سعید حجاریان
تظلمخواهی سابقهای دیرین در جامعه ما دارد و در هر عصری به شکلی نمود پیدا کرده است. در عصر قدیم، فردی که دادخواه بود، کاغذین جامه به تن میکرد و بر در حاکم مینشست تا خواجه کی به درآید! آنگاه عریضه را عرضه میداشت. چنانکه حافظ میگوید:
کاغذین جامه به خوناب بشویم که فلک/رهنمونیم به پای علم داد نکرد
اما، امروزه شرایط تغییر کرده است و میتوان از انواع عریضه اینترنتی (petition)، تظاهرات و نافرمانی مدنی بهره گرفت. این مقدمه کوتاه بهانهای بود تا به فیلم «خروج» آخرین ساخته ابراهیم حاتمیکیا بپردازم که در ایام کرونا، به صورت آنلاین اکران شد.
هنر اعم از سینما، تئاتر و… از جهاتی به سیاست تنه میزند اما طبیعتاً یکسره از سیاست نمیگوید؛ لذا تحلیلگر سیاسی نه میتواند آنچه را در این حوزه میگذرد، نادیده بگیرد و نه میتواند تماماً در این حوزه مشغول شود و امر سیاسی را به هنر تقلیل دهد. البته گاهی سیاستورز ناگزیر از ورود به وادی هنر است! فیالمثل نگارنده در چند فیلم سیاسی نقشآفرینی کرده اما متأسفانه بازیگر خوبی نبوده و پیشرفت نکرده است؛ یکبار در بیمارستان سینا نقش نعش را بازی کردم، بار دیگر هم در دادگاه بهعنوان بازیگر سیاسی حاضر شدم. اما متأسفانه فیلمهایم همه صامت بودهاند، و احتیاج به دوبلور و نریتور داشتند!
به هر تقدیر، فیلم «خروج» را میتوان از چند منظر نقد و بررسی کرد، که ذیلاً به مواردی اشاره میکنم.
یکم) فیلم «خروج» در امتداد دیگر آثار کارنامه حاتمیکیاست؛ کارنامهای که طبعاً فراز و فرودهایی داشته است که تحلیل آن را باید به منتقدان سینما سپرد. ما در این خط سیر، نقاط قابل توجهی از جمله «آژانس شیشهای» را شاهد هستیم. بهگمانم مقوله اعتراض (در سطوح متفاوت و با اهداف گوناگون) بنمایه کارنامه حاتمیکیا بوده است. وجه بارز این روند اعتراضی شخصیتهایی است که فارغ از گفتمان، جایگاه و کسبوکارشان اصطلاحاً تا انتها میمانند و پا پس نمیکشند؛ از کاراکتر حاج کاظم در آژانس شیشهای، تا بادیگاردی که بهتعبیر خود نمیخواهد مزدور باشد تا کشاورزی که تطمیع نمیشود و پای کار میماند. علاوه بر این میتوان بر وجود همیشگی «هلیکوپتر» در سینمای حاتمیکیا اشاره کرد؛ که گویی همواره چشمی به آسمان دوخته است و منشاء تحولات را در آنجا میجوید.
دوم) این فیلم ناظر به عمل قشری خاص از مردم و در محدودهای مشخص است لذا ما با نوعی تقلیلگرایی و بخشیکردن اعتراض مواجه هستیم. حال آنکه علاوه بر صدمه خوردن مزرعه پنبه و وارد شدن آب شور به مزارع، پرونده مسائل عامتری از جمله پرداخت خسارت به صاحبان باغات سرمازده، خرید تضمینی دولت از کشاورزان و… همچنان مفتوح است. البته، گمان میرود نویسنده بُعد نمایشی حرکت اعتراضی (حرکت با تراکتور) را در کانون فیلم قرار داده و شاید به همین منظور اقتباسی کرده است از فیلم The Straight Story به کارگردانی دیوید لینچ؛ سفری بهنسبت طولانی که با ماشین چمنزنی آغاز میشود.
