سینماسینما، سامان صفر زایی
«سرپتیها»، به کارگردانی کیوان مهرگان، به نظر در ادامه همان تلاش فکری از درون کنکاش و تقلای دیرینه در تاریخ مشروطه است که دههها کوشیده است ادعای سر پرسی سایکس در کتاب مشهورش«تاریخ ایران» -بر اساس پندار عوام- را مخدوش کند: «هیچکس نمیداند که چگونه مشروطه را به دست آوردیم. به نظر میآید که مشروطه خودبهخود از زمین سبز شده است.»
فیلمساز با رفتن به سراغ پویایی سیاسی شهرِ خودش – کرمانشاه – در عصر مشروطه درواقع خواسته است بخشی از گفتمان ملی باشد که اصلاً اعتقاد ندارد مشروطه «خودبهخود» از زمین سر برآورده است.
اثر البته خیلی زود دچار «سوء شیفتگی» به سوژه شهری خود میشود و لحظاتی نسبتا طولانی از ادعاهای تبلیغی و تاریخسازی – در ستایش مشروطه جویی عظیم کرمانشاه- بدون ارائه اطلاعات و اسنادی که چنین ادعاهایی را تائید کند ارائه میدهد. دقایق طولانی از مستند به این ادعا میگذرد که “مشروطه کرمانشاه” پس از تهران و تبریز – و احتمالاً اصفهان- بیشترین مشارکت ذهنی و عینی را در پیشبرد مشروطه داشته است. خطی روایی که راستی آزمایی و اعتبارسنجی علمی آن هرگز توسط مستندساز موردبررسی قرار نمیگیرد.
در نیمه دوم فیلم، خالق اثر ناگهان علیه این تبلیغات میشورد. از این مسیر کاملاً به عقب بازمیگردد و کارشناسان را ترغیب میکند نه در پی بالا بردن “رتبه” کرمانشاه در فهرست شهرهای هوادار مشروطه، که به تحلیلی دقیق در رابطه با جمعیتشناسی شهر، انواع نیروهای رقیب سیاسی، و فهم کنش گری منحصربهفرد این شهر در لحظات پرشور مشروطه بپردازند. از همینجا به بعد است که مشروطه کرمانشاه وارد حقیقتِ خود میشود و با “تراژدی تنهاییِ مشروطه خواهان” خود – بالاتر از همه یارمحمد خان و گروه سرپتی ها – مواجه میشود. مهرگان در نیمه دوم اثر این حقیقت را فاش میکند که مشروطه چه دشمنان جدی در کرمانشاه داشته است و چطور سرپتیها باوجود تنهایی در قلمرویی که – مثل خیلی شهرهای دیگر کشور- استبداد را بیشتر پاس میداشت به خاطر آرمانهای تجدد و با آرزوهای روشنفکرانه دست به شورش میزنند. فیلمساز در یافتن چهرههای مشروطه – قهرمانان و هم ضدقهرمانان- در کرمانشاه به شدت قدرتمند عمل کرده است و آرشیو تصویری غنی از آنها ارائه میکند.
ظاهراً جاماندگی و مغفول ماندن کرمانشاه و بسیاری دیگر از شهرهای ایران در تاریخنگاری جریان اصلی ایران – هم در فضای دانشگاهی ایران و هم در فضای دانشگاه خارج از کشور – مستندساز را بهدرستی برانگیخته است تا از طریق سینما به این پدرسالاری روایی ضربه وارد کند. با این در حال در نیمه نخست اثر بهاشتباه بهجای فراخواندن خود تاریخ مشروطۀ کرمانشاه – آنطور که واقعاً بوده – آن تاریخی را فراخواند که اسباب سربلندی همان شهروندان کرمانشاهی شود که در ده دقیقه ابتدایی فیلم ناآگاهی عمیقشان از تاریخ مدرن شهر به شکلی حزن انگیز حالتی خنده آور به خود میگیرد. سابقه روزنامهنگاری فیلمساز و اشتیاقش به حقیقت خیلی زود به سراغش میآید. از “دورهم خوش بودن”و “فکت گریزی” – که بهطور خاص سعید لیلاز شیفتهاش است- فاصله جدی میگیرد، تاریخ شهر را – هم بلندپروازیهای روشنفکرانه و هم تا گردن فرورفتنش در فضایی استبدادزده- را آنطور بازتاب میدهد که در پایان اثر حقیقت قدرتمند از هر عنصری دیگری خودش را به مخاطب تحمیل کند. اینکه هرچند تاریخنگاری جریان اصلی نخواسته است کرمانشاه و خیلی از شهرهای دیگر را در روند مشروطه مورد مطالعه قرار دهد اما کرمانشاهیها هم “بخشی از بازی” بودهاند. آنجا هم قهرمانها، فاجعه، شکوه، روشنفکری، و ضد روشنفکری خود را داشته است. آنجا هم بخشی از مدرنیته ما بوده است، بخشی از آسیبی که ایران برای مدرن شدن تحمل کرده است. اثر مهرگان ادامه همان امتناع شدید در پذیرش آن توهم است که مشروطه”خود به خود از زمین سبز” شده است.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- «سیاوش در آتش»؛ روایتی از ارتباط موسیقی با جامعه با محوریت زندگی استاد شجریان
