سینماسینما، شادی حاجی مشهدی
هرودوت، نخستین تاریخنگار یونان، مینویسد: «به هنگامِ صلح، پسران پدران خود را به خاک میسپارند و در زمان جنگ، پدران پسرانشان را…»
این واقعیترین و تلخترین تصویر از جنگ است. فیلم مستند «زیر صفر مرزی» با طرح مسئله جنگ از منظر پرسشگری و انتقاد، از دو زاویه متفاوت به یک نقطه تلاقی میرسد. در این مستند مهدی افشارنیک، در دو اپیزود مجزا نخست از علی هاشمی، فرمانده ارشد سپاه که پیکرش در چهارم تیر ماه ۶۷ ناپدید شد، سراغ میگیرد و سپس از ویرانیها و عواقب سالهای پس از جنگ و روزهایی که بر خانواده هاشمی و دیگر همرزمان و همشهریهایش رفته، میگوید. از منظر کارگردان، پیوند این دو فضا از آن جهت اهمیت دارد که با نگاهی استنادی و انتقادی روایتهای مختلفی را از این واقعه باز میتاباند.
نیمه اول: علی هاشمی که بود و چه کرد؟
علی هاشمی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران در جنگ ایران و عراق بود که به دلیل آشنایی با مناطق عملیاتی در جنوب کشور نقش مهمی در طراحی عملیات خیبر و بدر داشت. هاشمی در سال ۱۳۶۷ پس از انجام ماموریت تخلیه جزیره مجنون، هنگام ترک مقر فرماندهی، از سوی هلیکوپترهای ارتش عراق مورد هدف قرار میگیرد و کشته میشود. عربزبان بودن هاشمی و این حقیقت که او از یک خانواده ایرانی– عرب و مسلط به تمام عملیات و اطلاعات نظامی منطقه و بهویژه تالاب هورالعظیم بود، شایعاتی مبنی بر اینکه شاید او را برای همکاری با رژیم صدام به عراق بردهاند، بر سر زبانها انداخت، اما بسیاری نیز بر این باور بودند که پیکر او به عنوان یکی از قهرمانان دلیر جنگ در جایی از خاک جنوب آرامش گرفته است. سرانجام پیکرش ۲۲ سال بعد، در سال ۱۳۸۹ شناسایی و در اهواز به خاک سپرده میشود. دوربین فیلمساز برای رسیدن به پاسخ این ابهام به همه جا سرک میکشد؛ از مصاحبه با مادر و فرزندان دلشکسته شهید هاشمی گرفته تا واکاوی در خرابههای بازمانده از مقر فرماندهی نصرت و جادههای سوسنگرد، اهواز و خرمشهر. نکاتی که در میان مصاحبه با همرزمان شهید هاشمی مطرح میشود، کنشمندی و قضاوت مخاطب را با قداستزدایی همراه میکند و از این روست که مستند «زیر صفر مرزی» با اندک بضاعتی که در فرم و بیان هنری دارد، به یک استثنا در میان آثار مربوط به جنگ تبدیل میشود. در میان گفتوگوهای فصل اول بیش از پیش درمییابیم که چگونه مردم با وجود اختلاف در قومیت، جنسیت یا مذهب، برای دفاع از تمامیت ارضی کشورشان یکپارچه و متحد میشوند و در نیمه دوم مستند، شگفتزده میشویم که چرا امروزه این مرزبندی و تبعیضها دامان مردمان فارس و عرب و کرد و لر را گرفته و دورنمای آرمانی این وحدت را مکدر کرده است. به این ترتیب، فیلمساز میکوشد تابوی انتقادناپذیری و مخالفت با برخی از استراتژیهای غلط گذشته را بشکند و جسارت پرسشگری و تحلیل سیاستهای فرماندهان جنگ را از خود آنان آغاز کند.
نیمه دوم: آرمانهای محققنشده شهدا
شاید منفینگرانه و ناامیدکننده باشد اگر بگوییم فیلمساز هدف درستی را که نشانه رفته، بیپاسخ و با نوعی ممیزی آشکار یا تحمیلی به پایان میرساند. اما واقعیت این است که پرسش نیمه دوم فیلم همان نگاهی را دنبال میکند که یک روزنامهنگار حوزه نفت و انرژی قرار است در حوزه فعالیتش با آن دستوپنجه نرم کند. مواجه شدن با چالشهای مشابهی که ممکن است در هر جایی که به شریانهای حیاتی نفت کشور متصل است، وجود داشته باشد. محرومیت و کمبود امکانات معیشتی همراه با مخاطرات زیستمحیطی که عمدتا تغییر شرایط و وخامت حیات مردمان مناطق نفتخیز را به دنبال دارد. این پرسش که بهراستی نتیجه حماسهآفرینیهای این مردم داغدیده چقدر متناسب با شئون امروز آنهاست، شاکله اصلی قسمت دوم این مستند را شکل میدهد و این سوال بزرگ را در ذهن بیننده ایجاد میکند که در عمل سهم مردم جنوب از نفتی که بر روی آن آرمیدهاند، چیست؟
موسیقی این مستند تداعیکننده حالوهوای جنوب و حماسهآفرینیهای تاریخی مردمان این سامان است و تصویری از دختر شهید هاشمی که در جستوجوی پدر به انتهای صفر مرزی و بیکران آبی صفر مرزی چشم دوخته، بر پیشانی پوستر فیلم میدرخشد.
منبع: ماهنامه هنروتجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- تحقق آرزوی چندساله فعالان انیمیشن در هنرو تجربه
- جعفر صانعی مقدم: گسترش فعالیتها در سینمای «هنر و تجربه» بستگی به تامین نیازهای مالی دارد
- انتشار تیزر هفته فیلم ایتالیا + ویدئو
- اسامی فیلمهای حاضر در هفته فیلم ایتالیا اعلام شد/ از آثار مورتی تا برتولوچی
- هفته فیلم ایتالیا ۱۱ آذر آغاز میشود/ نمایش آنلاین و رایگان فیلمها
- مستند «زیر صفر مرزی» در هاشور اکران میشود/ روایتی از آنچه بر سردار شهید علی هاشمی گذشت
- چهارمین دوره هفته فیلم اروپایی برگزار میشود/ اعلام جزییات رویداد
- نانهای بیات/ نگاهی به فیلم «حوا، مریم، عایشه»
- کدام چریکه؟ کدام بهرام؟/ نگاهی به مستند «چریکه بهرام»
- سالها بایست تا دَم پاک شد/ نگاهی به فیلم «پری»
- فهرست فیلمهای روی پرده در سینماهای «هنروتجربه»/ «منگی» از ۱۵ شهریور میآید
- تابناک: نخستین گامها برای تعطیلی بستر نمایش دهها فیلم سینمایی ایران؟
- قابهای نامتعارف بیمعنی/ نگاهی به فیلم «امیر»
- ابوالفضل جلیلی: مشکل فیلمهای من این است که مردم را به فکر میاندازد
- آئین دیدار با عوامل فیلم «یلدا» برگزار شد/ گپی با فروغ قجابگلو بازیگر فیلم مسعود بخشی
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
آخرین ها
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد