سینماسینما، عزیزالله حاجی مشهدی
پرداختن به مسائل و مشکلات آبی کشور از سالها پیش در قالب فیلمهای مستند پرشماری، دستمایه بسیاری از مستندسازان نامآشنا بوده و نمایش نمونههای پرتنوعی از آثار تولیدشده با موضوع آب را در جشنوارههای مختلف شاهد بودهایم.
«تالان» – با معنای تاراج و چپاول و یغما – تازهترین ساخته مستند محمدصادق دهقانی (فیلمساز خراسان جنوبی) با ارائه تصاویری تلخ و تکاندهنده از روستاهای خالی از سکنه و آبادیهایی که مردمانش تنها به دلیل ادامه خشکسالیها و نبود آب حتی برای شُرب و نوشیدن و نه برای کشتوکار، مجبور به کوچ و مهاجرت اجباری شدهاند، مخاطب را با بحرانی جدی آشنا میکند، که با توجه به ابعاد گسترده چنین فاجعهای، نتیجهای جز گسترش دامنه مناطق حاشیهنشین در اطراف شهرهای بزرگ و بروز بسیاری از ناهنجاریهای اجتماعی و جُرم و جنایت در بر نداشته است.
فیلم با صداهای گنگ آدمهای مختلف که در دالانهای پرپیچوخم و رازآلود یک کاریز قدیمی، رفتهرفته اوج میگیرد، آغاز میشود و کمی بعد در نمایی باز، انبوه درختان خشکیده و زمینهای ترکخورده در مقابل تماشاگر فیلم قد میکشند و دوربین مستندساز به گوشه و کنار برخی از آبادیهای بیجنبده- از جمله کاخک – سرک میکشد و با نشان دادنِ درهای بسته و قفلهای زنگزده روی آنها،
همراه با صدای باد، نخستین نشانههای دیداری و شنیداری از هول و هراس ناشی از بر باد رفتن روح زندگی را میتوان به تماشا نشست. تصاویر تلخی که صد البته پیش از اینها نیز در مستندهایی چون «بندِ آب، بندِ خاک» (فرهاد ورهرام) و «روزگاری هامون» (محمد احسانی) با این نمونههای تکاندهنده روبهرو شده بودیم.
فیلم «تالان» که همانند بسیاری از مستندها با تکیه بر تحقیق و پژوهشی جدی و پردامنه به سراغ طراحی یک کار مستند تاثیرگذار رفته است، میکوشد فراتر از شعار دادنهای متعارف، با کمک گرفتن از برخی کارشناسان و آدمهای آشنا با آمار و اطلاعات دقیق، به یکی از دلایل اصلی کاهش روزافزون سطح آب در سفرههای زیرزمینی و آبخوانها اشاره کند و از غارت منابع محدود آبی با عنوان «برداشتهای غیرمجاز» پرده بردارد. در یک مقایسه ساده آماری درمییابیم که درکشور مصر از حدود ۴۵ درصد از منابع آبهای زیرزمینی استفاده میکنند، درحالیکه در ایران این رقم به میانگین ۹۰ درصد میرسد و در خطه خراسان نیز هر ساله حدود ۱۳۰ درصد از همین منابع محدود آبی برداشت میشود، که نتیجه آن پیدایش فروچالهها و شکافهای بسیار عمیق و گسترده در دل دشتهای خشکیده و فاجعه تخلیه بیش از ۴۷ درصد از روستاهای خراسان جنوبی بوده است!
گفتوگوهایی گذرا و کوتاه، اما بسیار هشداردهنده با برخی از متخصصان و کارشناسان امور آب و همچنین با برخی کشاورزان و حتی آدمهای معمولی، نشانگر این واقعیت تلخ است که در دورههایی از همین یک دهه گذشته، حتی در اوج خشکسالیها و در دل دشتهای ممنوعه، پروانهها و مجوزهای حفر چاههای جدید صادر کردهاند و مثلا تنها در دشت بحرانزده مشهد ۸۰۰ حلقه چاه حفرشده خیلی زود به رقم ۶۰۰۰ حلقه چاه افزایش یافته است! با ادامه چنین روندی در سایر دشتهای خشکیده و تشنه خراسان، متولیان آب کشور که میدانستند حدود ۹۰ درصد از آبهای مصرفی، در کار کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد، به عنوان چاره کار به تهیه و نصب شمارگر (کنتور)های هوشمند مبادرت کردند که در صورت برداشت غیرمجاز، به طور خودکار فرمان قطع آب را صادر میکرد.
پیامدهای دشوار و پیشبینینشده بستن آب روی کشاورزان، در فیلم «تالان»، چه در قالب اعتراضهای آرام و چه به شکل مخالفتهای جدی و مقابله با مجریان احکام قلع و قمع دستگاههای حفاری چاههای آب یا موتورهای برداشت غیرمجاز آب، صحنههای رقتباری از درگیری ماموران و کشاورزان و ساکنان آبادیهای کمآب و بیآب را به رخمان میکشد.
در برخی از صحنههای این فیلم مستند، به مدد نماهای متنوعی به شیوه «طراحی گرافیک حرکت» (Motion Graphics) برخی از گفتههای علمی و فنی کارشناسان آبی به گونهای مناسب به صورت گرافیک متحرک جانبخشی میشود و در صحنههایی مثلا با ترکیب برخی تصاویر مثل درهمآمیزی تصویر ثابت تراکتور با پسزمینه گندمزار و… زیباییهای بصری مناسبی در فیلم ایجاد میشود.
