سینماسینما، منوچهر دینپرست
شاید اولین سوالی که در ذهن هر مخاطبی بعد از دیدن مستند «ترور سرچشمه» به وجود میآید، این باشد که با تماشای این مستند چه چیزی به دست آوردیم؟ چه اطلاعاتی قبلا نداشتیم و اکنون از آن آگاه شدیم؟ این مستند اساسا بر چه نیازی و چه درخواستی تولید شده است؟ آیا تا کنون مستندها و گزارشهای مستند درباره این حادثه تولید نشده بود؟ حادثهای که نزدیک به چهار دهه از آن میگذرد و گرد و غبار تاریخ بر روی حقیقت افتاده، چگونه میتواند با این مستند کنار رود؟ و…
مستند «ترور سرچشمه» را میتوان مستندی تاریخی با بنمایه گزارشی – تحقیقی دانست که دارای خط و ربط مشخصی است. این مستند در نظر دارد حادثه کشته شدن سیدمحمد بهشتی، نخستین دبیرکل حزب جمهوری اسلامی و نایب رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی را که در روز هفتم تیر ماه ۱۳۶۰ در محل حزب جمهوری اسلامی رخ داد و بیش از ۷۰ نفر نیز در آن حادثه کشته شدند، روایت کند. در یک نگاه کلی این مستند سعی دارد با حضور چهرههای مختلف سیاسی و اجتماعی و فرزندان شهید بهشتی روایتی از آن حادثه را که تا کنون گفته نشده، در اختیار مخاطب قرار دهد. اما مستند با ضربآهنگ نسبتا یکدست خود مخاطب را با خود همراه میکند تا لایههای مختلف ذهنی مخاطب تحت تاثیر القای یک ایده خاص (ایدئولوژی) در کالبد قدسی شهادت قرار گیرد. بنابراین ما با مستندی روبهرو هستیم که گویی پازلهای آن از قبل چیده شده و مخاطب باید منتظر دیده شدن پازلهای جدید باشد. پازلهایی که هر کدام روایتی از حادثهای است که برای بسیاری از مخاطبان ایرانی قابل فهم است.
مستند «ترور سرچشمه» از دو بخش بههمپیوسته تشکیل شده است. یکی روایت چهرههای مختلف درباره حادثه و بخش دوم روایتی از شخصیت بهشتی و آرا و افکارش. کارگردان سعی کرده در این دو بخش به نوآوری و سبک خاصی در ارائه برسد که میتواند در نوع خود جذاب باشد، اما بینظیر نیست. او با گفتههای بسیاری از چهرهها مواجه است که سعی خود را در چینش آنها قرار داده تا گاه مکمل و گاه متناقض گفتههای یکدیگر باشند. اما در بخش دوم کارگردان با ایدهای که از پیش در ذهن خود پرورانده، هالهای قدسی و ناب از بهشتی برای مخاطب قرار میدهد و او را در مقام یک منجی یا چهرهای که اگر بود اتفاقات دیگری برای انقلاب ۵۷ ایجاد میکرد، نشان میدهد. بنابراین «ترور سرچشمه» را باید مستندی از جنس تاریخی و پلیسی با لایههای شهودی و ارجاع به آینده دانست.
مستند اگرچه دارای نکات قوتی مانند گفتههای بعضا جذاب چهرهها یا استفاده از تصاویر آرشیوی است، اما دارای نکات ضعفی نیز هست. معمولا اینگونه مستندها با یک مشکل جدی روبهرو هستند و آن، این نکته است که اغلب در یک حالت مقاله پژوهشی و علمی قرار میگیرند و مخاطب گویی مقاله میخواند تا اینکه مستندی را تماشا کند. گفتههای دائما خستهکننده چهرهها همانند ارجاعات مقالات بسیار فضلفروشانه است. بهراستی اگر متن این مستند را به صورت یک مقاله درآوریم، چه چیزی از آن کاسته میشود که در مستند قابل ارجاع است و در مقاله نیست؟ بنابراین این مستند میتوانست بیش از آنچه گفتههای بسیاری داشته باشد، از تصاویر نابی برخوردار باشد که تابهحال دیده نشده بود. این مستند میتوانست همانند اثر دیگر کارگردان دارای فضاهای بازسازیشدهای باشد که برای مخاطب جذاب و اغواکننده باشد که اینگونه نبود. از سوی دیگر، مستند «ترور سرچشمه» فاقد نکته شاخص یا اطلاعات ذی قیمتی است که تا کنون به دست نیامده و کسی از آن اطلاع نداشته و اکنون مستندساز آن را به دست آورده و در اختیار مخاطب قرار داده است.
