به نظر می رسد برخی تصویرها، چندان با منطق درونی بصری متن همساز نیستند.
سینماسینما ـ مهرزاد دانش، منتقد:
چه نکته هایی در «فروشنده» هست (یا نیست) که دگرگونی در آن ها می توانست اثر را در نیل به عمقی بیشتر سوق دهد؟ این پرسش ناظر به آن است که «فروشنده» اثری بسیار قابل بحث و قابل تأمل در درون مایه و ساختار است، ولی پتانسیل هایی رهاشده نیز دارد که اگر به فعلیت می رسید، موقعیت اثر را افزون بر آن چه در حال حاضر هست، می کرد؛ فیلمِ ممتازی که در نیل به مراحل کمال، کاستی هایی دارد. درواقع به عنوان یک دوست دار فیلم، حسرت بود و نبودهایی را می خورم که اگر رقم می خوردند، فضایی نزدیک به آثار متعالی تر فرهادی، همچون «درباره الی…» و «جدایی نادر از سیمین» شکل می گرفتند؛ گو این که در حال حاضر نیز، فیلم بضاعت هایی فراوان دارد که برشماری چند کاستی، به معنای نادیده انگاری شان نیست.
۱ـ شخصیت رعنا، به رغم بازی بسیار خوب ترانه علیدوستی، تا حد زیادی تخت است. در الگوهای معطوف به شخصیت پردازی، یکی از مهم ترین عناصر، پرورش عنصر طرز برخورد و تحول شخصیت است. آن چه از رعنا در طول فیلم دیده می شود، چیست؟ گریز از ساختمان در حال تخریب، توصیه به همکار تئاتری اش برای دل جویی از همکار دل آزرده، خوشامد از منزل جدید و کمی بدخلقی بابت حضور اثاث مستاجر قبلی، نظافت خانه و سفارش خرید، وقوع شب حادثه، طی کردن مراحل شوک (سکوت، ترس از تنهایی و تاریکی و محیط حمام، شرمساری از نگاه و گفتار اطرافیان، فراموشی دیالوگ تئاتر)، مشاجره با همسر بر سر جدی نبودنش در تغییر دادن محیط، و سرانجام تهدید همسر در صورت انتقام گیری از مرد مهاجم. این روند، نشانه ای جدی از یک مسیر پویای شخصیتی ندارد. یک جور انفعال تحمیل شده بر او سنگینی می کند که امکان اظهار وجود جدی را از او سلب کرده است. سکوت و افسردگی او بعد از شب حادثه، زمانی معنای دراماتیک تر به خود می گرفت که در آغاز و روند داستان، نمودی پویا و کنش مند از او به نمایش گذاشته می شد و در واقع به موازات عماد که مسیری متضاد با رویه اولیه اش را دارد طی می کند، او نیز به فضایی متعارض با حالات اولیه اش وارد می شد. پتانسیل های این تعارض، با توجه به بزنگاه های موقعیتی مانند حضور غایب مستاجر قبلی، وجود وانت در پارکینگ، استحمام در منزل قبلی و…می توانست ضربات دراماتیک قوی تری را به پیکره ماجرا وارد سازد؛ منتها به دلیل رفتار در حاشیه رعنا در نیمه اول فیلم، رعنای نیمه دوم نیز شمایلی کم رمق به خود گرفته است. شاید از همین رو است که وقتی عماد نیتش را از حبس مرد مهاجم به او می گوید، جمله اش مبنی بر تقبیح انتقام جویی عماد، چندان در چهارچوب شخصیت پردازی و موقعیت سازی نمی گنجد و از متن بیرون می زند؛ چرا که تاکنون وجهه ای از این دست از او ندیده بودیم و صرفا اعتراضاتش مربوط به کم اهمیتی عماد در ترک منزل و استقرار در جایی جدید بود. پرداختن بیشتر به شخصیت رعنا، می توانست عمق التهاب درام را از وضعیتی که هست بالاتر ببرد؛ نکته ای که اکنون ترانه علیدوستی، با ظرافتی فراوان، تلاش کرده است خلأ فیلمنامه را از این بابت پر کند و عملا بهترین بازی اثر را ارائه دهد.
۲ـ دوربین در سکانس اول، تخریب را در معنای بصری اش نمود می بخشد. این برداشت بلند پرتحرک، صرفا یک روکم کنی تکنیکی نیست؛ بلکه با درون مایه متن هم خوانی زیادی دارد. ولی ای کاش این ایده، صرفا در مقطع آغازگر اثر باقی نمی ماند و به اقتضای موقعیت های بعدی، مخصوصا فصل پایانی که التهابی افزون بر سایر قسمت های درام دارد، می توانست حتی به حکم قرینه مندی بصری وموقعیتی، مجددا مورد استفاده قرار گیرد. حتی گاه به نظر می رسد برخی تصویرها، چندان با منطق درونی بصری متن هم ساز نیستند. نمونه بارزش، زمانی است که رعنا به حمام می رود و دوربین بر در نیمه باز خانه، مکثی موکد دارد و آن را در زاویه دید تماشاگر به شکل مشخص تر قرار می دهد. چنین تصویرسازی ای، در منطق رئال فرهادی که همراه و هم گام با آدم های قصه حرکت می کرد، معنایی خارج از قاعده دارد. این تاکید، فضا را تبدیل به یک جور موقعیت تریلر جنایی یا روانی و یا حتی متافیزیکی کرده است که با خویشتن داری فیلم و فیلم ساز از ورود به این جور حوزه ها، سازی ناکوک را تداعی می سازد.
