بهناز شیربانی در شرق نوشت :
برای بسیاری که نام مسعود بخشی را با ساخت مستند «تهران انار ندارد» و فیلم بلند «یک خانواده محترم» به یاد میآورند، دیدن فیلم «یلدا» در جشنواره سیوهفتم فیلم فجر کمی غافلگیر کننده بود. پرداختن به موضوع قصاص یا به تعبیر مسعود بخشی، بخشش در این فیلم و فرمی که برای روایت چنین داستانی انتخاب شد، با ساختههای قبلی بخشی متفاوت است و خودش معتقد است این طرح سمج در تمام سالهای بعد از ساخت «یک خانواده محترم» دست از سرش برنداشت. بااینحال فیلم «یلدا» دومین ساخته بلند سینمایی مسعود بخشی که با حضور سرمایهگذاران متعدد خارجی و تهیهکنندگی علی مصفا ساخته شد، آنطورکه باید در جشنواره فیلم فجر دیده نشد و بعد از ماهها در روزهای کرونایی وکمرمقبودن گیشه سینماها سر از اکرانهای هنروتجربه درآورد. فیلمی که چند هفته از اکرانش میگذرد و در این مدت مخاطبانی را با خود همراه کرده است. «یلدا» بیش از اینکه در داخل کشور تحسین یا منتقدان را به همراه داشته باشد، تاکنون در بسیاری از جشنوارههای خارجی حضور داشته و تحسین شده و به نظر میرسد موضوع قصاص که عموما در فیلمهای روز سینمای ایران به آن پرداخته میشود و شاید کمی رنگ تکرار گرفته، برای مخاطبان غیرایرانی همچنان جذابیتش را حفظ کرده است. در ادامه با مسعود بخشی درباره چرایی پرداختن به این سوژه و نقدهایی که قصد مطرحکردنشان را داشته، صحبت کردیم.
پرداختن به ماجرای قصاص اتفاق تازهای نیست، با این تفاوت که تا به امروز فیلمسازان مختلف، از زاویههای متفاوتی به این موضوع نگاه کردهاند. چه ابعاد متفاوتی از این وضعیت برای شما جذاب بود؟ در واقع ترسیم یک موقعیت تازه برای روایت چنین داستانی کمی دشوار به نظر میرسد.
موضوع قصاص و اصولا مجازات مرگ یا قانون کهن چشم در برابر چشم تنها یکی از مضامین مطرحشده در فیلم یلداست و در دل موضوع مهمتر و کلیتر بخشش و انتقام جای دارد که موضوعی ازلی ابدی، بدون مرز و عمیقا انسانی است. یلدا چنین قصهای را با یک برنامه سرگرمکننده تلویزیونی بهظاهر واقعی و با نگاهی کموبیش انتقادی به رسانه قدرتمند و فراگیر تلویزیون- که فرمانروای اصلاح و تربیت در جهان امروز و کارخانه تولید «کیچ» است- در هم میآمیزد.
بسیاری از فیلمسازان در لایههای بعدی این قصهای که ممکن است در نگاه اول کمی کلیشه به نظر برسد، بهدنبال این هستند که حادثه را به لایههای عمیق جامعه پیوند بزنند. از این منظر نگاه شما به این قصه چطور بود؟
جامعه امروز ما بهتمامی و بهوضوح در یلدا حضور دارد، جامعه زنان، با شخصیتهای متنوع و پسزمینههای اجتماعی و فرهنگی متفاوت، جامعه میلیونی تماشاگران با پیامکهایشان که چنین برنامهای پربینندهترین و سرگرمکنندهترین برنامه تلویزیونشان است، جامعه فرادست، مدیر و مجری و ناظر و سرمایهگذاران پشت پرده و جامعه فرودست که سربهزیری فرسوده پیرمرد آبدارچی و خروش خطرناک مرد موتورسوار نمایندگیاش میکنند. یلدا همانقدر که اثری مفهومی است، اجتماعی هم هست.
در نگاه اول به نظر میرسد فرمی که برای روایت این فیلم انتخاب کردید و تصویر یک برنامه تلویزیونی تا حدی میتوانست نقد چنین برنامههایی در رسانه ملی را هم هدف قرار دهد و البته که چنین استنباطی احتمالا در لایههای بعدی تماشای فیلم نهفته است. تا چه حد این موضوع را مد نظر داشتید؟
بههرحال این موضوع هم در دل فیلم هست، نگاهی کلی و انتقادی که البته شامل همه رسانهها و بهویژه تلویزیون در بحث اصلاح و انقیاد افراد میشود.
در یلدا در پس واقعگرایی مرسوم سینمای این سالها، تصویری سوررئال نهفته که شایسته تأمل و تفکر تماشاگر دقیقتر است. برنامه تلویزیونی فراواقعی لذت عفو با دکور مدورش، سراسربینی مدرن است که در آن فرد خاطی از هر سو و توسط هر تماشاگری دیده و قضاوت میشود بیآنکه در روشنایی نورافکنها چیزی ببیند. این اتوپیای اصلاح و تربیت است.
