سینما بوده که به گفتهی خود یژی اسکولیموفسکی، توانسته اشک به چشم این فیلمساز لهستانی بیاورد.
«ایاُ» قرن بیستویکمی در سیرک به کار و زندگی و آب و علف خودش مشغول و از توجه محبتآمیز کاساندرا (ساندرا درزیمالسکا) برخوردار است که ناگهان یک عده مثلاً طرفدار حقوق حیوانات از راه میرسند و به بهانهی جلوگیری از بدرفتاری با حیوانات، میان او و محبوبش فاصله میاندازند و این مسئله سرآغاز سفر ادیسهوار جناب ایاٌ میشود که در لهستان و بعد در سراسر اروپا تا آلپ در ایتالیا و مرز فرانسه امتداد مییابد؛ سفری که او را از کنار مسائل و جنبههای گوناگون زندگی معاصر، از تبعیض و نابرابری و خشونت و جنایت و سرقت و تجارت بینالمللی تا پناهجویان، هالیگانها، فناوریها و بناهای بزرگ ساختهی بشر، مذهب، اشرافیت و حتی چهرههای مشهوری مانند ایزابل اوپر بازیگر میگذراند و البته بعید است او را به اندیشه دربارهی این جنبههای بشریت وادارد که چندان ربطی به زندگی او ندارد -غیر از نقش مخربی که گاه و بیگاه او را میآزارد (و در مواردی هم از قضای روزگار نجات میدهد) و البته مدام او را از محبوبش دورتر میکند.
تصویری که اسکولیموفسکی در زمانی به طول ۸۸ دقیقه از دنیای «ایاُ» و گوشههایی از دنیای انسانها از دیدگاهی نزدیک به این چهارپای دوستداشتنی و بیآزار (و گاهی مستقیماً از نقطهی دید او با شاخصهی لنز واید و حاشیهی ناواضح تصویر) ساخته، در مجموع تصویری زیبا و چشمنواز از طبیعتِ هنوز کمتر دستخورده است و گرچه در مواردی که به گوشههایی از شهر و زیستگاههای جمعی انسان میرسد، چشماندازها آشفته و نهچندان دلچسب میشوند، هرگز از معیارهای زیبایی و زیباشناختی عدول نمیکند. قابهای زیبای نزدیک به نسبت طلایی کلاسیک میکال دیمک مدیر فیلمبرداری در ابعاد ۱٫۵:۱ که گاهی با تمهیدات و جلوههای تصویری مانند نورپردازی با پروژکتورهای رنگی یا فیلتر سرخ و بازی با سرعت دیافراگم و ایجاد توهم چشمکزدن همراه میشود، در هماهنگی کامل با حاشیهی صوتی گوشنواز مایکیتین که معدود جملههای بر زبان آمده در طول فیلم را دنبال میکند، فضایی بهوجود میآورد که تماشاگر عادی و احتمالاً بیعلاقه به مفاهیم طرح شده و دنیای فیلم را نیز به دنبال کردن فیلم وامیدارد. البته داستان کمرنگ و ایجاد حس همدردی و علاقه به این شخصیت الاغ و نگرانی برای سرنوشت او نیز عامل مهمی در ایجاد جاذبه برای تماشاگر عادی این داستان غیرمعمول است. این را نیز حتی تماشاگر ناآشنا با سینما و روند فیلمسازی به احتمال زیاد درک میکند که بازی گرفتن از حیوانی مانند الاغ چقدر دشوارتر از بازی گرفتن از انسانهاست و به چه میزانی از صبر و حوصله و تحمل نیاز دارد. با اینحال تماشاگر عادی به احتمال زیاد در پایان سفر ادیسهوار الاغ پرسش «چی شد؟» یا «یعنی چی؟» را بر زبان خواهد آورد یا در دل خواهد گفت و شخصیت اصلی داستان نیز در انتهای داستان دچار بحران هویتی خواهد شد که بیشباهت به بحران هویتی نیست که ما انسانها گهگاه در زندگی خود احساس میکنیم: درست است که من چهارپا هستم؛ اما برای خودم شأن و شخصیتی دارم و هرگز حاضر نیستم وارد جرگهی گاوها شوم!
