سینماسینما، علیرضا حسنخانی
«در جبهه غرب خبری نیست» یک سال پس از انتشار کتابی به همین نام به قلم اریش ماریا رمارک نویسندهی آلمانی، با اقتباس از همین کتاب، توسط لوئیس مایلستون ساخته میشود. خود همین فاصلهی کم میان انتشار کتاب و اقتباس سینمایی از آن نشان دهندهی اهمیت کتاب و مضمون ضد جنگ آن است. پر بیراه نیست اگر در «جبهه غرب خبری نیست» را سر سلسلهی فیلمهای ضد جنگ و چه بسا سرآمد آنها بدانیم. مداقهی زیادی لازم نیست تا پس از تماشای این فیلم به این نتیجه برسیم که بسیاری از آثار شاخص و زبانزد سینمای جنگ به ویژه فیلمهای ضد جنگ، نَسَب از این شاهکار مایلستون میبرند. رد پای مضامین مطروحه در این فیلم را در طیف گستردهای از آثار نمایشی از شاهکارهای بی مثالی چون غلاف تمام فلزی (استنلی کوبریک ۱۹۸۷)، بهترین سالهای عمر ما (ویلیام وایلر ۱۹۴۶)، راههای افتخار (استنلی کوبریک ۱۹۵۷) و مینی سریالی مانند دستهی برادران (محصول شبکه اچ بی او ۲۰۰۱) تا نمونههای وطنیای مانند نجات یافتگان (رسول ملاقلی پور ۱۳۷۴) میتوان سراغ گرفت.
در جبهه غرب… چرخهی کاملی از شور و انرژی قبل از جنگ تا سرخوردگی، افسردگی و ترومای حاصل از جنگ را به نمایش میگذارد. فیلم در همان سکانسهای آغازین که معلم مدرسه شاگردان کلاسش را برای حضور در جبهه نبرد تهییج میکند و جوانان با انرژی کاذبِ حرفهای هیجان انگیز معلم، در خیال خود تجسماتی از آینده میپرورانند، به بیننده نشان میدهد، دانش آموزان این کلاس چه اندازه ساده لوح و بی خبرند و معلمشان چه مهملاتی برای فرستادنشان به میدان نبرد به هم میبافد. تفاوت خیال خام بچه مدرسهایهای ساده دل داستان با واقعیت تلخ نظامیگری در همان بدو ورودشان به پادگان نظامی آشکار میشود. جایی که گروه جوانان سرخوش و شَلنگ انداز به پادگان وارد میشوند اما در پس زمینه سربازان را در یک نظم خشک نظامی در حال رژه و قدم رو میبینیم. این مواجههی تلخ با دیسیپلین مرگبار نظامی با ورود هیملستوس شکل واقعیتری به خود میگیرد و بالاخره با ورود گروهان به خط مقدم جبهه و گذراندن تجربههایی چون گرسنگی و یا یک هفته حبس در سنگر، شکل تلختری مییابد. شروع نبرد، تیراندازی و بمباران، بیننده را چون گروهان جوان در مواجههای خوفناک با عفریت مرگ قرار میدهد که از آن مفری نیست مگر کشتن و یا کشته شدن. خط سیری که مایلستون از آن شور پاکباز در دفاع از میهن تا قطع عضو و یا کشته شدن یکیک جوانان تصویر میکند، ترسیم دقیقی است از مسیر سنگلاخ شوق و هیجان تا یک تراژی تلخ و مرگبار.
امروز که در جبهه غرب… را میبینیم، شاید روایت این داستان از زاویه دید آلمانها و با توجه به منبع اقتباسش از داستان نویسندهی آلمانی از دیدِ آلمانِ شکست خورده در جنگ به نظر برسد اما حقیقت این است که به وضوح مشخص است که منظور مایلستون هیچ کشور خاصی نیست و او به شکلی جهانشمول به جنگ نگاه میکند. واقعیت این است که کل فیلم به زبان انگلیسی است و جز در اشاراتی کوتاه نشانهای از آلمانی بودن گروهان مرکز داستان نمیبینیم. در گذر قریب به یک قرن از ساخته شدن فیلم، مضمون و روایت بعضی اتفاقات در آن هنوز هم آوانگارد و در بعضی جوامع به احتمال زیاد غیر قابل پذیرش خواهد بود. فراموش نکنیم که ساخته شدن این فیلم در سالهای مابین جنگ جهانی اول و دوم و در اردوی جناح پیروز چه اندازه غیر متعارف بوده. حال آنکه هیچ بعید نیست که اگر مایلستون میخواست سربازان غیور پیروز جنگ را با چنین پرسشهایی اساسیای دربارهی انگیزههای جنگ افروزی و فرجام تراژیک آن روبهرو کند، متهم به بزدلی و خیانت میشده. با این حال او برخلاف نظریهی مرسوم که میگوید «تاریخ را فاتحان مینویسند» مسیر متفاوتی میپیماید و تاریخ انسانیت را به شکلی مینویسد که آیندگان بر سبیل او و به پشتوانهاش گام بر میدارند. به همت اوست که پذیرش انتقاد جدی به دلایل آغاز جنگ و متهم کردن مستقیم دولتمردان رخ میدهد و فیلمهایی مثل غلاف تمام فلزی، اینک آخر الزمان یا متولد چهارم جولای امکان ساخته شدن پیدا میکنند.