فیلم بیش از اینکه در ایران دیده شود، در بسیاری از جشنوارههای خارجی حضور پررنگ و تأثیرگذاری داشت و به نظر میرسد موضوع قصاص همچنان موضوعی جالب برای منتقدان و تماشاگران خارجی است و پرداختن به آن شاید برای مخاطب داخلی کمی رنگ تکرار گرفته است. تحلیل شما درباره این موضوع چیست؟ و بازخورد تماشاگران خارجی درباره فیلم شما چه بوده؟
لطفا بگویید بخشش و نه قصاص. قصاص آنجا وجود ندارد؛ اما بخشش یا لااقل نیاز به آن، بله. البته در آنجا نیز مانند اینجا تماشاگر کمحوصله و تماشاگر دقیق وجود دارد. برای گروه اول همان موضوعات ظاهری قابل درک است و برای گروه دوم، موضوعات عمیقتر فیلم و البته هر دو گروه انسانیت را در فیلم میبینند. نکته جالب آنکه منتقدان فیلم آنجا بنا به ضرورت جزء گروه دوم قرار دارند؛ اما ظاهرا اینجا بسیاری در گروه اول هستند. به هر شکل برای من، خانهنشینی تمرین پوستکلفتشدن بوده و آموختن اینکه از خوشامد دستهای آنجا، دلخوش یا از کجفهمی و ستیزهجویی گروهی اینجا، آزرده و پریشان نشوم و کار خودم را بهدرستی انجام دهم.
این فیلم در بخش خصوصی تهیه شده و ازجمله فیلمهای مستقلی است که به اکران رسیده و در شرایط مطلوبی هم اکران نشد. کارکردن در چنین فضایی چقدر میتواند ادامه این روند و کارکردن در سینمای مستقل و ادامه مسیر را سخت کند؟
با این بیماری و شرایط غریب جهان و وانفسای مشکلات معیشتی مردم، شِکوه و شکایت بابت اکران نامناسب فعلی به گمانم بیجاست. هدف از ساخت و نمایش یلدا تنها فرهنگی بوده و بههمیندلیل تصمیم گرفتیم درآمد حاصل از اکران سینمایی هم صرف آزادی دو زندانی محکوم به اعدام بشود. مشکلات فرهنگی ریشهای هستند. ما در سینما به تولید انبوه رسیدهایم اما سالنهای سینما محدودند و هر فیلمی را هم که تولید میشود، نمایش نمیدهند، باید سرریز این فیلمها را جایی عرضه کرد اما خب نمیتوانیم؛ چون وقتی به عرضه کالایی فکر نشده، نتیجه تولید انبوه آن جز رویدستماندن کالا نیست. دراینمیان سینمای مستقل باید مسیر خود را برود و راهش را پیدا و هموار کند. گروه هنر و تجربه، خانه و جایگاه بخش عمدهای از سینمای مستقل ماست و نباید کوچک و ضعیف باشد؛ اما متأسفانه هنر و تجربه حتی پیش از شیوع کرونا هم در قرنطینه بود. قرنطینه چیزی که به آن سینمای بدنه یا بدنه سینما یا هر اسم دیگری میگویند و عدهای آن را با هنر سینما اشتباه گرفتهاند.
نام علی مصفا بهعنوان تهیهکننده معمولا وجاهت خاصی به فیلم میدهد و برای مخاطب پیگیر سینما اتفاق جذابی است. این همکاری چطور اتفاق افتاد؟
همهچیز از همکاری صمیمانه ایشان در مستند «قالی ایرونی ما» در سال ۸۹ شروع شد. بزرگترین ویژگی علی مصفا کارکردن در قلب سینمای حرفهای و تعلق خاطر داشتن به سینمای مستقل با تمایلی درونی و بیادعا به تجربهگرایی است. در یلدا ایشان با حضور بهموقع، فرایند بهطولانجامیده مذاکرات تولید را پایان داد و فیلم ساخته شد و جا دارد از حمایت ایرج تقیپور که نخستین پروانه ساخت فیلم را گرفت و سرکار خانم طائرپور که همیشه حامی سینماست، قدردانی کنم.
