سینماسینما، یزدان سلحشور
«دکتر عالم، جراح برجسته مغز و اعصاب است و اعتقادی به خدا ندارد. او به دلایل مختلف فرزندش را فراموش کرده است. وی به صورت اتفاقی در شب تولد پسرش، سامان، از مریضی او، که تومور مغزی است، باخبر میشود و به دنبال پسر ستارهشناسش در کویر شهداد (کرمان) به راه میافتد…» (ویکیپدیا)
«در «خیلی دور، خیلی نزدیک» نگاهی کیهانی بر جزء جزء فیلم مسلط است و در مادیترین مظاهر زندگی رایحه معنویت و رستگاری نشناختهای حس میشود که در صحرای محشر آخر فیلم و لحظهای که دستهای پدر و پسر چون سپیدهدم آفرینش -که میکل آنژ بر سقف نمازخانهای نقاشی کرده- به هم میرسد، خود را بهوضوح نشان میدهد.» (جهانبخش نورایی)
من شخصا سینمای برگمان را دوست ندارم، نه اینکه از ایدهها و جهانی که تصویر میکند، بدم بیاید، به نظرم «ایده»ها با «اجرا»ها همخوانی ندارند و البته این نظر من آنقدر مخالف دارد که میتوانید نشنیدهاش بگیرید! قصه، خیلی ساده این است: «من» در مقابل جهان!
«منِ» برگمان بهرغم «شکانگاری» و تا حدی «نیچهباوری»اش، «منِ» پیش از دورانِ مدرن است، «من» نیست، «جمعتقدیری» است، اما «منِ» درایر بهرغم «مرگاندیشی دینمحورانه»اش، کاملا «شخصی» و دارای حقوق مدنی انسان مدرن است. هر دو، از جغرافیای فرهنگیِ تقریبا مشابهی برخوردارند، اما «مرگاندیشی» این دو کارگردان، شبیه یکدیگر نیست، نه در «ایده»ها نه در «اجرا»ها، و «خیلی دور، خیلی نزدیک» رضا میرکریمی به درایر و جهانش بسیار نزدیکتر است و این نزدیکی، به خودی خود نمیتواند واجد ارزش باشد، اما بومیسازی میرکریمی، آن را واجد ارزش میکند.
«حسی را که در فیلم جریان دارد، بهراحتی نمیتوان تجربه کرد. بنابراین ناگزیر رایحه یا فضایی را درک میکنید تا بتوانید آن را تعریف کنید. در این فیلم جزئیات از اهمیت برخوردارند و همه اجزا با هم کار میکنند. در تشبیهی میتوانم بگویم در هنر اسلامی نیز همین شرایط وجود دارد. اجزا و جزئیات نقش مهمی در بیان کل ایفا میکنند. در معماری تمامی حرکتها و نقشها نگاه را به نقطهای هدایت میکند که به سمت شمسه بالا حرکت کند. برخلاف خیلیها که معتقدند رفتن به سمت معنویت از نگاه جغرافیایی نیاز به حرکت از نقطه «آ» به «ب» است، به عقیده من مسیر حرکت به سوی معنا هیچ نیازی به زمان یا مکان ندارد.» (رضا میرکریمی)
فیلم دارای مضمونی است که در سالهای پس از انقلاب ۵۷، بسیار مورد استفاده قرار گرفته – هم در نقاشی، هم در شعر، هم در نمایشنامه، هم در سینما- و تقریباً در ۹۹ درصد موارد، غیر از «بازتولیدِ» آثار ۱۰۰۰ ساله هنر اسلامی، نتیجهای نداشته، یعنی «بازآفرینی» نشده، چیزی بر آن افزوده نشده، هنر نشده. اینکه چگونه میرکریمی با چنین مضمون تکراری و بارها امتحانشدهای بهترین فیلم کارنامه سینماییاش را میسازد [کارنامهای که از آثار برجسته خالی نیست]، خود، یک معماست؛ این فیلم، به دیگر آثار کارنامهاش [بیشتر از نظر «اجرا» تا «ایده»] شباهت چندانی ندارد. در واقع، نوعی «موهبت» است و از این نظر، میان «ایده»، «اجرا» و «نتیجه» نوعی هماهنگی «متافیزیکی» ایجاد شده که دارای مکانیسم «معجزه» است؛ «معجزه»، مرز دیدگاه درایر و برگمان نیز هست. هر دو به مرگ میاندیشند، اما برگمان «مرگ» را منهای «معجزه» به تصویر میکشد، اما درایر درنهایت و در عذابآورترین لحظات نیز[مثل «مصایب ژاندارک»] «معجزه» را «جستوجو» میکند؛ «جستوجو» مرز میان برگمان و درایر است. ممکن است درایر نیز به آن دست نیابد، اما لااقل آن را «میجوید».