سوم) تیم تهیه این فیلم، نام فرنگی آن را معادل «exodus» دانستهاند که نارسا بهنظر میرسد. ما اساساً با دو سنخ از خروج مواجه هستیم؛ خروج از و خروج بر. «خروج از» یا همان exodus داستان خروج قوم بنیاسرائیل از مصر است که با کلیدواژه «سِفر خروج» قابل ردگیری است. این خروج عملی است منفعلانه. صورت دیگر، یا همان «خروج بر» عملی است فعال که در دل آن ارزشها و هدفهایی نهفته است مانند یک واقعه اعتراضی؛ فیالمثل آنچه در جنبش سبز رخ داد که البته به مصداق عمل خوارج، «بغی» خوانده شد! از این منظر، فیلم «خروج»، نه این است و نه آن.
چهارم) چنانکه در فیلم میبینیم، مدیریت اعتراض با «دلالت» نیروهای امنیتی به شهر قم سپرده میشود که مقصود از این کار ناروشن است، بهویژه آنکه یکی از کاراکترها میگوید، خواستههایتان را از بیبی معصومه بخواهید. این گزاره اولاً در تضاد با رویکرد اعتراضی است و توسل بهنوعی از الهیات است و ثانیاً از دل آن نفی موجودیتی بهنام دولت استخراج میشود. دولتها مسئولیت دارند و باید پاسخگو باشند؛ چه انتخابیها و چه انتصابیها و شهروندان نیز الا و لابد باید برابرحقوق باشند و میتوانند در هر سطحی اعتراض خود را بیان کنند. نتیجتاً، ورود به آن شهر و دیالوگهای درون حرم آب سردی است بر خروج و آغازی است بر افتراق و حرکت انفرادی. البته، شاید، کارگردان دیگر حوصله تنش نداشته و قصد داشته است که بیدردسر فیلماش را بسازد و تا انتهای سناریو را خود تعیین کند!
پنجم) فیلم «خروج» بهنوعی دولت منتخب را هدف انتقاد قرار داده و به تصویر کشیدن رئیسجمهورِ روحانی مؤید آن است؛ البته که دیگر قوای فرادست، طبعاً حل مشکل تهیدستان را مسأله خود نمیدانند! با توجه به آنکه بر اختیارات قوه مجریه در ایران التفات داریم، شاید انصاف نباشد لیلاج را بیش از این ضربه بزنیم آن هم در شرایطی که دولت دوازدهم بهدلیل عوامل درونی و بیرونی در وضعیتی شکننده قرار گرفته است.
ششم) رویه اکران آنلاین، میتواند مقدمهای باشد بر قوت گرفتن بخش خصوصی در سینمای ایران؛ سینمایی که در سالهای اخیر، بحث جابجایی ارقام کلان و غیرشفاف در آن مطرح بوده است. چنانچه بخش خصوصی واقعی در سینمای ایران قوت بگیرد و شائبه هر نوع وابستگی از فیلمها زدوده شود، طبیعتاً با سینمایی مستقل و مردمی مواجه خواهیم بود که اعتراضاش برآمده از دغدغههای حقیقی عموم جامعه است.