- تکسواران کُرد/ نگاهی به مستند «سرپتیها»
- از یاد رفته/ نگاهی به مستند «سرپَتیها»
- همزمان با سالروز فرمان مشروطه؛ مستند «سَرپَتیها» رونمایی میشود
- «طوفان در زنجیر» به بازار نشر آمد
- «طوفان در زنجیر» منتشر میشود /با طرحی از اردشیر رستمی
- «سیاوش در آتش» به دنبال اکران نوروزی هنروتجربه
- «سیاوش در آتش» در راه جشنواره «سینماحقیقت»
- قدم زدن در کوچه تاریخ
- روایتی تازه از محمدرضا شجریان در «سیاوش در آتش»
- «صحنه آخر» در یازدهمین جشنواره سینماحقیقت
- حضور پررنگ رسانه و روزنامهنگاران در یازدهمین جشنواره «سینماحقیقت»
- قاب هایی بر دیوار امید
- یک فَست موشن جذاب از تاریخ سیاسی ایران
- مونولوگهای صادق زیباکلام از تاریخ معاصر در مستند «قابها»
پربازدیدترین ها
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- شهاب حسینی؛ تنوع در پذیرش نقش، تناقض و شتابزدگی در واکنشها/ یادداشت کیوان کثیریان
- جزئیاتی از فیلم «کارآموز» علی عباسی/ صعود ترامپ
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
آخرین ها
- بازگشت مهران مدیری با یک سریال و شروعِ پیشتولید «پایتخت»
- تایید حکم ۸ سال حبس برای رسولاف
- فیلم کوتاه «یک روایت دقیق» در جشنواره ایتالیایی
- در برنامه خط فرضی مطرح شد؛ سیاست و جنسیت، دوایر ممنوعه اصلی در فیلمهای کمدی
- فراخوان چهاردهمین دورهی جوایز ایسفا منتشر شد
- جایزه نتپک به «گیج گاه» رسید
- حضور «باگ» در جایزه آکادمی دانشجویی اسکار
- صدداستان؛ برنامه تازه سوینا/ انتشار سه داستان کوتاه با صدای باران کوثری
- اعضای سومین دوره هیات مدیره صنف تماشاخانههای ایران مشخص شدند
- آکتور ایرانی در شبکه آرته فرانسه
- جنون شکسپیری در زمانه ما/ نگاهی به فیلم «شاهلیر»
- «کتاب مستطاب سینما» در نمایشگاه کتاب
- کیانوش عیاری: «۸۷متر» از شبکه یک روی آنتن میرود
- باغ کتاب میزبان جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی شد
- تقدیر ویژه جشنواره اوبرهاوزن از فیلم کوتاه ایرانی
- «عامه پسند» اکران آنلاین میشود
- «عمو ماهیگیر» روی صحنه عمارت نوفللوشاتو
- حضور همراه اول در نمایشگاه بینالمللی اینوتکس ۲۰۲۴
- شکایت آموزش و پرورش از «افعی تهران»
- جزئیاتی تازه از داستان فیلم محمد رسولاف/ زندگی یک قاضی دادگاه انقلاب تهران در «دانه انجیر مقدس»
- دعوت گروه «فقر پشت پردهها» برای اعتصاب/ حقوق و بیمه کارکنان، چالش مدیران جشنواره کن
- در «تحریک کنندگان»؛ مت دیمون و کارگردان «بورن» در یک کمدی دزدی همراه شدند
- مدیرکل هنرهای نمایشی استعفا داد
- راهیابی «آمرغ» به جشنواره آسیای جنوبی مونترال
- حضور مرکز گسترش با ۲۲ کتاب در نمایشگاه کتاب تهران
- «دیوان تئاترال» روی صحنه میرود/ آغاز اجرای نمایش «مرگ با طعم نسکافه» با حضور مسعود کیمیایی
- صعود مقاومت ناپذیر و حیرت انگیز آقای کارگردان/ نگاهی به فیلم «چهارشنبه سوری» به مناسبت سالروز تولد اصغر فرهادی
- «بیژن و منیژه» میلیاردی شد
- بزرگداشت کیانوش عیاری و افتتاح گنجینه این فیلمساز در موزه سینما
- گفتوگوی اختصاصی سینماسینما با دبیر بخش ۱۵ روز سینماگران جشنواره کن/ ما کشف میکنیم