«یک فیلم سینمایی همانند سوپرمارکت است که هر کس هر اندازه که لازم دارد، از آن بهره میبرد. تماشاگر به اندازه نیاز خود به کشف فضای فیلم میپردازد. از سویی، ما در این اندیشه بودیم که یک مخاطب اگر برای بار چندم هم فیلم را تماشا کرد، دست خالی از سالن بیرون نرود. یک فیلم باید در ناخودآگاه بیننده اثر بگذارد، نه آنکه مخاطب ذرهبین به دست بگیرد و به کشف جزئیات اثر بپردازد.» (رضا میرکریمی)
فیلم زمانی که در جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد، تحسین همگان را برانگیخت؛ فرقی هم نمیکرد که این «همگان»، مخاطب عام باشند، روشنفکر باشند، اصلاحطلب باشند یا نویسنده روزنامه کیهان، اما پس از برخورد نخست، تفاوتها خود را نشان دادند؛ مخاطبانی که سالها به ستودن «آثار بخشنامهای» سینمای ایران مشغول بودند، دریافتند که نمیتوان با همان متری که آن آثار را گز میکردند، به ستایش این اثر نیز بپردازند. بنابراین با خُردهدانشی که داشتند، بر «طرح» یا «پیرنگ» اثر خُرده گرفتند که شخصیت «خدانشناس و عرقخور و زنباره و کراواتی» فیلم، شایسته «موهبت» نبوده تا از زیر شنها نجات یابد! [البته از این دست نقدها، هم سابقهاش در نقد آثار تارکوفسکی موجود است، هم در نقدهایی که منتقدان حزبی بر آثار موج نوی سینمای چین نوشتند.] امری که برای ایشان، قابل درک نبود، این بود که «قالبانگاری» و «خشتزنی» انسان معاصر ممکن نیست و ایشان نیز عملا از مسیر «معجزه» دور و دورتر میشدند. «طرح» فیلم مشکلی نداشت، «قالب خشتزنی اعتقادی» ایشان، با «قالب خشتزنی روز ازل در ادیان ابراهیمی» متفاوت بود!
«هم لطافت و هم خشونت را در این فیلم مشاهده میکنیم. کویر با آدمهایش زیباست. خطوط زیاد صورت و موهای دکتر در مقابل چهره بدون خط نسرین نشاندهنده بخشی از خصوصیات آدمهای کویر است. ما در این فیلم از پلانهای طولانی برای گرفتن توفان و سایر شرایط استفاده کردیم که کار بسیار دشواری بود. درحالیکه با استفاده از تصاویر کوتاه و متعدد و یک مونتاژ سریع میتوانستیم توفان شدیدی را به تصویر بکشیم که بسیار هم آسانتر بود، درحالیکه ما حالت دوگانه کویر را میخواستیم به تصویر بکشیم. مدفون شدن دکتر در زیر شن حتی ظاهر تنبیه ندارد. برخورد شنها با شیشه اتومبیل نیز یادآور موج دریاست.» (رضا میرکریمی)
اکنون که به پایان این متن رسیدهاید، از خود میپرسید خُب که چی؟! اگر فیلم را دیده باشید، نمیپرسید! قرار نبوده این متن، چیزی جدا از فیلم باشد!
منبع: ماهنامه هنروتجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- اخراجیها/ نگاهی به فیلم «خروج»
- بیحاصل!/ نگاهی به فیلم «خروج»
- گفتوگو با مهرشاد کارخانی/ جورقانیان عاشق واقعی سینما بود
- حتی اگر برای هیچکس مهم نباشد/ نگاهی به مستند «تیتراژ در سینمای ایران»
- اختصاصی/ گفتوگوی زندهیاد همایون خسروی دهکردی با خسرو سینایی/ با زندگی، زندگی کنید!
- اختصاصی/ گفتوگوی زندهیاد همایون خسروی دهکردی با خسرو سینایی/ پا روی زمین واقعیت و سر در تخیل داستان
- اختصاصی/ گفتوگوی زندهیاد همایون خسروی دهکردی با خسرو سینایی/ سه میلیمتر، راه زندگی من را عوض کرد!