۳ـ این که مرد فروشنده رنجور است و قرص قلب می خورد، نزد برخی منتقدان از این جهت مورد پرسش قرار گرفته است که چگونه چنین موجود مفلوکی توانسته در شب حادثه به رعنا لطمه زند و حتی برخی را واداشته با لودگی قلم، از این موضوع بنویسند. نگارنده پاسخ این موضوع را در جایی دیگر داده است و نیازی به تکرار نمی بیند، اما از زاویه دیگری می توان این مفلوک بودن مرد فروشنده را مورد مداقه قرار داد؛ زاویه ای که به ایده درون مایه اثر در شمایل سازی نهایی از عماد معطوف است. فرض کنیم به جای این مرد مفلوک و رنجور، جوانی قدرتمند قرار داشت و اصلا شب حادثه، همین جوان پرقدرت و توانمند، به حریم رعنا و عماد تعرض کرده بود. آیا موضع و دغدغه اخلاقی/انسانی فیلم ساز در بزنگاه پایانی اثر، باز هم همین می شد که الان می بینیم؟ تا چه حدی فرتوتی و رنجوری مرد مزاحم در نوع نگاه فیلم به مقوله انتقام و خشونت و استحاله رفتاری به سمت جنایت، نقش داشته است و اگر قرار باشد این نقش را با تعویض شخصیت برداریم، آیا در استنتاج نهایی اثر، فضایی متفاوت پرورش نمی دهد؟ آیا این ویژگی پیرمرد، نوعی قضاوت پیش مدارانه را در نوع حس برانگیختگی مخاطب به او و کنش عماد در برابرش ایجاد نمی کند؟
فیلم «فروشنده» اثری قائم و سرپا است؛ ولی اگر نقص های این چنینی نداشت، عمق دراماتیک و معنایی افزون تری می یافت.
ماهنامه هنر و تجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- بزرگداشت اصغر فرهادی در جشنواره کلمبیایی
- دعوت هندیها از اصغر فرهادی
- با حکم دادگاه؛ «قهرمانِ» فرهادی تبرئه شد
- جشنواره بلگراد به اصغر فرهادی جایزه داد
- اکران آنلاین «مقیمان ناکجا» با بازی شهاب حسینی
- بزرگداشت اصغر فرهادی در جشنواره بلگراد
- اصغر فرهادی: دیگر قصد فیلمسازی در ایران را ندارم
- جایگاه اول برای «اسپایدرمن»؛ ۱۰۰ فیلم برتر سونی پیکچرز به مناسبت صدسالگیاش/ «جدایی» پنجم شد
- گفتوگوی سینمایی نسلها/ نگاهی به مستند «موج نو»
- شهاب حسینی: میخواهم فیلمی اقتباسی از ساعدی بسازم
- «گناه فرشته» و داستان خون، عشق، عدالت
- شهاب حسینی، امیر آقایی و لادن مستوفی در «گناه فرشته»
- از هر که بگریزم ز خود راه گریزم نیست/ نگاهی به فیلم «مقیمان ناکجا»
- اصغر فرهادی به آلپ میرود
- «شهر زیبا»ی فرهادی به آمریکای شمالی رسید
نظر شما
پربازدیدترین ها
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- محاکمه در خیابان/ نگاهی به تازهترین قسمت سریال «افعی تهران»
- ۳ جایزه جشنواره مسکو به «آه سرد» رسید
آخرین ها
- بستههای مکالمه پرتخفیف همراه اول بهمناسبت روز ملی خلیجفارس
- به تو هم سخت میگذرد؟/ نگاهی به فیلم «منطقه تحت نظر»
- معرفی پروژه جدید کارگردان «باربی»؛ گرتا گرویگ «نارنیا» را میسازد
- معرفی داوران جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- اختتامیه دومین دوره جشنواره «عروسکخونه»/ پیشکسوتان و فعالان عرصه کودک به سمت احیای نمایشهای عروسکی میروند
- عسگرپور: از جانب مدیران کم تسلطِ سطحینگر، مورد حمله قرار میگیریم که شما از فروش فیلمها خوشحال نیستید/ از کجا به کجا رسیدیم!
- پخش سریال «حشاشین» در ایران ممنوع شد
- همراه اول حامی برگزاری ششمین رویداد ایران اکسپو
- حضور معاون وزیر حملونقل و زیرساخت ترکیه در غرفه همراه اول
- محاکمه در خیابان/ نگاهی به تازهترین قسمت سریال «افعی تهران»
- جایزه بزرگ جشنواره کازابلانکای مراکش به «برندهها» رسید
- ۲ انیمیشن ایرانی به جشنواره معتبر انسی راه یافتند
- «رُخ» بهترین مستند جشنواره فیلم مسکو شد
- «آوای ابرها» به جشنواره کاریبتونز کلمبیا راه یافت
- ۳ جایزه جشنواره مسکو به «آه سرد» رسید
- خانواده قاتل از «بیبدن» شکایت میکنند؟
- فوت کارگردان فرانسوی برنده نخل طلا و سزار/ لوران کانته درگذشت
- نسخهی آزادیِ لانتیموس/ نگاهی به فیلم «بیچارگان»
- نکوداشت اکبر زنجانپور در نوزدهمین «شب کارگردان»
- حضور همراه اول در بزرگترین نمایشگاه فناوری ترکیه
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود