سینماسینما، محمدرضا بیاتی*
اصلاً تو کی هستی که بخوای کریستوفر نولان رو نقد کنی؟! شماها خیلی بیلزن هستین برین باغچهی خودتون رو بیل بزنین با این فیلمنامههای داغون و افتضاحتون! چند صد سال از اونا عقبتریم خدا میدونه!… اگر در حال گفتن این جملات هستید یا این افکار دارد از ذهنتان عبور میکند باید بگویم -بطورکلی- حق با شماست. صنعت پراید-سازی چه صلاحیتی دارد که منتقد خودروهای پیشرفتهی دنیا باشد. اما بنظرم به معنایی خاص و تحت شرایطی این قاعدهی کلی، استثناء هم دارد. میتوان نقش دانشجوی کنجکاوی را داشت که -با آگاهی از جایگاه خود- وارد گفتگوی انتقادی با استادان میشود؛ البته نه با دست -زیرچانه -گذاشتن و کلیگویی و حُکم صادر کردنهای بیارزش بلکه با استدلال، و باور به اینکه ما فرزندان دلیلایم.
بعد از اکران آخرین فیلم کریستوفر نولان، تنت Tenet، یکباره موجی از انتقادها چنان بلند شد که انگار حرفهای در گلومانده است. نولان که -تیزهوشی و بلندپروازیاش- بسیاری را به یاد نبوغِ استنلی کوبریک میانداخت حالا فیلمی ضعیف ساخته بود که به همه جرأت انتقاد از یک نابغه را میداد. منتقدان حرفهای فیلم او را نقد کردهاند و من در این یادداشت صرفاً میکوشم به نقص یا نکتهی -به گمانم- مهمی اشاره کنم که نه فقط در اغلب فیلمهای نولان (به جز بیخوابی) وجود دارد که در سالهای اخیر در بسیاری از آثار دیگر فیلمسازان جهان و ما نیز دیده میشود. نقصی ویرانگر در روایت دراماتیک که نگارنده آن را بحران ریتم مینامد (البته از موضع همان دانشجوی فرضی). اما این بحران که فیلمهای نولان، ما و دیگران را درگیر کرده، خود را به شکل یک ناکارآمدی ساختاری نشان میدهد که میتوان آن را ناهمزمانی ادراکیِ روایت و مخاطب نامید؛ یعنی چه؟ به زبان ساده یعنی درکِ راوی (فیلمساز) از حرکت داستان با درک مخاطب، همزمان و منطبق نیست و مخاطب از راویِ شتابزده عقب میماند. به بیان روشنتر، وقتی مخاطب در حال تماشای یک صحنه است و برای درک و هضم آنچه میگذرد به ده ثانیه زمان نیاز دارد فیلمساز به او هفت ثانیه زمان میدهد و به سرعت به سکانس بعد میرود. مخاطب ناچار است به صحنهی بعد برود اما از نظر ادراکی همچنان در صحنهی قبل باقی مانده است. حتی اگر این روند در سکانسهای بعد تکرار نشود و این تأخیر فاز را بیشتر نکند اتفاقی که میافتد این است که وقتی راوی به لحظات اوج و اثرگذارِ داستان میرسد مخاطب از نظر ادراکی-احساسی در آن لحظه حضور ندارد! و هیچ اثری بر او نمیگذارد. در واقع مثل این است که شما لقمههای خود را قبل از کاملاً جویدهشدن ببلعید و به لقمهی بعد بروید. نتیجه، سوءهاضمه است! این سوءهاضمهی ادراکی در روایت دراماتیک هم اتفاقی میافتد. ناهمزمانیِ درک فیلمساز و مخاطب از حرکت داستان (پیشروی تمامی عناصر)، اتفاقی است که –به گمان نگارنده- بیش از همه متأثر از تلقی دیجیتال از ریتم است.