در جبهه غرب… پر است از سکانسهای معرکهای که در کلیت منسجم فیلم و در توالی چینششان در طول اثر نه تنها مضمون ضد جنگ اثر را تبیین میکنند بلکه روایت جذاب و پرکششی از سرنوشت تراژیک مردمی را به تصویر میکشند که ملعبهی دست دولتمردان و جنگ افروزان شدهاند و جانشان را در راهی گذاشتهاند که اصولاً نمیدانستند چرا به آن وارد شدهاند. دعوت خوانندهی این یادداشت به تماشا و دقت در این سکانسها حداقل کاری است که به عنوان معرفی چنین شاهکاری میشود انجام داد. مفاهیم گویاتر از آن هستند که احتیاج به تأویل و تفسیر داشته باشند. در یکی از سکانسهای درگیری، گروهان مهاجم، به سنگر دشمن دسترسی پیدا میکند و به جای غنیمت گرفتن سلاح یا هر چیز دیگری تکه نان و شیشهای مشروب به غنیمت گرفته میشود. تکه نانی که هنگام حملهی گروهان گرسنه به آن میبینیم، آغشته به خون سرباز دشمن است. گرفتار شدن پائول با یک سرباز دشمن در یک گودال از دیگر فصول شاهکار فیلم است. جایی که فاصلههای تنفر انگیز در جنگ از بین میرود و طرفینِ درگیر بی واسطه با هم رودررو میشوند. یا بهتر است بگوییم زندگی میکنند و از مرگ میگریزند. در چنین فضایی است که هر دو طرف به جای دشمن اول تبدیل به انسان میشوند و به درک متقابل از یکدیگر میرسند و بعد تبدیل به یار و یاور یکدیگر میشوند. سکانس بعد از این فصل که تک تیراندازی را میبینیم که از دور به دشمن شلیک میکند و بابت هر کشته ذوق میکند در تقابل با همین نگاه همدلانه است. در این فاصلهی بعید است که آدم ها با هم سر جنگ دارند، وگرنه در کنار هم انسانهایی خواهند بود با دردها و شوق های مشترک.
در جبهه غرب… شاهکاری است که به دور از هرنوع شعارزدگی و با پرهیز از هر نوع خطابهخوانی، فلسفهی ضد جنگ و در تعارض با دولتمردان و جنگ افروزانش را بیان میکند. فیلم از بسط دو سکانس معرکه شکل گرفته. سکانس اول جایی است که گروهان بعد از مدتها گشنگی شکمی از عزا درآوردهاند و کات این ایده را مطرح میکند که در جنگ ها خوب است تا میدان بزرگی ایجاد کنند و دورتا دورش طناب بکشند و دولتمردان و جنگآوران و ژنرالها را درون آن بیاندازند تا شاهد پیکار دو طرف متخاصم با هم در آن باشیم. نه اینکه سربازان و انسانهای بی گناه به جای آنها در میدان جنگ باشند. سکانس دوم جایی است که پائول به مرخصی آمده و با پدرش به میخانهای میرود. در آن میخانه مستهای لایعقلی که از جنگ هیچ نمی دانند، دور میزی نشستهاند، نقشهای روی آن پهن کردهاند و سعی میکنند با مجادلهی کلامی برآمده از مستی یکدیگر را دربارهی مسیر پیروزی و پایان جنگ متقاعد کنند. مایلستون به شکلی نبوغ آمیز اثری حول این دو سکانس بنا میکند که به بیننده تفهیم میکند، جنگها را آدمهای نادانی که از انسانیت و مرگ انسانها چیزی نمیدانند به بهانههای واهی و با دلایل احمقانه پایه گذاری میکنند و در این میان هیچ خبری نیست مگر مرگ و نابودی انسان و انسانیت.