جریمه کردن کشاورزان، بستن چاههای غیرمجاز و… بدون در نظر گرفتن راهکارهای مناسب جایگزین و اصلاح و لغو قوانین متناقض و متعارض، گرهی از کار فروبسته زندگی روستاییان باز نخواهد کرد و درنهایت به فرار و کوچ آنان ازآبادیها و شهر و دیارشان منجر میشود و سوگنامه سفرههای آبی ایران را رقم میزند.
پایان فیلم «تالان» با تکرار همان نماهای آغازین، از زیبایی و پرآبی قنات قصبه گناباد، به عنوان بزرگترین قنات قدیمی ایران، تصاویری زیبا ارائه میدهد و درمجموع، بیآنکه به داوری بنشیند، در مقایسه با بسیاری از نمونههای آمیخته به شعار و سیاستزده و حافظ منافع این گروه یا آن گروه بهظاهر دلسوز محیط زیست و مخالفان سرسخت سدسازی و… تنها از قواعد درست و متعارف مستندسازی پیروی میکند و به مستندی هشداردهنده و تاملبرانگیز بدل میشود.
منبع: ماهنامه هنروتجربه
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
- چهار فیلمنامه پروانه ساخت سینمایی گرفتند
- مهدی شامحمدی: اکران آنلاین تاثیری بر تعداد مخاطبان مستند نداشت/ مستند اجتماعی همیشه پر مخاطب است
- بازخوانی یک قتل از پیش طراحی شده/ نگاهی به مستند «ترور سرچشمه»
- گفت آن گلیم خویش بدر میبرد ز موج/ وین جهد میکند که بگیرد غریق را/ نگاهی به مستند «صبیه»
- آبشخورِ آهوانِ تشنه!/ نگاهی به مستند «مُغیسُف»
- نمایش ۶ فیلم مستند ایرانی در برنامه انجمن آسیایی نیویورک
- نگاهی به مستند «زیر این چتر باران میبارد»/ چیزی خزنده و مرموز راه پیدا کرده به دفتر مدیری مسئول
- «کاغذپارهها» از اول بهمن اکران عمومی میشود
- خبرهای تازه از «اکران حقیقت»/ نمایش چهار مستند در بهمن ماه
- صنوبرهایِ شیرین، در همنوازیِ عشق
- مستندهای بخش مسابقه اصلی «ایدفا» معرفی شد
- شهرت یا آرامش / مستند «مزرعه کلارکسون»؛ پیچوخمهای مزرعهداری
- یک هشدار زیبا / مستند «سالی که جهان تغییر کرد»؛ حال خوش طبیعت وقتی انسان در قرنطینه بود
- قدیمیترین تصاویر عزاداریها و مجالس آذری زبانها در مستند «صادق الوعد»
- نه فرشتهام، نه شیطان
نظر شما
پربازدیدترین ها
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- کارگردان کانادایی که عاشق فرهنگ ایران شد/ ماتیو رانکین: از سینمای ایران تاثیر گرفتهام
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
آخرین ها
- معرفی همراه اول بهعنوان کارفرمای برتر سلامتمحور
- «در سایه سرو» از جشنواره ایتالیایی جایزه گرفت
- فیلم ایرانی نامزد قدیمیترین جایزه سینمایی اروپا شد
- کیوسکهای دیجیتال نخستین اپراتور سلامت کشور رونمایی و نصب شد
- تحلیل رسانههای فرانسوی از حضور فیلم رسولاف در بخش مسابقه کن/ یک انتخاب سیاسی
- فیلمهای «رکوردزن» و زنگ خطر برای آینده این سینمای محترم!
- «هواخوری» روی صحنه میرود
- تمدید مهلت شرکت در جشنواره «خیمه شب بازی»
- سینماسینما/ گفتوگو با کن لوچ درباره «بلوط پیر» و دیگر چیزها/ امید، فعالیتی سیاسی است
- نسخه ویژه نابینایان «همسر» با صدای مسعود فروتن منتشر میشود
- نمایش «شیرین» کیارستمی در جادوی سینما بنیاد حریری
- آغاز ثبتنام دهمین دوره کارآموزی همراه اول
- تتلو در دادگاه: عذرخواهی میکنم
- مستانه مهاجر داور جشنواره الجزایر شد
- فیلم ترنس مالیک به جشنواره کن نرسید/ لیلا حاتمی با مریم مجدلیه به ونیز میرود؟
- «آقای قاضی» به شبکه دو میآید
- واکنشها به گفتگوی عضو هیئت مدیره نماوا/ شورای صیانت خانه سینمای ایران بررسی میکند
- محمد رسولاف با «دانه انجیر مقدس» به کن باز میگردد
- بستههای همراه اول ویژه حج ۱۴۰۳ اعلام شد
- چرا «سرزمین مادری» فعلا متوقف است؟
- اکران «همسایه شما، زهره» در هنر و تجربه/ پوستر فیلم رونمایی شد
- کمال تبریزی به دبیری جشنواره فیلم اقوام ایرانی نرسید
- معرفی نامزدهای دومین جشنواره «عروسکخونه»
- «ایستاده با گرگ» نامزد دریافت جایزه از جشنواره دهلی نو شد
- کیلین مورفی، بهترین بازیگر مرد آکادمی فیلم و تلویزیون ایرلند/ پیروزی «اوپنهایمر» کامل شد
- شمشیرها برق میزنند/ نگاهی به فیلم «شوگان»
- اردیبهشتِ تئاتر شهرزاد با سه نمایش
- مستندی از «حمید سهیلی» در موزه سینما نمایش داده میشود
- انتشار پوستر «آن دو» با تصویری از لحظه شهادت کاراکتر اصلی
- دبیر هفتمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران منصوب شد