بهراستی اگر به برگ برنده مستند «ترور سرچشمه» که کاری پژوهشی است، بخواهیم پی ببریم، کدام نکته است؟ شاید اگر مستندساز اطلاعات ذیقیمتی در اختیار مخاطب قرار میداد، یا درباره فردی به نام کلاهی بیشتر صحبت میکرد، برای مخاطبی که سالهاست چنین اطلاعاتی را داشته، بسیار جذابتر بود. اگر قرار باشد این مستند به شکل زیرنویس به یک زبان دیگر ارائه شود، آیا یک مخاطب خارجی میتواند با این مستند ارتباط برقرار کند؟ مسلما چنین نیست. چراکه گرایش اینگونه مستندها اغلب معطوف به قدرت و حاکمیت موجود است و سعی ندارند از گفتمان مسلط قدری پا فراتر بگذارند. بنابراین مستندها در بهترین حالت جذاب و در بدترین حالت فرمایشی خواهند بود. مستند «ترور سرچشمه» میتوانست گفتمان مسلط را بشکند و فضایی نو در ارائه مستندهای سیاسی ایجاد کند. چیزی که ما اکنون در تاریخ معاصر بیش از هر چیزی به آن نیازمندیم، ارائه تحلیلها و اطلاعات نو و بدیع است. ما بهعنوان کشوری در حال گذار از فضای سنتی با چالشهای مختلف سیاسی روبهرو هستیم که اینگونه مستندها میتواند بار سنگین فهم معنای رویدادهای سیاسی را برای مخاطب راحتتر کند. بر این اساس مستند «ترور سرچشمه» مستندی از جنس روزگار ما با همان رنگ و بو و حاشیهها و ایرادات و اعتراضات روزمره است. مستندی که مخاطب بیشتر باید با آن سرگرم شود تا اینکه پرسشی و معنایی از آن در ذهنش ایجاد شود.
منبع: ماهنامه هنروتجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- بازدید اهالی وزارت بهداشت از پشت صحنه «ماجرای نیمه شب»
- مجوز ساخت سینمایی برای ۸ فیلمنامه صادر شد
- انتشار نسخه سینمایی «زخم کاری ۳»
- بازگشت جواد عزتی به خونبازی در «زخمکاری ۳»
- آغاز تولید فصل چهارم «زخم کاری»؛ پخش فصل سوم پس از پایان «قطب شمال»
- مهدی شامحمدی: اکران آنلاین تاثیری بر تعداد مخاطبان مستند نداشت/ مستند اجتماعی همیشه پر مخاطب است
- بازخوانی یک قتل از پیش طراحی شده/ نگاهی به مستند «ترور سرچشمه»
- مدیر کل نظارت بر عرضه و نمایش فیلم توضیح داد؛ پرونده هیچ فیلمی برای همیشه بسته نیست/ چرا «شیشلیک» اکران نمیشود؟
- گفت آن گلیم خویش بدر میبرد ز موج/ وین جهد میکند که بگیرد غریق را/ نگاهی به مستند «صبیه»
- عذرخواهی تلوبیون درباره حاشیههای اکران آنلاین «درخت گردو»
- آبشخورِ آهوانِ تشنه!/ نگاهی به مستند «مُغیسُف»
- نمایش ۶ فیلم مستند ایرانی در برنامه انجمن آسیایی نیویورک
- واکنش مهدویان به حذف نام فیلمش در «خندوانه»؛ این همان فیلمی است که نمیخواهند تماشایش کنید
- تنهاییِ یک مرد/ نگاهی به فیلم «مرد بازنده»
- «مرد بازنده» پروانه نمایش گرفت
نظر شما
پربازدیدترین ها
- فوت خواننده پیشکسوت موسیقی نواحی گیلان/ ناصر مسعودی درگذشت
- نگاهی به فیلم «بیسر و صدا»؛ ایده خلاقانه، مسیر اشتباه
- حقایقی درباره بازمانده ساخته سیف الله داد/ماجرای توقیف فیلم بازمانده به دلیل حجاب!