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- نمایش آثار روز سینمای جهان در خانه هنرمندان ایران
- آکادمی فیلم آلمان برگزیدگان خود را معرفی کرد/ «تالار معلمان» لولای طلا را برد
- برگزیدگان اسکار معرفی شدند/ درخشش «همه چیز همه جا به یکباره»
- پایان رایگیری اسکار ۲۰۲۳
- برگزیدگان بفتا معرفی شدند/ «در جبهه غرب خبری نیست»؛ بهترین فیلم
- ضیافت آکادمی اسکار برگزار شد/ تام کروز ستارهی مراسم
- معرفی نامزدهای «ادی»/ بهترین تدوین در کدام فیلمها دیده شد؟
- در جبهه غرب خبری نیست؛ چیزهایی که نمیدانی
- معرفی نامزدهای اولیه جوایز بفتا ۲۰۲۳/ پیشتازی «در جبهه غرب خبری نیست»
- کدام هنرمندان جوایز گلدن گلوب را اهدا خواهند کرد
- «مثلث غم» برنده بزرگ جوایز فیلم اروپا ۲۰۲۲ شد/ کسب ۴ جایزه اصلی
نظر شما
پربازدیدترین ها
- یادداشت محمد حقیقت؛ چه کسی به نخل طلا نزدیک میشود؟/ درباره فیلم اول کارگردان زن فرانسوی
- فیلمهای ۱۵ روز سینماگران کن معرفی شدند/ جای خالی سینمای ایران در این بخش
- صدور پروانه ساخت سینمایی برای پنج فیلمنامه
- محمد یغمایی با «شورش ذهن» به عمارت نوفل لوشاتو میآید
- احیای ناپلئون در کن/ نخستین نمایش جهانی نسخه ترمیمشده «ناپلئون به روایت ابل گانس» در جشنواره
آخرین ها
- احیای ناپلئون در کن/ نخستین نمایش جهانی نسخه ترمیمشده «ناپلئون به روایت ابل گانس» در جشنواره
- میراث نفرینشده/ نگاهی به فیلم «پنجه آهنین»
- «استودیو جیبلی ژاپن» برنده دومین نخل طلای افتخاری جشنواره کن
- در برنامه «خط فرضی» مطرح شد؛ هنرمند اگر جهانبینی داشته باشد خفه نخواهد شد
- معرفی داوران دو بخش مستند و نماهنگ جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی
- صدور پروانه ساخت سینمایی برای پنج فیلمنامه
- اکران آنلاین غیرمنصفانه و ناعادلانه است/ چرا «کاپیتان» قربانی شد؟
- محمد یغمایی با «شورش ذهن» به عمارت نوفل لوشاتو میآید
- محصول ۵۲ میلیون دلاری سینمای کره؛ ورنر هرتسوگ صداپیشه انیمیشن بونگ جونهو میشود
- قهرمانی مقتدرانه تیم ملی کشتی فرنگی در رقابتهای آسیایی با حمایت همراه اول
- «مجنون آن لیلی» هفته آینده روی صحنه میرود
- اولین حضور بینالمللی «چوپان» در یک جشنواره آلمانی
- بزرگداشت اصغر فرهادی در جشنواره کلمبیایی
- فیلمهای ۱۵ روز سینماگران کن معرفی شدند/ جای خالی سینمای ایران در این بخش
- داوران بخش فیلمهای داستانی کوتاه جشنواره ملی فیلم اقوام ایرانی معرفی شدند
- «آنیتا، گمشده در اخبار» بهترین انیمیشن کوتاه کلیولند شد/ واجد شرایط رقابت در اسکار
- در چهل و دومین دوره؛ «انگشت طلا» ۶ جایزه از جوایز فیلم هنگکنگ را برد
- مرور آثار داریوش مهرجویی در مسکو
- «تمساح خونی» ۴۰ روزه ۱۰۰ میلیاردی شد
- نگاهی به مینی سریال رژیم
- چرا فیلمهای نوستالژی دهه شصتی همچنان محبوب هستند؟
- نیکی مظفری و بهنام شرفی همبازی شدند/ رونمایی از پوستر نمایش «مرگ با طعم نسکافه»
- راهیابی«پیچ تاریخی» به جشنواره بینالمللی فیلم مسکو
- ساخت مستند فرمانده لوطی ها آغاز شد
- اکران «قویدل» در هنر و تجربه
- «نگین سیاه» محمدعلی سجادی بهترین انیمیشن جشنواره سنتمونیکا شد
- والتر هیل با یک فیلم نوآر برمیگردد/ ادامه بزن بزن در ۸۴ سالگی
- سینمای ایران مسافر کره جنوبی شد
- استخدام ۳ قهرمان کشتی کشور در همراه اول
- «بعد از رفتن» و «روایت ناتمام سیما» مسافر مسکو شدند