منبع انتشار:
وبسایت مشق نو
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- اخراجیها/ نگاهی به فیلم «خروج»
- بیحاصل!/ نگاهی به فیلم «خروج»
- جدیدترین خبرها از شبکه نمایش خانگی/ عرضه «خروج» و «سونامی»
- مهدی یزدانی: اکران آنلاین رقیب اکران سینمایی نیست/ پلتفرمها مکمل سینماها هستند
- پس از اکران آنلاین و سینماماشین، «خروج» در سینماها روی پرده میرود
- «خروج» و «طلا» در اکران آنلاین چقدر فروختند؟
- خروج از مدیوم سینما/ نگاهی به فیلم «خروج»
- درباره «خروج» تازهترین اثر حاتمیکیا؛ اعتراض فرهنگی، فرهنگ اعتراض از تراکتور تا کاراکتر
- «خروج از» یا «خروج بر»؟
- اگر سارقان امان بدهند /جدیدترین یادداشت علیرضا داود نژاد
- فریدون جیرانی: خروج تندترین، سیاسیترین و تلخترین فیلم حاتمیکیاست
- فرامرز قریبیان، برگ برنده خروج
- فردیت در چهاردیواری
- تاکید شورایعالی تهیهکنندگان سینما بر ادامه نمایش آنلاین فیلمها/ از رکود به بالندگی
- انتقاد امیر حسین علم الهدی از اکران اینترنتی فیلمها
نظر شما
پربازدیدترین ها
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- گفتوگو با محمد مقدم درباره سینمای مستند/ فیلم مستند، جهانی است ساختگی؟
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- حضورهای بین المللی فیلم کوتاه تامینا
- گلدن گلوب اعلام کرد؛ وایولا دیویس جایزه سیسیل بی دمیل ۲۰۲۵ را میگیرد
- درباره «قهوه پدری»؛ قهوه بیمزه پدری
- «کارون – اهواز» در راه مصر
- اختتامیه جشنواره «دیدار» ۱۷ دی برگزار خواهد شد
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «مجمع کاردینالها»؛ موفقیت غیرمنتظره در گیشه و جذب مخاطبان مسنتر
- مدیر شبکه نسیم توضیح داد؛ مهران مدیری، جنابخان، فرزاد حسنی و چند برنامه دیگر
- تاکید بر سمزدایی از سینما و جشنواره فجر/ علیرضا شجاع نوری: ادغام جشنوارهی ملی و جهانی فجر سیاسیکاری بود
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ جادوی «شرور»؛ داستانی از دوستی، تفاوتها و مبارزه با تبعیض
- برای پخش در سال ۲۰۲۵؛ پسر شاهرخ خان برای نتفلیکس سریال میسازد
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «گلادیاتور ۲»؛ بازگشتی باشکوه به کُلُسیوم و سنت حماسههای سینمایی
- اعلام نامزدهای چهلمین دوره جوایز انجمن بینالمللی مستند/ محصول مشترک ایران و انگلیس در شاخه بهترین مستند کوتاه
- اصغر افضلی و انیمیشن «رابینهود» در تازهترین قسمت «صداهای ابریشمی»
- جایزه جشنواره آمریکایی به پگاه آهنگرانی رسید
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ از فرصت ثبت نام فیلمها تا داوری عوامل بخش نگاه نو
- نمایش بچه / گزارش تصویری
- اهمیت «باغ کیانوش» در سینمای کمدی زدهی این روزها
- برای بازی در فیلم «ماریا»؛ نخل صحرای پالم اسپرینگز به آنجلینا جولی اهدا میشود
- اکران فیلم علی زرنگار از اواخر آذر؛ «علت مرگ: نامعلوم» رفع توقیف شد
- مانور آمادگی همراه اول برای رویارویی با بحران؛ تمرینی برای پایداری ارتباطات
- بررسی هزینه و درآمد تولیدات ۳ سال اخیر؛ حساب کتاب فارابی جور است؟
- در اولین روزهای اکران بینالمللی؛ «گلادیاتور۲»، ۸۷ میلیون دلار فروخت
- اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر معرفی شدند
- نامزدی ۲ جایزه آمریکایی برای «دوربین فرانسوی»
- «شهر خاموش» بهترین فیلم جشنواره نوستالژیا شد
- فروغ قجابگلی بهترین بازیگر جشنواره ریچموند شد
- «تگزاس ۳»؛ کمدی از نفس افتاده یا موفقیت تکراری؟
- روایتی از سه نمایشنامه از محمد مساوات روی صحنه میرود
- «کارون – اهواز» در مراکش