- گفتوگو با ژرژ هاشمزاده، کارگردان «در سکوت»/ معتقد به مانیفست دادن نیستم
- سونامی سرطان و سینما/ نگاهی به فیلم «تمام چیزهایی که جایشان خالیست»
- داشتن یا نداشتن/ نگاهی به فیلم “زغال”
- عجایب و غرایبی به نام «کتاب آشپزی»/ نگاهی به فیلم «کتاب آشپزی»
- جهان برزخی متوسط / نگاهی به فیلم “روسی”
- حسرت/ نگاهی به فیلم «سورنجان»
- سکوت به مثابه فریاد/ نگاهی به فیلم “در سکوت”
- تمام داشتههای پنهان ما/ نگاهی به فیلم «تمام چیزهایی که جایشان خالی است»
نظر شما
پربازدیدترین ها
- وقتی زن تبدیل به «ناموس» میشود/ نگاهی به فیلم «خورشید آن ماه»
- چهره تلخ عشق یک سویه/ نگاهی به فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟»
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- گفتوگو با محمد مقدم درباره سینمای مستند/ فیلم مستند، جهانی است ساختگی؟
- تاریخچه سریالهای ماه رمضان از ابتدا تاکنون/ در دهه هشتاد ۴۰ سریال روی آنتن رفت
آخرین ها
- نکوداشت مقام فرهنگی و هنری علی اکبر صادقی؛ هنرمندی که هنر و اندیشه اش رنگ کهنگی نمی گیرد
- چهاردهمین حضور بینالمللی «آخرین حرکت»؛ فیلم شهاب حسینی در بخش اصلی فستیوال بزرگ سالرنو ایتالیا
- انتخاب هیات رییسه جدید انجمن تهیهکنندگان مستقل سینما
- رقابت ۲۸۵ فیلم در ۳ بخش انیمیشن، مستند و بینالمللی اسکار نود و هفتم
- حضورهای بین المللی فیلم کوتاه تامینا
- گلدن گلوب اعلام کرد؛ وایولا دیویس جایزه سیسیل بی دمیل ۲۰۲۵ را میگیرد
- درباره «قهوه پدری»؛ قهوه بیمزه پدری
- «کارون – اهواز» در راه مصر
- اختتامیه جشنواره «دیدار» ۱۷ دی برگزار خواهد شد
- اختصاص سینماسینما/ سه فیلم ایرانی در جشنواره فیلمهای برتر سال ۲۰۲۴ مجله تله راما
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «مجمع کاردینالها»؛ موفقیت غیرمنتظره در گیشه و جذب مخاطبان مسنتر
- مدیر شبکه نسیم توضیح داد؛ مهران مدیری، جنابخان، فرزاد حسنی و چند برنامه دیگر
- تاکید بر سمزدایی از سینما و جشنواره فجر/ علیرضا شجاع نوری: ادغام جشنوارهی ملی و جهانی فجر سیاسیکاری بود
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ جادوی «شرور»؛ داستانی از دوستی، تفاوتها و مبارزه با تبعیض
- برای پخش در سال ۲۰۲۵؛ پسر شاهرخ خان برای نتفلیکس سریال میسازد
- ترجمه اختصاصی سینماسینما/ «گلادیاتور ۲»؛ بازگشتی باشکوه به کُلُسیوم و سنت حماسههای سینمایی
- اعلام نامزدهای چهلمین دوره جوایز انجمن بینالمللی مستند/ محصول مشترک ایران و انگلیس در شاخه بهترین مستند کوتاه
- اصغر افضلی و انیمیشن «رابینهود» در تازهترین قسمت «صداهای ابریشمی»
- جایزه جشنواره آمریکایی به پگاه آهنگرانی رسید
- چهل و سومین جشنواره فیلم فجر؛ از فرصت ثبت نام فیلمها تا داوری عوامل بخش نگاه نو
- نمایش بچه / گزارش تصویری
- اهمیت «باغ کیانوش» در سینمای کمدی زدهی این روزها
- برای بازی در فیلم «ماریا»؛ نخل صحرای پالم اسپرینگز به آنجلینا جولی اهدا میشود
- اکران فیلم علی زرنگار از اواخر آذر؛ «علت مرگ: نامعلوم» رفع توقیف شد
- مانور آمادگی همراه اول برای رویارویی با بحران؛ تمرینی برای پایداری ارتباطات
- بررسی هزینه و درآمد تولیدات ۳ سال اخیر؛ حساب کتاب فارابی جور است؟
- در اولین روزهای اکران بینالمللی؛ «گلادیاتور۲»، ۸۷ میلیون دلار فروخت
- اعضای شورای سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر معرفی شدند
- نامزدی ۲ جایزه آمریکایی برای «دوربین فرانسوی»
- «شهر خاموش» بهترین فیلم جشنواره نوستالژیا شد