مقصود از تلقی دیجیتال از ریتم، تغییر ریتم زندگی و شتاب بیمارگونه و پیامدهای روانشناختی و اجتماعی آن نیست، بلکه بنظرم اتفاق سرنوشتسازتری افتاده است. در واقع اگر ریتمی که در زندگی گذشته با آن مواجه بودیم را ضربآهنگی پیوسته یا آنالوگ توصیف کنیم آن گاه باید گفت که ما در جهان امروز با ریتمی گسسته یا دیجیتال طرف هستیم؛ بعبارتی، گذار از عصر آنالوگ به دیجیتال تنها یک دگرگونی فنی نبوده بلکه ضربآهنگ زندگی را هم از پیوستگی به گسستگی تغییر داده است. بدون آنکه وارد جنبههای گوناگون و پیچیده اما نامربوط به این یادداشت شویم، باید گفت وقتی این دیدگاه ناپیوسته، یا نگرشِ صفر و یکِ دیجیتالی، بر داستانگویی هم تحمیل میشود نتیجهی آن، روایتی دراماتیک با ریتمی دیجیتال است. روایت دیجیتال متکی بر این تلقی ناخودآگاه از داستانگویی است که برای آفرینش یک جهان دراماتیک، کنارهم چیدنِ گسستهی عناصر داستانی کفایت میکند، بنابراین داستان تبدیل به مجموعهای از دادههای بیجان (data) میشود. صناعت یا صنعتگری محض میشود. خلاقیتی نیست که از ترکیب عناصر باهم موجودی زنده و جاندار(با کلیت وجودیِ یگانه و پیوسته) خلق کند. شاید این یکی از دلایلی باشد که فیلمهای این سالها مدام بیحس و حالتر و نا-شورانگیزتر میشوند. نکتهی عجیب اما پارادوکسیکال این است که هر قدر فیلمهای سالهای اخیر بیجانتر شدهاند انیمیشنها که از کنارهم چیدنِ نماهای گسسته ساخته میشوند جاندارتر و اثرگذارتر شدهاند. شاید آنها اکسیرِ جانبخشی را کشف کرده باشند.
*فیلمنامهنویس و فیلمساز
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- ژاپنیها سرانجام «اوپنهایمر» را تماشا کردند/ واکنشهای متفاوت
- برای خدمات ارزنده به صنعت سینما؛ کریستوفر نولان و اما توماس شوالیه میشوند
- معرفی برگزیدگان اسکار ۲۰۲۴/ «اوپنهایمر» بهترین فیلم شد
- تهیهکنندگان هم به «اوپنهایمر» رای دادند/ تجلیل از اسکورسیزی
- سزار فرانسه تاج را بر سر «آناتومی یک سقوط» گذاشت/ معرفی برگزیدگان
- حمایت نولان از ژانر وحشت/ «اوپنهایمر» هم ترسناک بود
- معرفی برندگان گلدن گلوب/ کریستوفر نولان بهترین کارگردان شد/ ۵ جایزه برای «اوپنهایمر»
- تطهیر نه چندان موفق یک اتفاق شوم/ هدف هالیوود از تولید «اوپنهایمر» چیست؟
- نولان: حال سینما خوب است/ تماشاگران به سینما برگشتهاند
- معرفی نامزدهای جوایز گلدن گلوب/ «باربی» در صدر
- پرومتهای در زنجیر نولان/ نگاهی به فیلم «اوپنهایمر»
- نولان کارگردان «جیمز باند» نمیشود
- «اوپنهایمر»، ضد جنگ نیست؟!
- حالا من خود مرگم!/ نگاهی به فیلم «اوپنهایمر»
- اسپایک لی: کاش نولان به مردم ژاپن هم در «اوپنهایمر» میپرداخت
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- احیای ناپلئون در کن/ نخستین نمایش جهانی نسخه ترمیمشده «ناپلئون به روایت ابل گانس» در جشنواره
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
آخرین ها
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد
- صدور پروانه ساخت غیرسینمایی برای ۴ فیلم کوتاه داستانی
- ادامه اجرای «سهخواهر» در تالار مولوی
- یک واقعگرای بیرحم؛ دل تورو درباره میازاکی چه نوشت؟/ سینماییهای فهرست تایم ۲۰۲۴
- راهیابی ۳ فیلم کانون به جشنواره بینالمللی کودکان لکنوی هند
- تمدید فراخوان دومین جشنواره ایده تا محصول صنعت ارتباطات
- فراخوان تأمینکنندگان گوشی همراه
- «هیس» در فستیوال «روسکایا کلاسیکا» روی صحنه میرود
- کنایه کارگردان «آپاراتچی» به تبعات استفاده نکردن از تبلیغات ماهوارهای
- «گالیله» با ۳ اجرا ۳۰۰ میلیون فروخت
- کیانو ریوز در فیلم جدید روبن اوستلوند بازی میکند