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- قانون، دوست تو نیست/ نگاهی به فیلم «آناتومی یک سقوط»
- چهار جایزه برای یک فیلمنامه کوتاه ایرانی
- راهیابی ۹ فیلم ایرانی به جشنواره فیلمهای کودکان لسآنجلس
- «آوای وحش» ایرانی بهترین فیلم تجربی جشنواره آمریکایی
- راهیابی «آوای وحش» به جشنوارهای در آمریکا
- «پرواز را به خاطر بسپار» در نمایشگاه جهانی فیلم
- تلخی چارهناپذیر نفرت/ نگاهی به فیلم «آه سرد»
- تردیدهای اخلاقی در گستره و تنوع نظم اجتماعی/ درباره فصل اول سریال «آخرین ما»
- تقلید زندگی/ نگاهی به فیلم «ارادتمند؛ نازنین بهاره تینا»
- پرواز را در جشنواره ضد جنگ استونی بهخاطر میسپارند
- شش فیلم ایرانی برنده جشنواره ایتالیایی شدند
- «پرواز را به خاطر بسپار» دومین فیلم جشنواره موزیک ویدئو لندن
- یک فیلم کوتاه ایرانی در جشنواره موزیک ویدئو لندن
- «رؤیای آزادی» بهترین فیلم کوتاه یک جشنواره هندی شد
- چهار فینالیست ایرانی در جشنواره قابهای اثیری
پربازدیدترین ها
آخرین ها
- چهار مستند ایرانی در جشنواره هات داکس
- به انتخاب تماشاگران و به یاد شانتال آکرمن؛ ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن جایزه جدید میدهد
- رقابت «آنیتا، گمشده در اخبار» در جشنواره استانبول
- پایان تور کنسرت علیرضا قربانی در تهران
- تلفیق شادی و شایستگی؛ نگاهی به برنامه «آی نسیم سحری عید شد»
- همکاری دوباره با یونیورسال؛ کیلین مورفی وارد ماجراهای جنجالی زغال سنگ آمریکا شد
- نگاهی به سریال افعی تهران
- علی اصغر رضایی نیک درگذشت
- ۱۰ روز مانده به شروع اجرا؛ نمایشِ بهرام افشاری ۲ میلیاردی شد
- برنامه تعطیلی سینماها در شبهای قدر
- به کارگردانی مهیار علیزاده؛ بازیگران نمایش «و تو هم برنگشتی» معرفی شدند/ اولین حضور شمس لنگرودی در تئاتر
- کنسرت «علیرضا قربانی» / گزارش تصویری
- بهار «مولوی» با متن محمد چرمشیر آغاز میشود
- شروع فیلمبرداری فیلم «پیکی بلایندرز» از ماه سپتامبر با حضور کیلین مورفی
- الهه نوبخت داور بخش اصلی جشنواره هلند شد
- جایزه جشنواره فریبورگ به ایران رسید
- جایزه جشنواره فریبورگ به ایران رسید
- «شیرین»، مثل عشق زنانه
- تلاش برای تحریف تاریخ/ نگاهی به فیلم «پرویزخان»
- فریاد، فضیلت است/ یادداشتی بر فیلم «داگویل» با نگاهی به پرفورمنس «ریتم صفر» مارینا آبراموویج
- جورج میلر با «فیوریوسا» به کن میرود
- نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم با حمایت همراه اول در حال برگزاری است
- سفری به سوی ناشناخته ها
- فرامرز اصلانی درگذشت
- پوسترهای ۲ بخش جنبی جشنواره کن منتشر شدند
- جان تراولتا در یک فیلم درجه ۳ دیگر بازی کرد/ نمایش در آوریل
- عیدی همراه اول با سبدی از محصولات دیجیتال
- احمدرضا عابدزاده از عوامل «پرویز خان» شکایت کرد
- صدور پروانه نمایش غیرسینمایی برای ۴۱ اثر
- اجرای طرح «اکران شبانه» سینماها در تعطیلات نوروز