تاریخ انتشار:۱۴۰۲/۰۹/۱۶ - ۲۰:۰۷ تعداد نظرات: ۰ نظر کد خبر : 192583

محمدجواد لسانی در روزنامه اعتماد نوشت :

عجیب پردازی یا گروتسک (Grotesque) نوعی از طنز در ادبیات و هنر جهان است که قدری به کمدی سیاه شباهت دارد ولی تفاوت هایی با آن دارد. هنرمند به گونه ای غافلگیرکننده از مرز آنچه عادی به نظر می رسد، می گذرد و در عین طنازی برای بیان روایت، رنگی از هراس به آن می زند. اثر گروتسک می تواند بخنداند، کنایه ای باشد و حتی هول انگیز جلوه کند. مفاهیمی چون سراسیمگی واقعه، غول آسا یا کاریکاتوری بودن، بیرون زدن زشتی، ناخودآگاه عمل کردن، معماری خیال گونه و نفرت انگیز شدن را می توان با قاب گروتسک دریافت. مهم آنکه می تواند تحریف حقیقت را از خفا بیرون آورد؛ حتی در افق دید می خواهد الیگارشی سلسله مراتب و معیارهای دست نزدنی را از استحکام بیندازد و به این ترتیب دست به آفرینش هیولاهای غریب و دهشت زا می زند که در عین حال مسخره اند. از طریق گروتسک اغراق از یک سو و خنده دار بودن از سوی دیگر به نمایش درمی آید. در این ژانر آنچه طبیعی و مرتب بوده، با خلق کشمکش ها، ناهماهنگ جلوه می کند. دو مکتب سورئالیسم و داداییسم از گروتسک بهره ها گرفتند تا چیزهای به ظاهر بی ربط را در کنار هم بنشانند. آن که روی ریل گروتسک حرکت می کند، می تواند چیزی بنویسد، به صحنه نمایش بیاورد یا در سینما حقیقت نمودارش کند که اثر آفریده، به زیبایی تمام با مضحکه و هراس آگاهی بخشی می کند. گاهی آن را با دیگر انواع مضحکه عامیانه طبقه بندی می کنند یا آن را مرزشکن دنیای رازها و تابوها دانسته و به مهارت حفاری لایه های زیرین باورها سوقش می دهند. این نشان دهنده گستردگی حیطه این سبک است. متن گروتسک نباید به گونه ای باشد که صرفا اثری مضحک و تفریحی از کار درآید یا مخاطب، نفس اثر را القای یک لودگی تجسم کند و به آسانی آن را از یاد ببرد چیزی که هم اینک در میان اغلب آثار کمیک کشور در حال اکران است.
جهان گروتسک با تمام عجایب وارگی، همان جهان آشنای ذهنی محیط هنرمند است. بیان گروتسک، حقیقی، مستقیم و بی پرده است که آن را نزد برخی دچار سوءتفاهم می کند. اگر اثر ادبی یا سینمایی در خلق فضا، اشاره های متعهدانه به دنیای واقعی نکند دیگر به نام گروتسک شناخته نمی شود. شاید به خاطر ماهیت هنجارستیزی آن است که به مثابه طغیان نسبت به آنچه پذیرفته شده، در نظر اول محکوم می شود. اما شاید این تکان فرهنگی، به رشد فکری یک جامعه کمک شایانی کند.
از آثار ادبی گروتسک که در جهان مدرن موفق بوده اند، می توان به مسخ (کافکا)، گوژپشت نوتردام (ویکتور هوگو)، هیولای فرانکنشتاین (مری شلی)، دوست ما آقای کلبی (دونالد بارتلمی) *، مستاجر (رولان توپور)، مرد بالشی (مارتین مک دونا)، در انتظار گودو (ساموئل بکت)، گهواره گربه (کورت ونه گات)، عزاداران بیل (غلامحسین ساعدی)، مجموعه داستان نمازخانه کوچک من (هوشنگ گلشیری)، ملکوت (بهرام صادقی) و… اشاره کرد. متاسفانه این سبک در ایران معاصر چندان درک نشده و بدین سبب توشه اش برای مخاطبان اندک بوده. در این دهه های واپسین کمتر ادیب و هنرمند وطنی در این مسیر جلو رفته، زیرا گمان تحمیل هزینه بر دوش هنرمند، او را به نزدیک aشدن به این حیطه باز داشته است.
محسن امیریوسفی از هنرمندان نادری است که پا در این جاده لغزنده نهاده و با ساخت فیلم هایی چون خواب تلخ، آتشکار و آشغال های دوست داشتنی شوریدگی و خطر پذیری اش را اثبات کرده. آثار کم شمار این فیلمساز بارها دچار سوءبرداشت شده و حتی چندین سال در محاق توقیف مانده اند. شاید زمانی که صدارتی در حوزه فرهنگ تغییر کرده، به اثری از او اجازه اکران داده شده. این نشان می دهد که گاهی یک مدیر که نگاه تازه ای دارد، توانسته با ملاحظه متن اثر به او نزدیک شود و به نوعی تفاهم با او دست یابد. اکنون امیریوسفی علاوه بر فیلمسازی، نخستین تجربه ادبی خود به نام «هیولا» را در حوالی همان سبک های مدرن به منصه ظهور رسانده، اما مشکلی که پدید آمده کمی تعجب آور است؛ این مجموعه داستان به رغم دریافت مجوزهای لازم، اجازه توزیع در بازار کتاب را هنوز پیدا نکرده هر چند که محمدعلی مرادیان، مدیرکل دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی نوید داده که این اثر متفاوت در مرحله اعلام وصول است. برخی شنیده ها هم حاکی از آن است که قبل از ارایه مجوز دست کم ۲ داستان هیولا هم حذف شده. به هر روی، مجوز کار در نشر چشمه دریافت شده، اما بعد از چاپ کتاب و اقدام برای توزیع، اعلام شده که فعلا نیاز به بررسی مجدد دارد. این در حالی است که آن مدیر محترم تاکید کرده که «طبق بررسی های ما کتاب مشکلی ندارد.» ناشر کتاب نوشته که «مجموعه داستان «هیولا» نیز همچون آثار سینمایی صاحب اثر، نگاهی طنزآمیز و نقادانه به اوضاع اجتماعی و سیاسی انسان امروز دارد. او روایت هایی شگفت از رویارویی قدرت های جهانی به تصویر کشیده که در وضعیتی گروتسک با هم سرشاخ می شوند. امیریوسفی با فروکاستن مفاهیم و ایدئولوژی های پرطمطراق به صحنه های دوبعدی و کاغذی، عیار آنها را مشخص می کند و زیر رگبار سوال می برد. این رویکرد در کاوش شخصیت ها هم نمود پیدا کرده است. قاتل، ناجی استخر، شکنجه گر یا نوزاد در این وضعیت عریان و بی دفاع حالتی طنزآلود و عجیب پیدا می کنند.
این مجموعه تجربه ای تازه از خواندن داستان گروتسک را به خواننده عرضه می کند؛ تجربه ای که نویسندگان ایرانی در این سال ها کمتر به آن پرداخته اند.»
مخاطبان آثار این هنرمند در انتظار تصمیم کارگزاران فرهنگی هستند تا این بار و خوشبینانه شاهد رنج های پیشین در پخش آثار امیریوسفی نباشند. چنین بادا.

 

لینک کوتاه

مطالب مرتبط

 

آخرین ها