برای تجربه دومین فیلم بلند سینمایی، بعد از فیلم نخست که کم سروصدا بود و حاشیه نداشت، چرا چنین موضوعی را انتخاب کردید؟
طرح نخست یلدا را در مراحل پایانی تولید فیلم «یک خانواده محترم» نوشتم و از توفانهای در راه نیز خبر نداشتم! طرح سمجی بود که در تمام این هشت سال و تلاطماتش، محکم ایستاد و ساختش را به من تحمیل کرد.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- ۶ مستند از ایران به جشنواره ایدفا دعوت شدند
- بررسی فیلم یلدا روی موج رادیو
- اکران مجدد «یلدا» با بازگشایی سینماها در فرانسه
- جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره بارسلون برای «یلدا»
- نمایش «یلدا» از هفته آینده در اسپانیا آغاز میشود
- چرا «خورشید» به اسکار رفت
- روایتی نو از یک موضوع تکراری/ نگاهی به فیلم «یلدا»
- سینماسینما/ موقعیت سینمای ایران در شش ماه آخر سال در فرانسه
- جایزه بهترین کارگردانی اسکار ترکیه به مسعود بخشی برای «یلدا» رسید
- جایزه بزرگ مجله «اِل» به فیلم سینمایی «یلدا» از ایران رسید
- استقبال از «یلدا» در اکرانهای عمومی خارجی/ گزینه مناسب ایران در اسکار؟
- «یلدا» در فرانسه روی پرده میرود/ استقبال فرانسویها از پیش نمایش این فیلم
- معرفی فیلمهایی از ایران که در جشنواره ورشو حضور دارند
- علی مصفا: هنروتجربه بسیار فقیرانه حرکت میکند و دائما در مظان اتهام است
- «یلدا» به دو جشنواره فیلم استونی راه یافت
نظر شما
پربازدیدترین ها
- ردپای یک کارگردان مؤلف / نگاهی به فیلمهای کوتاه سعید روستایی
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- موقعیت فیلمهای ایران و سینماگران فراملی در فرانسه
- با نظرسنجی از ۱۷۷ منتقد فیلم؛ نشریه ایندی وایر برترینهای سال ۲۰۲۴ سینما را معرفی کرد
آخرین ها
- شبی که بهزاد فراهانی وصیت کرد؛ نکوداشت خسرو حکیم رابط برگزار شد
- برگزاری پانزدهمین کنفرانس بینالمللی فناوری اطلاعات و دانش با حمایت همراه اول
- برگزاری جشنواره فیلم ۱۰۰ در اردیبهشت سال آینده/ «فراصد» بخش جدید جشنواره با رویکرد فلسطین
- حذف فرهنگ از سبد طبقه متوسط؟/ هزینههای سبد فرهنگی خانواده ۴نفره در تهران چقدر است؟
- نکوداشت زنده یاد اکبر عالمی و بزرگداشت مهدی رحیمیان در آیین معرفی برندگان هفتمین جایزه پژوهش سال سینما
- با پیشتازی «۴۷» و «مخفیانه»؛ نامزدهای جوایز اسکار سینمای اسپانیا معرفی شد
- همزمان با سالگرد اولین نمایش عمومی «قیصر»؛ بزرگداشت مسعود کیمیایی برگزار میشود
- دو خبر از جشنواره بینالمللی تئاتر فجر؛ زمان بازبینی حضوری و انتخاب نهایی آثار بخش دیگرگونههای نمایشی/ آغاز ثبتنام اصحاب رسانه و منتقدان
- برگزاری نمایشگاه پشت دریای وهم
- حضور همراه اول با مجموعهای از سرویسهای فناورانه در نمایشگاه تلکام ۲۰۲۴
- بازگشت جنابخان به تلویزیون همراه با محسن کیایی
- «در آغوش درخت» بهترین فیلم بلند سینمای جهان جشنواره هندی شد
- نکوداشت خسرو خسروشاهی در جشنواره فیلم رشد
- «شهر خاموش» و «شناور» در شبکه نمایش خانگی
- به پاس یک عمر دستاورد سینمایی؛ خرس طلایی افتخاری برلین به تیلدا سوئینتون اهدا میشود
- کنسرت نمایش ایرج، زهره، منوچهر / گزارش تصویری
- حقایقی درباره محمد نوری به بهانه سالروز تولد او/ مردی که از شکست هراس نداشت
- ذلت ماندن یا لذت رفتن و رستن!
- جدول فروش سینمای ایران در آخرین روز پاییز/ پنج فیلمی که از ابتدای امسال بیش از ۱۰۰ میلیارد فروختند
- نمایش «دِویل» تمدید شد/ آغاز اجرای نمایش «تشنگان» از ۴ دی
- شایعه فروش آثار تجسمی مربوط به فروغ فرخزاد و سهراب سپهری/ سریال و فیلم مستند سهراب و فروغ به زودی کلید میخورد
- نامزدی یک فیلم کوتاه ایرانی-آمریکایی در جوایز آکادنی فیلم سوئد
- نشست خبری بزرگداشت فروغ فرخزاد / گزارش تصویری
- درباره سه مستند سینماحقیقت/ از جسارت نمایش عریان اعتیاد تا عشق به سینما در اتاق آپارات
- به خاطر نقش برجسته در صنعت سینما؛ کریستوفر نولان و همسرش، شوالیه و بانوی فرمانده شدند
- چرا «لیلی» سریال «داییجان ناپلئون» زشت بود؟/ پاسخ ناصر تقوایی را بخوانید
- «تیآرتی» ترکیه آغاز به کار کرد؛ صداوسیما هنوز در فکر سانسور است
- سیمرغ مردمی به جشنواره فیلم فجر بازگشت
- بستههای ویژه شب یلدای همراه اول با هدیه دیجیتال معرفی شد
- آنونس رسمی عاشقانه «عزیز» رونمایی شد