- بیانیه انجمن بازیگران سینما در واکنش به وقایع اخیر و هتک حرمت هنرمندان/ پژمان بازغی استعفا داد
- «رابین هود»؛ افسانهی شیرین مرد شریف قانون شکن!
آخرین ها
- مولف بودن در آینه مکتب نقد عمیقگرا
- نگاهی به فیلم سینمایی «سامی»؛ دوربین به مثابه سمفونی برای سفری طولانی
- معرفی برندگان هیئت ملی نقد آمریکا ۲۰۲۵/ «یک تصادف ساده»؛ بهترین فیلم بینالمللی/ «نبردی پس از دیگری» ۵ جایزه گرفت
- ۱۵ اثری که برای فهرست اولیه اسکار فیلم بینالمللی شانس بالاتری دارند
- تأملی بر حضور نوری بیلگه جیلان در جشنواره جهانی فیلم فجر؛ داور غایب
- بیانیه کانون کارگردانان سینما درباره بازداشت سینماگران در مهمانی خصوصی
- واکنش رضا کیانیان به گزارش تاریخ سه هزار ساله زیر چرخ لودرها
- اعلام مستندهای دو بخش از نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت»
- واکنش کانون کارگردانان سینمای ایران به حکم جعفر پناهی
- شروودِ تالار وحدت؛ جایی که ماهان حیدری قهرمانان آینده را پیدا میکند
- تورج اصلانی داور جشنواره ترکیهای شد
- سروش صحت و علی مصفا «بیآتشی» را روایت کردند
- سام درخشانی هم استعفا داد
- نمایش موزیکال «رابین هود» / گزارش تصویری
- حلقه منتقدان فیلم نیویورک منتخبان ۲۰۲۵ خود را اعلام کرد/ «نبردی پس از دیگری»، بهترین فیلم شد؛ پناهی، بهترین کارگردان
- جشنواره جهانی فیلم فجر۴۳؛ در ایستگاه پایانی «درس آموختهها» بهترین فیلم شد/ جایزه ویژه داوران به کارگردان ژاپنی رسید
- «خرگوش سیاه، خرگوش سفید» به چین میرود
- گاتهام ۳ جایزه به «یک تصادف ساده» داد/ «نبردی پس از دیگری» بهترین فیلم جوایز مستقل نیویورک شد
- بیانیه انجمن بازیگران سینما در واکنش به وقایع اخیر و هتک حرمت هنرمندان/ پژمان بازغی استعفا داد
- مصائب افزایش سن ، از جولیا رابرتز تا نیکول کیدمن
- تام استاپارد؛ نویسندهای که جهان را از نو صحنهپردازی کرد
- نگاهی به فیلم «پارتنوپه»؛ زیبایی از دست رفته
- توقیف سکوی پخش «بازمانده» پس از انتشار ویدیوی بدون مجوز
- «سمفونی باران» کلید خورد
- «ناتوردشت» به باکو میرود
- از جدال اندیشه تا لبخند روی ردکارپت
- گفت وگو با کارگردان مستند «مُک» به بهانه حضور آن در جشنواره سینما حقیقت
- «زوتوپیا ۲» رکورددار فروش جهانی سینما شد
- صدای بخش خصوصی را بشنوید؛ هوای آلوده با تعطیلی تئاتر تمیز میشود؟
- «رها» بهترین فیلم اول جشنواره گوا شد
